Fatih Sultan Mehmet'in Hafız-ı kütübü: Molla Lütfi

Asıl adı Lutfullah olup Molla (Sarı, Deli, Maktul) Lutfi diye tanındı. On beşinci yüzyılın başlarında doğduğu ileri sürülürse de Mecdî'nin verdiği bilgiye göre hocası Tazarru'nâme sahibi Sinan Paşa'nın 844 (1440) yılında doğduğu dikkate alındığında 850 (1446) civarında dünyaya geldiği tahmin edilebilir. Tokat'ta doğduğunu bizzat kendisi söyleyen Molla Lutfi, ilköğrenimini çağının âlimlerinden olan babası Kutbüddin Hasan'ın yanında gördü. Daha sonra İstanbul'a giderek Sinan Paşa'dan mantık, felsefe, kelâm ve onun yönlendirmesiyle Ali Kuşçu'dan matematik okudu. Hoca-talebe ilişkisinin ötesinde Sinan Paşa ile dost ve muhtemelen akraba olan Molla Lutfi 875 (1470) yılında vezirlik makamına gelen hocasının tavsiyesiyle Fâtih Sultan Mehmet tarafından saray kütüphanesine hâfız-ı kütüb olarak tayin edildi. Böylece buradaki nâdir eserleri inceleme imkânı elde edip birçok ilim dalında görüş bildirecek bir düzeye ulaştı. Bu sırada padişahla da -şakalaşacak kadar- yakın dostluk kurdu. Ancak bu dostluk uzun sürmedi; vakıf kitaplarına hıyanet suçlamasıyla önce kütüphaneden uzaklaştırılıp müderris yapıldı, ardından ta'zîr cezasına çarptırılarak hapse konuldu. Daha sonra görevine iade edildi ve Sinan Paşa'nın padişahla arasının açılıp Seferihisar'a sürülmesi sırasında onunla beraber gitti. Beş yıl sonra Fatih'in ölümünün ardından yine Sinan Paşa ile birlikte İstanbul'a döndü ve II. Bayezid tarafından Bursa Yıldırım Bayezid (veya Sultan Murad) Medresesi müderrisliğine tayin edildi. Arkasından sırasıyla Filibe'de Şehâbeddin Paşa, Edirne'de Dârülhadis, İstanbul'da Semâniye, Bursa'da Murâdiye ve muhtemelen tekrar İstanbul'da Semâniye medreselerinde müderrislik yaptı. Molla Lütfi, öylesine örnek bir tevazuya sahipti ki onu görenler kılık kıyafetinden ve halinden dolayı önce yadırgamazlar fakat hemen sonrasında korkunç bir paniğe kapılırlardı. Çünkü muhatapları, çok güçlü mantık ve çağının üstüne çıkmış geniş bilgi ile karşılaşırlardı. Prof. Dr. Abdülhak Adnan Adıvar, 1940 yılında Osmanlı Türklerinde İlim isimli çalışmasında Molla Lütfi'ye yer verip ondan bu şekilde söz etmiştir: 'Daha Fatih zamanında hoş fakat laubali sözleriyle herkese sataşan bu genç bilgin – ki Sehi Bey tezkiresine göre- divane-renk kişi idi. Hafız-ı kütüplüğü sırasında hatta padişahla işi latifeye kadar vardırmıştı…' gibi yargılara vardırıp naklederken maalesef molla Lütfi'yi daha derin bir araştırma ile anlatmaktan uzak kalmıştır. Zira, bu bölümün sonunu yine aynı eserin aynı sayfasında şöyle bağlıyor: '- İşte zamanın ulemasını acı acı eleştirmesi, herkesin hoşuna gitmeyen bu bilgin, sonunda her vakit olduğu gibi, bu huyunun cezasını ağır bir yolla çekmiştir.' Hâlbuki Molla Lütfi bir laubali değil, hatta Sehi Bey tezkiresinde nakledildiği gibi divane-renk kişi hiç değil, tam tersine bugün bile gıpta edilen Fatih devrindeki şekilciliğe, birtakım bakar körlüğe ve bidatlara çok zarif bir şekilde cevap veren, vermeye çalışan medeni cesareti yüksek bir şahsiyetti. Onun hayatı baştan sonuna kadar Hızır Çelebi Bey oğlu Sinaneddin Yusuf ile yani Sinan Paşa ile paralel yönde gitti. Bunun böyle olmasında en büyük rolü yine kendisi oynamıştır. Zira Sinan Paşa (Hoca Paşa), Molla Lütfi'nin hocasıydı. Fatih Sultan Mehmet, Sinaneddin Yusuf'u 1466'da vezir yaptı ve bundan sonra da adına Hoca Paşa dendi. Çünkü Sinaneddin Yusuf, Fatih Sultan Mehmet'in matematik hocasıydı. Vezir olunca Hoca Sinan adına Paşa eklenmişti. Sinan Paşa'nın 'Kabiliyetlidir. Kütüphanenizi ona bırakınız.' diye Fatih'e adını not ettirdiği Molla Lütfi, Ali Kuşçu'dan matematik dersi almıştı. Molla Lütfi, önce Molla Hüsrev'den ders aldı. Zamanın Ebu Hanifesi kabul edilen Molla Hüsrev, Ayasofya'da Fatih tarafından ders vermek için görevlendirilen ilk hocaydı. Molla Lütfi, İstanbul'un fethinden sonra Molla Hüsrev'in öğrencisi oldu. Sinan Paşa ile ilişkisi bundan daha öncesine dayanıyordu. Hatta dikkatli bakıldığında Molla Lütfi'nin ruh yapısı Sinan Paşa ile benzerlik gösterilir. Molla Lütfi, kendine usta seçtiği Hoca Paşa'dan ayrı davranmıyordu. O da şüpheciydi. Ama bu hiçbir zaman körü körüne çekişmeden hoşlanmayan bir şüphecilikti. Karşısında kim olursa olsun saçmalığa asla tahammül edemiyordu. Yaşamını sadece ilimden alan Molla Lütfi, lafbazlık karşısında muhatabına göstermekten uzaktı. Fatih, İstanbul'u aldıktan sonra Ayasofya, Zeyrek, Sahne-i Seman medreselerine ve cami kitaplıklarına kendi kitaplarından bir miktar verdi. Ayrıca, özel kütüphanesini de zenginleştirmekten geri kalmadı. Fatih, kütüphanesine bir hafız-ı kütüb aradı. Hoca Paşa'ya böyle birini bulmasını söyledi. O da kendi öğrencisi olan Molla Lütfi'yi işaret etti. Sonrasında Molla Lütfi bu göre tayin edildi. 'Fatih, Hoca Paşa ve Molla Lütfi sarayda, kütüphanede adeta bir akademi kurdular.' Ali Kuşçu, Ayasofya Medresesine hoca tayin edilince, Fatih Sultan Mehmet matematik öğrenmek istedi. Sinan Paşa'yı Ali Kuşçu'dan bu ilmi öğrenmek ve sonra bunları kendisine nakletmekle görevlendirdi. Fakat Hoca Paşa, Molla Hüsrev'in öğrencisi olan ve her gün Ayasofya'daki dersleri takip eden Molla Lütfi'yi bu işe daha elverişli buldu. Böylece gündüz Ali Kuşçu'dan matematik ve astronomi öğrenen öğrenci Molla Lütfi, geceleri de aynı dersleri hocasına yani Sinan Paşa'ya naklediyordu. O da Fatih Sultan Mehmet'e öğretiyordu. Bu durum, doğrudan doğruya Fatih'in ilim sevgisinin ve matematikle her gerçeğin bulunabileceğine inancının ispatıydı. Bir gün Fatih, kütüphaneye gelir ve Molla Lütfi'den bir kitap ister. Raf biraz yüksek olduğundan kitabı almak için orada bulunan bir taşa basarak uzanır. Fakat hükümdar: 'Ne yapıyorsun? O taş, İsa Peygamberin üzerine doğduğu taştır.' demiş. Bir süre sonra Molla Lütfi, tozlu bir bezi Fatih'in dizlerine sermiş. Hükümdar: 'Bu ne hal!' deyince Molla Lütfi hemen: 'Padişahım, ne bihuzur (huzursuz) olursunuz? Bu, İsa Aleyhisselamın beşiğinin örtüsüdür.' cevabını vermiş. 1492'de Osmanlı ordusu, Arnavutluk seferinde Filibe'ye henüz gelir. Çandarlı Halil Paşaoğlu İbrahim Paşa'nın huzurunda bir toplantı vardı. Toplantı anında içeriye molla kılıklı biri girer ve paşalara, beylere selam vermeden yürü, başköşeye oturur. Orada cesaret ve kahramanlığı ile orduda şöhreti olan Evrenoszade Ali Bey'in üst tarafında geçirip oturması genç bir sipahinin dikkatini çeker. Sipahi dayanamaz yanındakine sorar: 'Demin giren, şu adam kimdir?' Öteki cevap verir: 'Bilmiyor musun? O, Filibe medresesi hocası Molla Lütfi'dir. Çok değerli hocadır.' Bu soruyu soran İbn-i Kemal'dir. İşte bu kısacık konuşmadan sonra genç sipahinin hayat yolu değişir ve aynı hocadan ders alarak ilim adamı olmaya yöneltmişti. Molla Lütfi, İslamiyet'i bütünü ile kavramış ve bu büyük dini en ince teferruatına kadar tedkik etmiş, beş vakit namazdan ayrılmamış bir şahsiyetti. İçlerinde Hatiboğlu'nun da bulunduğu iki yüz kişilik bir toplantıda Molla Lütfi sorguya çekilir. Kendisini küfür ve dinsizlikle itham ederler. Molla Lütfi, bütün bu ithamlara cevap verdiyse de maalesef birkaç kişinin itirazı dışında onu kimse dinlemez. Olayın aslı şöyledir: Bir gün Molla Lütfi şöyle demiş: 'Hz. Ali bin Ebû Talip ( Allah ondan razı olsun) bir okla yaralandı ve okun ucu vücudunda kaldı. Namaz kılarken ok kendi kendine çıktı ve Hz. Ali bunu duymadı. İşte, namaz budur. Bizim namazlarımıza gelince bu, eğilip kalkmaktan ibaret, faydası yok…' Hatta bunları söylerken duygulanıp ağlamış. İşte o iki yüz kişilik toplantıda onun ifadesini: Namaz yatıp kalkmadır. Faydası yoktur.' şeklinde değiştirip itham ettiler. Çömlekçioğlu Kemal (Molla Arap) ile Hatiboğlu, Molla Lütfi'nin katline fetva verdiler. Molla Lütfi, tam on dokuz gün durmadan şehadet getirip, kendisine yüklenen bu suçu reddetti fakat dinletemedi. Böylece Rebiulâhir ayının 25'inci günü (23 Ocak 1495) Türk'ün en büyük ansiklopedisi idam edildi. Cezası Atmeydanı'nda boynu vurulmak suretiyle infaz edilerek naaşı Eyüp'te Defterdar Mahmud Çelebi Mescidi yakınına gömüldü. Onun idamı geniş yankı uyandıran tarihî bir hadise teşkil etmiştir.

Fatih Sultan Mehmet'in Hafız-ı kütübü: Molla Lütfi

MOLLA LÜTFİ KİMDİR?