Kahve endüstrisi kölelik ile nasıl yükseldi?

Her birimizin neredeyse müdavimi haline geldiği, içmeden güne başlayamadığı kahvenin anavatanı Arap Yarımadası olarak biliniyor. İlk bilgiler 10'uncu yüzyılda bir Arap doktoru olan Rhazes'e uzansa da kahve kullanımının 575 yıllarında başladığı tahmin ediliyor. Bazı iddialara göre ise kahve adı, kahvenin üretim beşiği olan Güneybatı Etiyopya'nın Kaffa şehriyle ilgisinden geliyor. Bir diğer iddiaya göre ise Arapça'da şarap anlamında kullanılan kahva, zamanla 'kahve'ye dönüştü. 'Kara inci' de denilen kahve, Yemen'den Mekke ve Medine'ye; oradan 15'inci yüzyıl sonunda seyyahlar vasıtasıyla İran, Mısır, Türkiye ve daha sonra da Avrupa ülkelerine yayıldı. Zamanı, mekânı, kaynağı hakkındaki bilgiler kesin olmasa da kahvenin Yemen'den yola çıktıktan sonra Cidde'ye, ardından Süveyş ve Mısır'a, oradan da gemilerle başta İstanbul olmak üzere İzmir, Selanik, Payas, Yafa, Akka, Trablusşam, Sayda ve Antalya gibi diğer Osmanlı şehirlerine de ulaştığı söylenebilir. Kahve, Osmanlı'nın Fransa'ya 1669'da elçi olarak atadığı Kolbaşı Müteferrika Süleyman Ağa ile ilk kez Avrupa topraklarına ulaştı. Sohbetiyle herkesi kendine bağlayan Süleyman Ağa sayesinde Fransızlar Türk kahvesiyle tanıştı. Kahvenin Avrupa'da yayılmasını sağlayan bir başka olay ise Viyana Kuşatması'ydı. Kuşatma sonrası Osmanlı ordusu geri çekilirken ağırlık yapacak her eşyayı Avusturya topraklarında bırakmıştı. Bırakılan ganimetler arasında yüzlerce çuval kahve de vardı. Tercümanlık göreviyle Osmanlı çadırında bulunan Leh asıllı Koltschitzky, kahve ile tanışmış, herkesin deve yemi sandığı kahve çuvallarını hizmetlerinin karşılığında almış ve ilk kahvehaneyi açmıştı. Bu tarihten sonra kahve Avrupa'da hızla yayıldı. Kahvenin Avrupa'da tüketimi her geçen gün artmaya başlamış ve sömürgeci Avrupalı devletler Afrika'da gerçekleştirdikleri emperyalist faaliyetlerine kahveyi de eklemişlerdi. Sömürgeye maruz kalan devletlerin ekonomik yapıları her geçen gün Avrupa ülkelerinin ekonomik ihtiyaçlarına ve çıkarlarına uygun olarak işletilmeye başlandı. Sömürgeci devletler, Afrika'nın ekonomisini tek tipleşmeye zorladı ve her şey Avrupa ülkelerinin pazarlarına ihraç edilmek üzere yetiştirilmeye başlandı. Bu amaçla Uganda, adeta Avrupa için kahve üretimine tahsis edildi. Avrupa'nın sanayi çarklarını işletmek üzere başlattıkları tarım, Afrika halkının ihtiyaçlarını karşılamakta olan geleneksen tarım sistemini yok etti. Hem yerel idarelerin baskısı hem de Avrupa'nın işgalleri halkı daha da çaresiz bıraktı. Kahve konusunda sömürgeleştirilen bir başka bölge ise Güney Amerika. 18'inci yüzyılın sonlarında bağımsızlık fikirleri Amerika'nın büyük bölümüne yayılmaya başlamış, ticareti İngilizlerin tekelinde olan çay yerine kahvenin içilmesi 'vatanseverlik' olarak nitelendirilmişti. Çaya uygulanan yüksek vergiyi protesto etmek amacıyla 16 Aralık 1773 tarihinde İngiltere'den gelen tonlarca çay, Boston Limanı'nda denize dökülmüş; Boston Çay Partisi olarak tarihe geçen bu olay ile Amerikan Bağımsızlık Savaşı da başlamıştı. Savaşın sonunda İngiltere büyük bir darbe aldı. 20'nci ve 21'inci yüzyılda tüm siyasi dengeleri değiştirecek 'Kahve İmparatorluğu' ortaya çıktı. 1776 yılında bağımsızlığını ilan ettiğinde Amerika'da 700 binden fazla köle bulunuyordu. Bu sayı, köleliğin Amerika'da yasaklandığı 1808 yılına kadar da bir hayli arttı. Amerika kıtasının kahve üretimindeki üstünlüğü de köleliğe dayalı tarımın sonucu oldu. Bugün dünyanın en büyük kahve üreticisi olan Brezilya'nın kahve ekonomisi 1881 yılında yasaklanmasına kadar köleliğe dayanır. Kölelik ve sömürgeciliğin üzerinde yükselen kahve ticareti, günümüzde yine kölelik benzeri bir sistem üzerine kurulu. Zengin bir zümrenin hâkim olduğu kahve sektörü kadın, erkek ve çocuk ayırt etmeksizin uzun çalışma saatleri ve zorlu koşullara karşılık bir hayli düşük ücretler ile insan çalıştırmaya devam ediyor. Özellikle ABD baskısının ve darbelerin yoğun olduğu Güney Amerika ülkelerinde hem devletin, hem de ABD'nin siyasal gücü kahve sektörü üzerinden halka empoze ediliyor. Amerikan kahve zinciri Starbucks gibi küresel alıcılar, işlenmemiş kahveleri 3 dolara alıyor; ancak pazarda marka değeriyle birlikte aynı ürünün fiyatı 200 dolara kadar çıkabiliyor. Bugün, Etiyopya'daki kahve işçileri tarlalarda döktükleri alın terinin karşılığında günde yalnızca 1 dolar kazanabiliyorlar. Dünyanın beşinci büyük kahve üreticisi olan ülkede, yaklaşık 15 milyon kişi bu sektörde kazandığı parayla geçimini sağlamaya çalışıyor. Üreticilerin en büyük sıkıntısı, dünya pazarında yüksek fiyatlardan satılan kahvenin ellerinden yok pahasına çıkması. Kahve çekirdeklerinin yolculuğu işçilerden başlayarak, küçük toprak sahipleri, aracılar, tüccarlar, kurutma ve yıkama tesisleri ile ihracatçılarda son buluyor. Kahve ticaretinde en büyük payı ise aracılar ve ihracatçılar alıyor. Kahve, 'Çekirdek Kuşağı' olarak bilinen 50'den fazla ülkede üretiliyor. Dünyanın kahve üretimi konusunda zirve ülkesi ise Brezilya. Brezilya, bugün dünyadaki kahve üretiminin yüzde 36'sını tek başına karşılıyor. Brezilya'yı yüzde 18 ile Vietnam, yüzde 9 ile Kolombiya, yüzde 8 ile Endonezya, yüzde 5 ile Honduras, yüzde 5 ile Etiyopya izliyor.

Kahve endüstrisi kölelik ile nasıl yükseldi?

KAHVENİN KÖKENİ NEREYE DAYANIYOR?