Tarih boyunca uygulanan karantinalar

Karantina, bulaşıcı bir hastalığa maruz kalan şüpheli durumdaki insan ve hayvanları, hastalığın en uzun kuluçka devresine eşit bir süre kimse ile temas ettirmemek suretiyle alınan tedbirsel faaliyetlerin tümüdür. Kelimenin kökeni İtalyancadır. Sözlükte yolcuların gözetim altında tutulma süresi demek olan ve İtalyanca 'kırk' anlamına gelen quarantenadan gelir. Osmanlı Devleti karantina usulünü uygulamaya başladığında bu kelimenin yerine daha çok 'usûl-i tehaffuz', karantina yeri olan lazaret veya lazarettoya karşılık da 'tehaffuzhâne' tabiri kullanılmıştır. OSMANLI'NIN HASTALIKLARA GEÇİT VERMEYEN KARANTİNA ADASI; URLA TAHAFFUZHANESİ Tecrit, eskiden beri görülen bir uygulamadır. Eski Ahid'de, savaştan sonra orduda çıkan veba salgını dolayısıyla askerler yedi gün süreyle ordugâhın dışında konaklar; vücutlarını, elbiselerini ve diğer eşyalarını temizlemeleri, ateşe dayanıklı madeni eşyanın tamamını ateşten geçirmeleri emredilirdi. Yedinci gün tekrar yıkanıp elbiselerini de bir daha yıkadıktan sonra ordugâha girebilecekleri söylenirdi. Karantina uygulandığı bilinen ilk hastalık cüzzamdı. İnsanın dış görüntüsünde oluşturduğu tahribat nedeniyle tarih boyunca cüzzam ilahi bir ceza olarak da algılandı ve cüzzamlılar toplumdan dışlandı. Özellikle Ortaçağ'da dünyanın her yerinde cüzzamın bulaşıcı olduğu düşünülerek hastalar belirli bölgelerde karantina altına alındı. Özellikle Avrupa ve Hindistan'da yaygın olan cüzzam adaları ya da köylerine, hastalığa yakalananlar götürülüyor ve orada bırakılıyordu. Yunanistan'daki Sakız Adası da bu adalardan biriydi. Avrupa'da son kalan cüzzam kolonisi Romanya'daki Tekeli köyü. Halen 10 kadar sakini bulunan köydeki cüzzamlıların hastalığı ileri seviyede olduğu için tedavi edilemiyor. Hawai'deki Molokai Adası'nda bulunan Kalaupapa köyü, dünya üzerinde halen var olan son iki koloniden biri olarak sayılıyor. Son yüzyılda 8 binden fazla hastanın sürgün edildiği Kalaupapa'da halen 73 ila 92 yaşları arasında 9 cüzzamlı yaşıyor. Avrupa tarihinin kara yıllarından biri de 14. yüzyılın ortasında yaşandı. Kıta genelinde yayılan veba salgını nedeniyle, Avrupa nüfusunun 3'te 1'i yok oldu.1374'te Milano lordu Barnabas Visconti, vebalı herkesin şehirden çıkarılıp kırsal bölgeye götürülmesini, orada iyileşmelerinin veya ölmelerinin beklenmesini emretmişti. 1377'de Yüksek Konsey 'Terentino' uygulaması için bir yasa çıkardı. Bu yasaya göre vebadan etkilenenler kente girmek için 30 gün boyunca şehirden uzak bir yerde duracak, hastalık olmadığı takdirde şehre girecekti. Yolcularla ilgili olarak bilinen ilk karantina uygulaması Venedik ve Dubrovnik'te yapıldı. Ekonomisi ticarete dayanan Venedik Cumhuriyetinde, başkent Venedik'e salgın hastalık bulaşmasın diye kentte gelen gemiler 40 gün şehir açıklarında denizde bekletilirdi. Böylece Venedik Cumhuriyeti, dünyadaki ilk karantina sistemini kurumsallaştırmış oldu. Asya kolerası olarak adlandırılan ve Hindistan'dan çıkarak bütün dünyaya yayılan kolera Osmanlı ülkesinde ve başşehrinde de etkili olmuş, 1817, 1829, 1852, 1863, 1881 ve 1899 salgınları kitle halinde ölümlere yol açmıştır. Osmanlı Devleti'nde ilk karantina uygulaması 1831 yılındaki büyük kolera salgını sırasında olmuştur. Karantina tedbirine önem veren ve ulemanın görüşlerini alan II. Mahmud döneminde ticaret için gelen gemiler Boğaziçi'nde bekletillmiştir. Özellikle 19. yüzyılın karakteristik hastalığı olan kolera sağlık teşkilâtlarının kurulmasını hızlandırmış, sağlık