Araba Sevdası hangi yönleriyle realist bir romandı?

Edebî akımlar çoğunlukla birer hayal ve hakikat çatışmasına bağlı olarak birbirlerini takip ederek doğarlar. Hayali ön plana alan romantizmi, hakikati yansıtmayı hedef alan realizm takip etti. Aydınlanma Çağı ve sonrası Sanayi İnkılabı, bilim ve teknikteki ilerlemeler Romantizm akımına karşı pozitivizmden beslenen Realizm akımına imkân sağladı. Auguste Comt'un ve Hippolyte Taine'in temsil ettiği pozitivizm, bilimin değerlerini önemsedi. Tarihi seyir içerisinde gelişen bahsi geçen olaylardan sonra edebiyat eserlerinde de duygu ve hayalin aksine maddecilik ve bilimsellik kendini göstermeye başladı. 1850-1880 arasında etkili olan Realizm, Romantizmin hayalciliğini ve santimantalizmini reddederek kendisine gerçeklerden bir zemin oluşturdu. Temelini bilimsel bir düşünce olan pozitivizme dayandırır, duyguları değil, bilimi, aklı, salt gerçeği önemser. Edebiyatın amacını, gerçeği bütün yönleriyle tarafsız olarak ortaya koymak olarak belirledi. Bu akımın ilkelerini gösteren en önemli cümlelerden biri ünlü realist Stendhal'ın kurduğu 'Roman yol boyunca gezdirilen bir ayna'dır. Realizmin ve pozitivizmin ilk gerçek örneğini ise Flaubert'in 1857'de yayımladığı Madam Bovary adlı romanı temsil eder. Realist yazar, eserinin konusunu gerçek hayattan almış ve gözlemlediği gerçekleri kurguya dönüştürmüştür. Çünkü Realizm, gerçeğin bilimsel ve objektif bir tutumla yansıtılmasını amaçlar. Dış tabiatın tasviri, mekânın kişi üzerindeki etkisini tüm gerçekliğiyle vermek realizmin ilkelerindendir. Realist yazar dış tabiatın tasvirini, kahramanın gözünden vererek gerçekliği sağlar. Realizm, gerçekliği değiştirerek okuyucuyu yanıltmayı doğru bulmaz. Yazar, kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koymaktan çekinir; realitede var olan her şeyi iyi ve kötü yönleriyle tarafsız ortaya koymak sorumluluğunu taşımak zorundadır. Türk edebiyatında ilk realist eser olarak kabul edilenler, bütünüyle realizmin ilkelerini yansıtmasalar da realist tasvirler içermeleri yönüyle önemli bir yere sahiptirler. Yazar, kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koymaktan çekinir; realitede var olan her şeyi iyi ve kötü yönleriyle tarafsız ortaya koymak sorumluluğunu taşımak zorundadır. Oysaki Türk edebiyatında ilk realist eser olarak kabul edilen eserler, bütünüyle realizmin ilkelerini yansıtmasalar da bu akımın içerisinde yer almıştır. Buna verilebilecek en önemli örnek ilk realist roman sayılan Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası'dır. Peki, Araba Sevdası'nı realist roman kategorisine sokan yönleri nelerdir? Recâizâde Ekrem, Araba Sevdası'nı 1885 yılında başlayan 'Hayâliyyûn-Hakîkiyyûn' tartışmasından sonra iyice güçlenen realist akımın etkisi altında kaleme almıştır. İlk kez Romanda alafranga, hayalperest ve gösteriş meraklısı bir Tanzimat genci olan Bihruz Bey'in hayat macerası çevresinde bu dönemde yetişen alafranga meraklısı köksüz, müsrif tiplerle alay edilmektedir. Hatta roman bir yönüyle, kahramanı Bihruz vasıtasıyla romantik akımla alay eden bir karakter de göstermektedir. Araba Sevdası, Jale Parla'nın eserin ön sözündeki deyişiyle kendi devrinde yazılan eserleri, edebî anlayışlarını ve hatta kendini eleştirebildiği için modern bir eser olarak kabul edilir. Parla bu durumu 'Recaizade Ekrem'i çağdaşları arasında benzersiz kılan, tüm eylemleri