Pierre Loti: Doğu hayranlığının ötesinde bir Osmanlı dostu

Türk dostu olmasıyla ünlü Fransız roman ve oyun yazarı Pierre Loti, 14 Ocak 1850'de Rochefort'da doğdu. Asıl adı Louis Marie Julien Viaud olup Protestan bir ailenin çocuğudur. 1867'de denizcilik okuluna girdi ve 1869'da eğitim gemisinde göreve başladı. 1870'te gemisinin İzmir'e uğramasıyla Türkleri tanıdı. Bu olay onu defalarca Osmanlı'ya gelmeye ve uzun süreler burada ikamet etmeye yöneltti. 1872'de Tahiti'yi ziyareti sırasında kendisine takılan ve bir Pasifik çiçeğinin adı olan Loti'yi çok sevdi ve o tarihten itibaren eserlerinde bu adı kullandı. Senegal'i ve diğer Afrika ülkelerini gezdi. 1881'de yüzbaşı oldu ve sömürgeciliğe karşı baş gösteren isyanları bastırmak üzere Uzakdoğu'ya gönderilen Avrupa donanmasında görev aldı. 1910'da emekliye ayrıldı, fakat Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine yeniden göreve çağrıldı. Savaştan sonra sadece yazılarıyla ilgilendi. 1920 yılı sonlarında felç geçirdi. 10 Haziran 1923'te Hendaye'de öldü; cenazesine Türkiye adına Avrupa Türk Basın Bürosu Müdürü Ahmed İhsan (Tokgöz) katıldı. Türkiye'de Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde hem hükümet hem halk düzeyinde büyük bir sempati gören Pierre Loti, edebiyattaki başarıları dolayısıyla 1891'de Fransız Akademisi üyeliğine seçilip 1921'de Legion d'Honneur nişanıyla ödüllendirilmişti. Ancak asıl şöhretini olumlu ve olumsuz eleştirilere yol açan Doğu hayranlığının çok ötesindeki Türk dostluğundan kazanmıştır. 1876'da Selânik Limanı'na gelen Loti burada iki buçuk ay kaldı ve zaman zaman Müslüman mahallelerinde gezintiler yaptı. Daha sonra II. Abdülhamid'in kılıç kuşanma merasimi sırasında (Eylül 1876) ilk defa gördüğü İstanbul'a gitti ve burada on altı ayını geçirdi. 1879'da adını vermeden yayımladığı Aziyade adlı romanı bu ilk seyahatin ürünüdür. 1887'de ikinci defa İstanbul'a gelen Loti, ilk romanının devamı sayılabilecek nitelikteki Fantôme d'Orient'ı, 1890'da üçüncü defa geldiğinde ise L'exilée adlı kitabında yer verdiği 'Constantinople en 1890'ı yazdı. Mayıs 1894'e rastlayan dördüncü gelişinde 28-31 Mayıs günlerini Bursa'da geçirdi ve muhtemelen bu sırada vilâyet mektupçusu Süleyman Nazif'le tanıştı. Le Galilée adlı kitabındaki 'La Mosquée Verte' parçası Bursa'ya yaptığı bu gezinin izlenimlerini yansıtır. 1898'de yayımlanan Figures et choses qui passaient'de yer alan 'Le passage de Sultan'da II. Abdülhamid'in Yıldız Sarayı'ndan cuma selâmlığı için Hamidiye Camii'ne gidişini ve dönüşünü anlatmaktadır. Le Vautour adlı geminin kaptanı olarak 1903'teki beşinci ziyaretinde, mürettebat arasında henüz genç bir subay olan ve birçok yönüyle kendisine benzeyen Türk dostu yazar Claude Farrère de bulunuyordu. Loti İstanbul'da bu defa yirmi ay kadar kaldı. Onun 220 bin nüsha basılarak o yılların en çok okunan kitapları arasına giren Les désenchantées adlı ünlü romanı büyük ölçüde bu ikametindeki gözlem ve izlenimlerine dayanmaktadır. Pierre Loti'nin şehirde dolaşmak üzere her karaya çıkışında başına mutlaka fes