Yalanlardan gerçeklik üreten siyasi dalga: Post-Truth

2016'da yılın kelimesi seçilen Post-Truth yani gerçek ötesi, gerçeğin kasten çarpıtılmasıyla meydana geliyor. İnsanların duygularını gerçek üstü durumlarla kullanarak, düşüncelerini değiştirmek ve bu sayede gerçek olan şeyi gizlemek… Bir başka deyişle, insanların fikirlerini etkilemek amacıyla birtakım inançların manipüle edilmesi diyebiliriz. Peki detaylandırırsak, nedir bu Post-Truth isimli siyasi dalga? Bilindiği üzere 'post' öneki bir şeyin sonunun geldiğini anlatmak için kullanılan bir kelime. Kimilerinin postmodernizm diyerek günümüz dünyasını modernlik sonrası olarak tanımlaması gibi, post-truth da hakikatten sonraki durumu ifade etmek için kullanılıyor. Bu 'gerçek sonrası' durumu politik bazda ele aldığımız zamansa ortaya kurgu vakalar ve tasarlanmış gerçekler çıkıyor. Oxford Dictionaries, İngilizce'de 2016 yılının kelimesi olarak 'post-truth'u seçti. 'Post-truth' bir sıfat olarak, nesnel hakikatlerin belirli bir konu üzerinde kamuoyunu belirlemede duygulardan ve kişisel kanaatlerden daha az etkili olması durumu şeklinde tanımlanıyor. Oxford Sözlüğü de bu tanımı şöyle yapıyor: 'Bahis edilen herhangi bir konuda kamuoyu oluşturmak için nesnel hakikatlerin, duygulardan ve kişisel kanaatlerden daha az etkili olma durumudur.' Post-truth bir kavram olarak son on yıldır ortalarda olsa da, kullanımı ilk olarak Brexit referandumu sırasında görüldü. Asıl patlamayı ise, ABD başkanlık seçimleri sırasında ve sonuçlar açıklandıktan sonra yaşadı. En yoğun kullanılan hali ise post-truth politics yani post-olgusal siyaset… Gerçeğin çarpıtılması, manipüle edilmesiyle yaratılan sahte gerçeklik 'post- truth' kavramı ilk kez 1992 yılında, Sırp asıllı Amerikalı Oyun Yazarı Steve Tesich tarafından kullanıldı. Kelimenin yaygın şekilde dolaşıma girmesi ise, Ralph Keyes'in 2004'te Amerika'da yayımlanan kitabı The Post-Truth Era: Dishonesty and Deception in Contemporary Life ile ve daha sonları da İngiltere'de Avrupa Birliği'nden ayrılıp ayrılmama kararının verileceği referandum esnasında (Brexit), daha sonra ise gitgide artarak ABD'de Trump'ın başkan seçilmesi ve sonrasında oluyor. 'Post-truth' bir sıfat olarak, 'nesnel hakikatlerin belirli bir konu üzerinde kamuoyunu belirlemede duygulardan ve kişisel kanaatlerden daha az etkili olması durumu' şeklinde tanımlanıyor. Post-truth özellikle politik ve medyatik çıkmazlara işaret ediyor. Yitirilen ya da kendince yaratılan 'yeni gerçek' vurgusuyla samimiyetin, içtenliğin ve dürüstlüğün heba edilmesi, kavramın günümüzde geldiği anlamı karşılıyor. Burada amaç, söylenenin sorgulanması değil; kitlelerde ağızdan çıkan sözlerle dalgalanma oluşturmaktır. Post-truthun kendini gösterdiği duygu alanı ise öfkedir. Kavram ancak planlı ve programlı öfke ile sahneye çıkar. Burada bahsedilen alanı öfke nöbetleriyle tasarlanan öfke ile karıştırmamak gerekir. Sosyal paylaşım sitelerinde gördüğümüz olan 'troll' ifadeleri, gerçekliğin çarpıtılmasındaki etkenlerde sadece biridir. Bir duyguyu, düşünceyi, söylemi gerçekliğinden koparıp kaos oluşturarak söylemek, salt anlamı yitirir ve hatta söylem sahibi söylemediklerinin sorumlusu olabilir. Bu bakımdan, troll dediğimiz kişiler de post-truth kavramının içinde önemli bir yere sahiptir. Sosyal medyada 'o iş öyle değil!' diyen pek çok hakikat anlatıcısına rastlamak mümkün. Post-hakikat, bir 'hakikat' evresini önceleyerek kendisini