eylemsizliğe, tüm öykünmeleri başarısızlığa, duyguyu abes duygusallığa ve düşü -ki yaratıcılığı da içerir- yokluğa dönüştüren bir roman yazmış olmasıdır.' şeklinde açıklamıştır. Güzin Dino, Recaizade Ekrem'in Araba Sevdası Romanında Gerçeklik başlıklı yazısında 'Recaizade Ekrem'in Araba Sevdası romanı, yalın bir realist metodla ele alınmış değildir ve doğrudan doğruya realistlere bağlanma iddiasında da değildir, fakat kuruluşu, mevzuu, tipleri, psikolojik tahlilleri, tasvirleri bakımından Türk realist romanına önemli bir örnek teşkil edecek mahiyettedir.' çıkarımında bulunur. Araba Sevdası romanı, folklor masal, divan edebiyatının efsanevî' tipleri hariç, edebiyatımızda noksan olan tip mefhumunu yeni bir edebiyat çerçevesi içerisinde ortaya koymuştur. Aynı dönemlerde yazılan Felatun Bey ile Rakım Efendi romanı ile kıyaslandığında her iki romanda da aynı tema işlenmiş olsa da, Araba Sevdası'nın başarısı Bihruz tipinin kendi sesi olmasına yazar tarafından olanak tanınmasıdır. İlk bakışta, Araba Sevdası, sıradan bir aşk hikayesi gibi görünse de, dönemin ruhunu yansıtır. 1889 yılında yazılan roman, Bihruz Bey gibi dönemin diğer burjuva gençliğinin Fransız hayranlığını anlatır. Bu hayranlık o denli bir seviyeye ulaşmıştır ki onlara göre, Türkler, kaba bir medeniyettir ve Türkçe gerekmedikçe kullanılmamalıdır. Romanda Recaizade, dönemin entellektüel ve aydın kesim olarak kabul edilen ailelerin gösteriş meraklısı çocuklarına ve ağır eleştiriler yapmaktadır. Öte yandan, dönemin aydın kesimi arasında yer alan Recaizade, özeleştiri de yapar. Bu yönden roman, dönem itibariyle dikkate alındığında, yenilikçi ve realist bir önem kazanmaktadır. Recaizade'nin romanı, Türk toplumunun değişen yapısına eleştirel bir bakış açısı kazandırırken, dönemin sözde entellektüel ve Batıcı değer yargılarını bu taklitten öteye geçememesi bakış açısında sorgulamıştır. Olayın son derece az olduğu romanda yazar, realist akımın özelliklerine uygun dış mekân ve kıyafet tasvirlerine de geniş yer vermiştir. Recâizâde Ekrem bu romanıyla realist akıma uygun bir sosyal tenkit örneği vermek istemiş, modaya uyarak o günkü edebiyatta işlenen alafranga tipini tenkit etmiş, fakat roman sanatı bakımından fazla başarılı olamamıştır. Kitabı yayıma hazırlayan Fatih Altuğ, kitabın başında yayıma hazırlama sürecini anlatırken kitabın dönemindeki yeniliği noktasında daha evvelinde dikkat çekilmemiş bir mevzuyu da açıklar. Altuğ sunuş yazısında Araba Sevdası'nın ilk defa illüstrasyonlarıyla birlikte bugünün okuyucusuna sunulması ile romanın kendi devrinde de ilk defa 'musavver' (resimli) bir roman olarak okur karşısına çıkarılışından bahsediyor. Altuğ, '1898 yılında yayımlanan roman, 24.5x16.5 cm boyutlarında 175 sayfa olarak ve Halil Paşa tarafından resimlenerek basılmıştır. Hem tefrikada hem de kitapta bulunan resimler özellikle bu roman için yapılan resimlerdir. Şu anda dolaşımda olan Araba Sevdası nüshalarında bu resimler yer almamaktadır. Halbuki kendisini 'musavver millî roman' olarak sunan ve görselliğin temel bir izlek olarak ele alındığı bir metin için bu resimler asli öneme sahiptir. Ahmet İhsan'ın sahibi olduğu Servet-i Fünûn dergisi ve Âlem Matbaası, romanı tefrika ve yayım sürecinin her aşamasında metnin resimli oluşunu öne çıkarmıştır.' şeklinde ifade eder.

Araba Sevdası hangi yönleriyle realist bir romandı?

Realizm akımı nasıl ortaya çıktı?