alanında milletlerarası iş birliği ve antlaşmalar yapılmasına yol açmıştır. Yüzyıllar boyu insanlığı dehşete düşüren büyük veba salgınlarının yerini 19. yüzyılda kolera pandemileri almıştır. Osmanlı'da karantina uygulaması sistemli olarak 1835 yılında Çanakkale'de başladı. Akdeniz çevresini etkileyen kolera dolayısıyla Çanakkale'de karantina çadırları kuruldu, Marmara ve İstanbul'a gidecek gemiler bir süre bekletildi. Karantina bekleyen kayıkların reislerine karantina tezkiresi verilmesi usulü getirildi. Çanakkale'de ilk karantina bölgesi Güzelyalı'nın Karanlık Liman başlangıcında, sahil kesiminde kuruldu. Bu bölgenin 1835'lerden itibaren Osmanlı tarafından karantina bölgesi olarak kullanıldığı bilinir. Çanakkale'ye karantina müdürü olarak tayin edilen Esad Efendi'ye Akdeniz adalarından, Anadolu ve Rumeli sahillerinden İstanbul'a gelecek bütün yerli ve yabancı gemiler, tekneler ve bunların yolcularına verilen *mürûr tezkirelerinin Çanakkale'ye kadar geçerli olacağı, buradaki karantinada tezkirelerin değiştirilerek yenilerine sıhhî durumun yazılması, karantinaya tâbi olmaksızın ve karantina tezkiresi ibraz etmeksizin İstanbul'a gidenlerin kabul edilmeyeceği talimatı verildi. Güzelyalı'daki bu karantina bölgesi 1927 yılına kadar burada hizmet verdi. *Mürûr tezkiresi: Osmanlı Devleti'nde ülke içinde seyahat etmek ve İstanbul'a gitmek için alınan izin ve geçiş belgesi; bir nevi iç pasaport. Bu uygulama gelişigüzel yerleşimleri, vergi ihlalini, kaçak işçi ve işsiz akınını önlemeye yöneliktir. İstanbul'un çeşitli yerlerinde karantina noktaları kurularak faaliyete başlandı. İstanbul, *Bilâd-ı Selâse ve Boğaziçi'nde hangi hastalıktan ve hangi milletten olursa olsun toplu ölümlerde Karantina Meclisi'ne haber verilmesi ve meclisten tezkire alınmadıkça ölülerin defnedilmemesi kural haline getirildi. Karantina tatbikatında her millet için ayrı ayrı hastahane yapımı gerektiğinden hastahaneleri olmayan yahudilere ve Karaimler'e Hasköy'de kendi hastahanelerini yapma izni verildi. Henüz karantina binaları inşa edilmemiş olduğundan karantina icrası için Tersâne-i Âmire'den bir gemi alınıp Galata'da Kurşunlumahzen önünde personeli belirlenerek hizmete başlandı. İstanbul'a dışarıdan gelip giden gemi yolcularına verilen mürûr tezkirelerine geldikleri mahallin sıhhî durumunun yazılması da usul haline getirildi. *Bilâd-ı Selâse: İstanbul ile kullanıldığında Galata, Üsküdar ve Eyüp, tek başına kullanıldığında ise İstanbul, Bursa ve Edirne kadılıklarını ifade eden bir tabir. 1866 yılında İstanbul'da toplanan milletlerarası sağlık konferansında her yıl hac mevsiminde Hicaz'a bir sağlık komisyonu gönderilmesi kararı alınmıştı. Bu karar üzerine Osmanlı Devleti kurban kesilen mahallerde kokuşmanın önlenmesi için gerekli tedbirleri almak, hac zamanında Mekke ve Medine'de sağlığa zararlı yiyeceklerin satışını engellemek, hacıların Hicaz'a geliş ve dönüşlerinde özellikle koleranın ortaya çıktığı yer olan Hindistan'dan gelen hacılar hakkında gereken sıhhî tedbirlerin icrasıyla mükellef olmak üzere arka arkaya sağlık heyetleri gönderdi. Bunların çalışmalarından olumlu sonuç alınması üzerine dış müdahalelere karşı Hicaz ve Kızıldeniz'de durumunu kuvvetlendirmek isteyen Osmanlı hükümeti Kızıldeniz'in Osmanlı sahillerinde karantinalar teşkil etmeye başladı. Hicaz ve Yemen sahillerinde Cidde, Yenbu, Râbiğ, Lit, Kunfüze, Hudeyde, Muhâ, Kemerân gibi noktalarda karantinalar oluşturuldu.

Tarih boyunca uygulanan karantinalar

Karantina nedir?