kuruyor. Post-truth, beyaz olduğu aşikâr olan bir şeyin bize siyah olarak sunulması ve toplumların ezici çoğunluğunun buna inanması demek. Post-Truth politika kültürünün varlığının ortaya çıkışı 90'ların başında oldu. İlk uygulamalar da 2016 yılında Trump'ın başkanlık seçimleri ve İngiltere'nin 'Brexit' kampanyasıydı. İlkinde Trump, seçmenlerin göçmen karşıtlığı duygusuna seslendi ve kampanyasında ısrarla ABD'de 30 milyon yasadışı göçmen olduğunu söyledi. Oysa rakam 11 milyondu. Aynı şeyi İngiltere'deki Brexit'çiler, AB'ye her hafta 350 milyon pound ödeniyor yalanıyla yaptılar. İki yalan da tuttu ki, iddiaların yalan oldukları ispatlanmasına rağmen hâlâ toplumun yüzde 50'sinden fazlası bu yalanlara inanıyor. Birçok politikacı, insanların desteğini almak amacıyla bu kavramdan yararlanır. Son dönemde bilinçli bir biçimde Türkiye'de de bu kelime varlığını gösteriyor. AK Parti ve Erdoğan'a karşı düşmanlaştırılan bazı toplumsal kesimler gerçekleri görmeyecek noktaya getirildi. 31 Mart'ın ardından Binali Yıldırım'a atılan iftiralar verilebilecek en basit örneklerden biri. Halka ve büyük kitlelere hitap edilen popülist konuşmalarda bu kelimenin varlığını görmek mümkün. Bu konuşmalarda sık sık halk için tarzı söylemler kullanılır ve her sorun bu söylemlerle çözülmeye çalışılır. Post-Truth söylemleri çekici kılan en belirgin neden ise anlatılış şeklinde yatıyor. Post-Truth söylemlerin çekici olmasının nedeni anlatılış şeklinde yatıyor. Konuşmaların ve haberlerin bazı ortak özellikleri onların oldukça basit ve kolay hissedilebilir olmasıdır. Bu konuşmaları yapan kişiler olaylara yönelik çok basit açıklamalar sunar, böylelikle daha karışık olayları anlamanız kolaylaşır ve anlatılan basit gerçek size mantıklı gelir. Post-Truth söylemler umut dolu bir gelecek de vadeder. Özellikle kafası karışık, yolunu kaybetmiş veya güven problemi yaşayan kişiler için bu tür söylemler oldukça çekicidir. Bu söylemlerle insanları oyalamak ve gerçeklerden uzaklaştırmak mümkündür. Post-Truth söylemler tarafından kandırılmamak için yapılması gereken tek şey ise eleştirel düşünme becerilerini geliştirmektir. Sabah Gazetesi yazarı Mahmut Övür, bugünkü köşe yazısında Post-Truth kavramını şu ifadelerle kaleme aldı: İstanbul ve 31 Mart yerel seçimleriyle ilgili sadece partilere, siyaset uzmanlarına değil, sosyologlar ve felsefecilere de büyük iş düşüyor. Çünkü karşımızda ilk kez bizde de hayat bulan 'yeni bir siyasi dalga' var ve yeni bir politik kültür doğuyor. Kelimenin Türkçe karşılığı, 'Gerçek ötesi veya gerçek sonrası' olarak çevriliyorama tam karşılamıyor. Kelime, siyasette yalanla gerçeğin iç içe geçtiği bir durumuanlatıyor. 'Post-Truth' siyaset, Nazi Goebbels gibi sadece yalandan ibaret değil, o yalanların içinde bir veya birden fazla toplumsal kesimlerin baskın olan duygularına hitap eden 'gerçek' veriler de var. İlkinde Trump, seçmenlerin göçmen karşıtlığı duygusuna seslendi ve kampanyasında ısrarla ABD'de 30 milyon yasadışı göçmen olduğunu söyledi. Oysa rakam 11 milyondu. Aynı şeyi İngiltere'deki Brexit'çiler, AB'ye her hafta 350 milyon pound ödeniyor yalanıyla yaptılar. İki yalan da tuttu ki, iddiaların yalan oldukları ispatlanmasına rağmen hâlâ toplumun yüzde 50'sinden fazlası bu yalanlara inanıyor. Bu yeni dalganın en çarpıcı örneği İBB başkanı seçilen Ekrem İmamoğlu. Bu ruh halinin nasıl bir sonuca yol açtığını House Of Cards dizisinin siyasi aktörü Frank Underwood anlatıyor: