Abdülhamid dönemine ayna tutan fotoğrafçılar: Abdullah Biraderler

Ermeni asıllı Viçen Abdullah, yurtiçinde olduğu kadar, yurtdışında da ünlenmiş, fotoğrafçılık tarihimizin kilometre taşlarından biri olan Abdullah Biraderler stüdyosunun kurucusudur. Sonradan Müslümanlığı seçen Viçen'in kurmuş olduğu bu stüdyo hakkında, çıkan yazıların büyük bölümünde, Viçen adı özellikle geri plana itilmiştir. Bunun sebebinin sanatçının cemaati tarafından dışlanması olduğu belirtilir. Viçen Abdullah fotoğrafçılığa, Alman kimyager Rabah'ın Beyoğlu 274 numarada bulunan stüdyosunda başlar. Fildişi üzerine minyatür boyamada oldukça usta olan Viçen, dagureotiplerin benzer şekilde boyanıyor olmasıyla kendisine avantaj sağlar. 1858'de Rabah'ın Almanya'ya dönmesi üzerine stüdyoyu kendisi devralır. İlk dönem ilanlarında ve firma etiketlerinde Viçen Abdullah ve Kardeşleri ibaresini kullanırlar. Aslında beş erkek üç kız olmak üzere sekiz kardeş olan Viçen (1820-1902), sadece Hovsep (1830-1908) ve Kovork'la (1839-1918) ortaklık kurar. Kardeşlerden diğeri olan Cosmi Abdullah ise 1870'de kendi adına Beyazıt'ta, Kökçülerbaşı'nda bir stüdyo işletti. Dokuz yıl sonra bu stüdyoyu Nicolas Andreomeno'ya devretti. Çalışmalarına, Tarlabaşı'nda 52 numarada 1880'lerin sonuna kadar devam etti. Stüdyonun ortaklarından Kevork Abdullah, Venedik'teki Ermeni Katolik Mıkhitarist Murad Rafaelyan Okulu'ndan mezun olduktan sonra, 1858 yılında ağabeyinin stüdyosunda çalışmaya başladı. 1861 yılından sonra firma ismi Abdullah Biraderler olarak değişti. Boyama konusunda ünü her yere yayılan Viçen Abdullah'ın asitli kâğıtlara bastığı ve suluboya ile boyadığı fotoğrafları 5 ila 10 misli fiyatlarla satılır. Kimyasal ve teknik bilgilerini artırmak için Kevork Abdullah'la gittiği Paris'te, Societe Française de Photographie ve Societe Heliographique'nin kurucularından Kont Olympie-Clemente Aquado ile görüşmeler yaparlar. İstanbul'a, fotoğraflarını çok beğenen Kont'un tavsiye mektubuyla dönerler. Abdullah Biraderler'in 1862'de kartvizit boyutunda hazırladıkları Devlet Büyükleri serisi, önemli çalışmalarındandır. Bundan bir yıl sonra ise, Sultan Abdülaziz'in isteği üzerine kendisinin fotoğrafını çekerler. Sultan sonucu çok beğenerek kendilerini 'Osmanlı Saray Fotoğrafçıları' ilan eder. Bu yüzden 1863 yılı onlar için özel bir yıl olur. Bundan sonra tüm resmi evrak ve fotoğraf kartlarının arkasında, padişah tuğrasını gururla belirtirler. Birçok önemli isim de dâhil olmak üzere, en çok talep edilen stüdyo olurlar. 1863 yılında, Sultanahmet Meydanı'nda düzenlenen, Sergi-i Umumi-i Osmanî, katıldıkları ilk sergi olur. İkinci olarak katıldıkları 1867 Paris Sergisi, onlar için çok önemli olacaktır. Fransa İmparatoru III. Napolyon'un davetlisi olarak Sultan Abdülaziz'in de ziyaret ettiği ve büyük ilgi gören bu sergide kardeşler, başta Sultan Abdülaziz olmak üzere, devlet adamları ve önemli kişilerin portreleri, kıyafet serileri, İstanbul'un panoramaları ve mimari eserlerinin yer aldığı fotoğraflarını sergilemişlerdir. Gazeteler bu olağanüstü güzellikteki fotoğrafları haber yaparlar. La Turque gazetesinde bu sergiyle ilgili yer alan haberde, Abdullah Biraderlerin çektiği İstanbul fotoğraflarının Times gazetesince onur mansiyonuna layık görüldüğü yazar. Kardeşlerin ünü, bütün Avrupa'ya yayılır. Bu sergiden döndüklerinde fotoğraf kartlarının arkasında, padişah tuğrasının yanında, III. Napolyon'un portresini gösteren bir madalya resmi de yer almaya başlar. Abdullah Biraderler'in yükselişi devam eder. Sultan