giydiği ve gemi mürettebatının da kendisine 'paşa' diye hitap ettiği söylenir. Yine bu gelişinde Türkçe öğrenmeye teşebbüs ettiği ve özel izinle şehremaneti kâtiplerinden Zeki Mugamiz'den dersler aldığı bilinir. Ağustos 1910'da İstanbul'a altıncı defa gelen Loti, bu seyahatinde bir süre Kandilli'de Ostrorog yalısında misafir olarak kaldıktan sonra Divanyolu'nda Atik Ali Paşa Camii karşısındaki bir evi kiraladı ve bir ay süreyle burada oturdu; daha sonra da Fransız konsolosunun Ortaköy Camii'ne bakan bahçeli evine geçti. Son olarak Ağustos 1913'te İstanbul'a geldiğinde Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında yayımladığı, Türkleri müdafaa eden eserleri ve Batı dünyasında sergilediği Türk dostu davranışları dolayısıyla büyük bir merasimle karşılandı ve devrin padişahı Sultan Mehmed Reşad kendisini saraya kabul ederek bir görüşme yaptı. Loti bu gelişinde, Şehremâneti ve Müdâfaa-i Milliyye Cemiyeti tarafından Çarşamba'da Fethiye Camii yakınlarında kendisine tahsis edilen bir konakta kaldı. Pierre Loti, Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında ve özellikle Ermeni meselesi, Sevr Antlaşması gibi konularda sözleri ve yazılarıyla açıkça Türkleri müdafaadan çekinmedi. Balkan Savaşı sırasında ve sonrasında Avrupa'nın aldığı Haçlı tavrı karşısında Türkleri savunmak için La Turquie Agonisante, La Grande Barbarie, Les Massacres d'Arménie, La Mort de Notre Cher France en Orient ve Suprêmes Visions d'Orient adlı eserlerini yayımladı. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Bâbıâli'ye bir mektup yazarak Batılıların Osmanlı Devleti'ni parçalama niyetlerinden bahsetti ve savaşa girilmemesi konusunda hükümeti uyardı. Türklerin hukukunu müdafaa eden bu tavrı ve eserleri dolayısıyla Avrupa'da ve özellikle Fransa'da istenmeyen adam haline geldi ve zaman zaman ağır hakaretlere maruz kaldı; buna karşılık Türkiye'de büyük bir sevgi ve saygı gördü. Hayatı boyunca Osmanlı ve İslâm kültürünün hayranı olan, bunu eserlerine ve kendi hayat tarzına da yansıtan Pierre Loti'nin Eyüpsultan sırtlarından Haliç'i ve İstanbul'u seyretmeyi, Sarayburnu'nu ve Beykoz'u çok sevdiği, zaman zaman camilere, mevlevîhânelere ve mezarlıklara gitmekten, ezan sesi dinlemekten çok hoşlandığı bilinir. İstanbul'un daha çok Hasköy, Tepebaşı, Kandilli, Divanyolu, Çarşamba ve Eyüp semtlerinde yaşamış, müşahede ve intibalarını kitaplarında anlatmış ve eserlerinin çoğu Türkçeye çevrilmiştir. Pierre Loti, 1890 yılında İstanbul'a gelmiş, bu şehirde şahit olduğu olayları bir roman gibi kaleme almıştı. Fransız Pierre Loti, İslam ülkelerindeki çekişmesiz ve hoşgörülü yaşama özenmiş, İstanbul'da kaldığı süre boyunca yerel kıyafetler giyerek halkın arasına karışmıştı. Peki, ardında 40'tan fazla eser bırakan Pierre Loti'nin 'bu topraklara özgü bir gelenek' olarak adlandırdığı konu neydi? İstanbul sokaklarında Pierre Loti'nin dikkatini hangi olaylar çekmişti? Fikriyat okuyucuları için derlediğimiz haberi okumak için tıklayın.

Pierre Loti: Doğu hayranlığının ötesinde bir Osmanlı dostu

PİERRE LOTİ KİMDİR?