İlber Ortaylı Seyahatnamesi'nden görülmesi gereken şehirler

İnsan bunaldığı zaman Bosna'ya gitmeli. İslamiyet'in en hoş yaşandığı yer orasıdır. Kazan da öyledir ama fazla kozmopolit. Saraybosna'da Müslümanlık, Osmanlılık ve medeniyet birleşmiş. Sade insan sesiyle ezan okunur orada. Güzeldir. Dünya hakkında ümidinizi yitirirseniz Bosna'ya gidin. İnanılmaz bir Orta Çağ medeniyeti. Hiçbir yerde öylesi yok. Kalmış, korunmuş. Evler sade ve sakin. Avlu içinde kerpiç evler. Gökdelen yok. Bilhassa Semerkant ve Buhara ardından da Taşkent'te gökdelen filan göremezsiniz. Geceleri Semerkant'taki Registan Meydanı'nda oturmalısınız. Ateş seyretmek gibi bir şey, büyüleyici. Tefekküre dalıyorsunuz, hayal kuruyorsunuz 'Suriye, tarihsel süreç içerisinde önemli bir coğrafyayı kapsar; fakat o Suriye, bugünkü Suriye değildir. Şam, İslam dünyası için Mekke, Medine ve Kudüs'ten sonra gelen önemli bir şehirdir yani Şam-ı Şerif'tir. Şam ve Suriye bizim tarihimizin hem klasik dönemde hem de 19. yüzyılda en ilginç olaylarının cereyan ettiği bir yerdir. Osmanlı tarihinin hiçbir safhası yoktur ki Suriye onun içinde olmasın. Suriye meziyetleri olan bir ülke... İç savaşa kadar, geçmişe nazaran on kat büyümesine rağmen, ne Halep'in ne de Şam'ın eski sokak ve binaları tahrip edilmişti. Mutfak kültürleri de aynı şekilde devam ettirilmekteydi. Bu ülke kendisine Osmanlılığın dışında bir kimlik aramış mıdır? Elbette ama zaten burası ulusların, kavimlerin, dinlerin binlerce yıl birlikte yaşadığı bir yerdir. Bu renklilik içerisinde Türkiye'nin de buraya ilgisiz kalması düşünülemez. Asıl önemlisi bizler Türkiye tarihini öğrenirken Suriye-Lübnan-Filistin çizgisini ihmal edemeyiz. Buraları tanımayan, bilmeyen bir gençliğin, bırakınız uzak tarihi, çok yakındaki Türkiye tarihini bile anlayıp kavraması mümkün değildir.' 'Bizde Arapları küçümser bir kesim ama buna kimsenin hakkı yok. Çünkü miraslarını çok iyi koruyorlar. Araplar, şehirlerine gözleri gibi bakar. Bizde yaşadığımız şehir göz göre göre batarken, sağa sola peşkeş çekilirken kimsenin sesi çıkmaz. Petra, Roma devrinin şehridir. Kervan yollarının üzerindedir, kayalara oyulmuş müthiş bir şehirdir. Korunmuş şehir görmek isteyen Arap şehirlerini dolaşsın.' 'İspanya'da devlet adamları her dindendi. Ortaçağ Yahudi kültürünün en önemli eserlerini veren İbn-i Meymun (Maimonides) burada yetişmiştir. Sinagoglar Orta Çağ Yahudi mimarisinin harika örnekleriyle doludur. İspanya büyük tabip İbn-i Sina, tasavvufun büyük müridi İbn-i Arabî gibi büyük adamların yurdudur. Sosyologların parlak hocası İbn-i Haldun'un bile kökleri buradadır. Endülüs, İbn-i Arabî'yi çıkaracak kadar mistikti, tasavvufun öncüsüydü ama bir tarafı ile bütün dinleri ve âdetleri inceleyecek ve öğrenecek kadar da açıktı. Bu toplum, İbn-i Rüşd'ü ve Yahudi bilgin, düşünür Maimonides'i aynı şehirde, Romalı Seneca'nın Kurtuba'sında ortaya çıkarmıştır.' 'İsfahan'dan başlayın. İlk görülmesi gereken hat Tebriz-İsfahan hattıdır. İkinci hat ise Tahran'dan başlayan ve İsfahan'a giden hattır. Kaşan ve Kum görülür. Sonra Yezd. Eski İran'ı görmek istersen de Şiraz. İranlılar, şehirlerini bozmaz. Ben de kültürlerini koruyanları severim. Unuttuğumuz Türkçenin kökü de oradadır, konuşurlar. Münevver bir halktır. Şiir ve tarihten uzak yaşayan bizim yeni nesillere göre İran'ın farkı budur.' Burası benim kafamı dinlediğim, hayat için planlar yaptığım yerdir. Buda ya da Budin'de halen çok iyi kitapçılar var. Prag, müzik şehridir. Kültürlü insanların olmadığı bir şehrin karakteri olmaz. Kasaba kütüphanesinde birinci sınıf kütüphaneci varsa güzeldir o şehir. Ben küçük Volga şehirlerini severim. Mesela Yaroslav, şüphesiz Moskova'nın o büyük curcunasını ve kendine has yönlerini seversiniz ama orada gezmek değil yaşamak güzeldir. Gecelerine karışmak, sosyetesini bilmek. Ama Petersburg tabii bambaşkadır. Ben İtalya'yı severim. Şehirlerden de Roma'yı. Ama küçük bir şehir olan Siena'yı da severim. Dinlenmek ve okumak içinse Venedik'in çok yakınındaki Padova'yı. Venedik'te yaşanmaz ama Padova sakindir. Sıcaktır İtalya'nın şehirleri. Makedonya'nın başkentidir... Bir Yunan şehriydi sanmayalım, bugün öyle. Osmanlı onu Mart 1430'da Venediklilerden aldı. Katolik kilisesinin zulmü altında inleyen yerli halk bu fetihten hiç de şikâyetçi görünmüyordu. Dünyaya açık, medeni Akdeniz. Adriyatik kıyıları, Dalmaçya nefistir. Endülüs bizim kültürümüzdür. Ziyaret edilmeli. Yunan adalarının hemen hepsi çok güzel. Midilli yeşildir, Sakız o kadar değil ama orijinaldir. Rodos bana fazla turistik gelir ama enteresandır. Yunanistan'ın kendisi el değmemiş, temiz kalmış bir ülkedir. Başarıdır. Maalesef Selanik hariç. Semerkant ve Buhara... Kudüs böyledir. Roma, Floransa... Ne kadar görseniz doyamazsınız. Kahire'nin keyfi bitmez. Sonra Şam; inşallah kalmıştır. İsfahan. Batı'dan, Londra diyebilirim. Asrın başkentidir. Kozmopolittir; ne ararsanız vardır. Tabii paranız varsa iyidir Londra.

İlber Ortaylı Seyahatnamesi'nden görülmesi gereken şehirler

BOSNA HERSEK