Abdülaziz'in Londra'ya yapmış olduğu seyahatin anısına çıkaracağı madalyon için, Sultan'ın profilden portresini çekerler. Paris Sergisi'nden döndükten sonra stüdyolarını, Berlin ve Paris'ten getirtilen kamera, ışıklandırma aynaları ve mobilyalarla yenileyen kardeşler, birçok yabancı devlet adamını, kral, kraliçe, general, imparator ve hanedan üyelerinin fotoğraflarını çekerek aldıkları ödülleri de fotoğraf kartlarının arkasında belirtirler. Ünlü Fransız fotoğrafçı Felix Nadar 1900'de yayımlanan Ben Fotoğrafçı İken adlı kitabında Abdullah Biraderler'in fotoğraflarını överek, onlara özel bir yer ayırır. 1877 yılında ise Osmanlı-Rus Savaşı patlak vermiş, Rus ordusu kısa zamanda Yeşilköy'e kadar gelmiştir. Sultan Abdülaziz'in yerine geçen II. Abdülhamid ise Yeşilköy Anlaşması'nın ağır şartlarını imzalamıştır. Küçük kardeşlerden aşırı milliyetçi olan Kevork Abdullah, anlaşma sonrası bir müddet daha Yeşilköy'de kalacak olan Grandük Nikolai Nikolayeviç ve Rus subayların fotoğrafını çeker ve ardından generallere ziyafet verir. Bu durumu haber alan II. Abdülhamid, derhal onlardan Saray Fotoğrafçılığı unvanını geri alır. 1879 yılında bu göreve Vasilaki Kargopulo getirilir. Bu olay diğer kardeşleri de firmayı da oldukça zor bir duruma sokar. Sultan ve hanedan üyelerinin fotoğraflarını satmaları da yasaklanan Abdullah Biraderler sadece günlük portre çekimleri yaparak geçinmek zorunda kalmışlardır. 1880 yılında Bâb-ı Âli'ye gönderilen bir haber tezkeresinde, Abdullah Biraderler ibaresi taşıyan, hanedan üyelerine ait bütün fotoğrafların toplattırılması, bulunduranların ise cezalandırılması istenir. Bir yandan da artan rekabet yüzünden oldukça sıkıntılı günler yaşamaya başlarlar. 1885'te 15 yıldır üyesi oldukları Societe Française de Photographie kayıtlarından da çıkarılırlar. 1886'da oturdukları evi teminat göstererek, Osmanlı Bankası'ndan kredi alırlar. Parasal sorunlar yüzünden Kevork ve Hovsep 1886 yılında Kahire'ye yerleşerek bir stüdyo açarlar. İki kardeş Hidiv Tevfik Paşa ve eşi Emine Sultan tarafından da destek görerek orada tutunmayı başarırlar. Hovsep oraların iklimine dayanamayarak geri döner. Yerine yeğeni Abro Abdullah'ı gönderir. 1890 yılında Abdullah Biraderler'in Kahire şubesine Galler Prensi Edward tarafından gönderilen bir yazıyla Kraliyet Fotoğrafçılığı unvanı verilir. İstanbul'da kalan Viçen Abdullah, çalışmalarını sürdürür. II. Abdülhamid, yaşanan olaylardan kendisini ayrı tuttuğu için kendisine 'Serfotografi Hazret-i Şehriyarı' unvanını verir. Sarayla tekrar ilişki içine giren sanatçı, ikinci kez 'Sultan Fotoğrafçısı' olmayı başarır. İstanbul'un güzellikleri, çeşmeleri, okulları ve daha birçok fotoğraf Viçen Abdullah tarafından kaydedilir. Viçen Abdullah, 1895'te İstanbul'a gelen Sırbistan Kralı I. Alexandre'ın fotoğraflarını çekmiş, kral da kendisini Saint-Sava Nişanı'yla ödüllendirmiştir. Abdullahlar, Mısırlıoğlu Han'da bulunan şubeyi 1894 yılı sonunda kapatarak, Sirkeci'de Hamidiye Caddesi 78 numaralı yerde bir şube açarlar. Ancak burası uzun süre açık kalamadan, 1896 yılında kapanır ve bir daha işleri düzelmez. 1899 yılında Abdullah Biraderler işletmesi 1200 lira karşılığında Sebah & Joaillier firmasına satılır. Viçen Abdullah daha sonra Müslüman olarak Abdullah Şükrü adını alır. Stüdyo kapanmış olmasına rağmen, saray fotoğrafçılığı görevine bir müddet daha devam eden sanatçı, 14 Temmuz 1902'de yaşama veda etmiştir.

Abdülhamid dönemine ayna tutan fotoğrafçılar: Abdullah Biraderler

ABDULLAH BİRADERLER KİMDİR?