Radyasyon nedir? Radyasyonun canlılara etkisi nelerdir?

Diğer bir radyasyon kaynağı ise uzaydır. Güneş ve yıldızların enerjisi nükleer reaksiyonlardan kaynaklanır. Dünyamıza uzaydan ısı ve ışık ile birlikte nükleer radyasyon da gelir. Dünyaya gelen bu tür ışınlara kozmik radyasyon denir. Atmosferdeki ozon tabakası tarafından bu radyasyonun çoğu soğurulsa da az bir kısmı yeryüzüne ulaşır. Kısacası radyasyondan kaçınmak mümkün değildir. Radyasyon denince ilk akla gelen X ve Gama ışınlarıdır. Her iki ışınında enerjisi çok yüksektir. Bu yüzden bu ışınların maddelere nüfuz etme özellikleri oldukça fazladır. Radyo dinlerken, tv izlerken, evinizde kaloriferiniz sayesinde ısınırken ve hatta mangal yaparken bile radyasyona maruz kalıyorsunuz. 300 ram radyasyon dozuna maruz kalan kişilerde 2 saat içinde kusma ve halsizlik başlar. Yaklaşık 2 hafta sonra ise saçlar dökülmeye başlar. Bir ay ile bir yıl arasında bu kişilerin %90'i iyileşir. Vücut tarafından alınan radyasyon dozunun artmasıyla gözlenen etkiler daha belirgin ve ciddi olmaya başlar. 400 ram radyasyon dozuna maruz kalan kişilerde birkaç saat içerisinde başlayan bulantı ve kusma dönemini iştahsızlık, halsizlik, ateş ve saç dökülmesi izler. Yaklaşık iki hafta sonra ağızda iltihaplanma görülür, ishal ile birlikte hızlı kilo kaybı başlar. Bu dozda radyasyona maruz kalan fertlerin %50'si 2 ile 4 hafta içinde ölür. Bir insan vücudunun kısa bir süre belirli bir radyasyon dozuna maruz kalması sonucu görülebilecek rahatsızlıklar ise kişiden kişiye değişebilir. Ancak, bu rahatsızlıkların genel özellikleri şu şekilde özetlenebilir: 50 ram gözlenebilir bir biyolojik etki meydana getiren en küçük radyasyon dozudur. Bu doz kandaki akyuvar sayısında geçici bir değişiklik meydana getirir. 100 - 200 ram arasında radyasyona maruz kalan bir insanda 3 saat içerisinde kusma ile birlikte yorgunluk ve iştahsızlık görülür. Bu tür hastalarda birkaç hafta içinde iyileşme gözlenir. Uzayda saniyede yaklaşık 300.000 kilometre gibi çok yüksek hızlarla hareket eden bu ışınlar kolaylıkla insan vücuduna nüfuz edebilir ve vücudu oluşturan biyolojik hücrelere hasar verebilirler. Ayrıca bu ışınların, hücrelerin kimyasal yapılarını değiştirmeleri de mümkündür. Özellikle elektrik yüklü ışınlar saniyenin binde biri gibi çok kısa süre içinde hücre moleküllerini parçalayıp iyonlarına ayrıştırabilirler. Bununla birlikte, etrafta bulunan diğer hücreleri de fizyolojik görevlerini yapamaz duruma getirebilirler. Bütün bunların sonucunda ise radyasyona maruz kalan bir hücre ya ölür veya işlevini yitirir. Aslında az sayıda hücrenin ölmesi önemli değildir. Çünkü normal yaşamda yıpranan hücrelerin ölümü ve yerlerine yenilerin doğması doğaldır. Ancak yüksek radyasyon sonucu çok sayıda hücrenin aniden ölmesi veya normal çalışmasının bozulması canlının sağlığını önemli ölçüde etkileyecek bir olaydır. Tepenizdeki ampulden yayılan ışık, bir çeşit radyasyondur. Radyasyon insan sağlığı açısından en zararlı şeylerden biridir. Çünkü vücudumuzdaki molekülleri hızlıca parçalar. Hücrelerimizdeki DNA molekülleri parçalandığında ise kanser olma riskiyle karşı karşıya kalırız. Radyasyona maruz kalma durumu genetik mutasyonlar, doğum sakatlıkları, kanser, lösemi, bağışıklık ve kardiyovasküler sistemlerinde düzensizliklerle bağlantılıdır. Akciğer röntgeni çektirdiğinizde maruz kaldığınız radyasyon miktarı 6 saatlik bir uçak yolculuğunda maruz kaldığınızın yaklaşık yarısı kadardır. Hayati önemi fazla olan dokularda (kemik iliği, dalak, kan ve üreme hücreleri) radyasyonun etkisi daha erken görülür. Çünkü, bu hücreler daha çabuk çoğaldığından bir hücredeki hasar, sakat doğan yeni hücrelerle çığ gibi büyür. Bu ise uzun bir zaman dilimi içerisinde her an bir tümör olarak sonuçlanabilir. Radyasyonun kanserojen etkisi bu şekilde ortaya çıkmaktadır. Maruz kalınan doz ne kadar yüksek ise bu şikayetler o kadar çabuk ortaya çıkıyor ve bir o kadar şiddetli oluyor. Ormanda ısınmak için ateş yaktığınızda da radyasyon ortaya çıkar. Bu sebeple herhangi bir şey için radyasyon yayıyormuş demek anlamlı değildir. DNA'lardan oluşan kromozomların yapılarının değişmesi, taşıdığı sırların kaybolması ve yeni genetik yapılı hücreler haline dönüşmesi sonucunda ebeveyne benzemeyen yeni bir genotip ortaya çıkar. Bu farklılaşmaya mutasyon adı verilir. Eğer bu durum, bireyin üreme hücrelerinde gerçekleşirse radyasyondan kaynaklanan bu değişiklik gelecek nesillere de aktarılır. Yüksek dozda radyasyona maruz kalmış bireylerde görülebilecek baslıca hastalıklar şunlardır: Kanda ve kan yapan organlarda tahribat (anemi, lösemi), ciltte ateş yanığını andıran yaralar, gözde katarakt, kısırlık, kanser ve kalıtımsal bozukluklar. Radyasyon üreten birçok kaynak vardır. Bunlardan televizyon gibi elektronik cihazlar, X-ışını üreten tıbbi ve endüstriyel röntgen cihazları en sık karşılaşılanlardır. En önemli bir başka radyasyon kaynağı da nükleer reaksiyonlardır. Nükleer denemelerde (atom ve hidrojen bombaları) reaksiyon sonucu oluşan ürünler radyoaktif olduklarından reaksiyonları dursa da radyasyonları uzun yıllar boyunca devam eder. Yapılan çalışmalar cep telefonlarının piyasa çıkmasından sonra beyin tümörlerinin sayısında herhangi bir artış olmadığını göstermektedir. Radyoaktif ışınların zararları yanında bir çok yararları ve kullanım alanları da mevcuttur. Radyoaktifliğin isinim etkilerinden yararlanılan uygulamaların başında ışın tedavisi gelir. Bu yöntem kanser ve benzeri kötü tümörlerin yok edilmesinde kullanılır. Radyoaktif izotoplar hastalıkların teşhisinde de kullanılır. Örneğin günümüzde yaygın olarak kullanılan pozitron ışın tomografisi (PET) özellikle beyindeki bazı hastalıkların teşhisinde kullanılır.

Radyasyon nedir? Radyasyonun canlılara etkisi nelerdir?

RADYASYONDAN KORUNMAK MÜMKÜN MÜ?