Zamanın tanığı: Osmanlı'daki saat kuleleri

Saat Doğu'da geliştirilmişse de kule saati yapma geleneği Avrupa'da ortaya çıkmış ve ilk defa kilise ve saray kulelerinde uygulanmıştır. Avrupa'da XIV. yüzyılda yaygınlaşan saat kulesi yapma geleneğinin Osmanlı topraklarında XVI. yüzyılın sonlarında başladığı kabul edilir. Osmanlı'da nasıl yaygınlaştı? Bu gelenek Osmanlı dünyasında XVIII ve XIX. yüzyıllarda batıdan doğuya doğru giderek yaygınlaşmış, II. Abdülhamid'in, tahta çıkışının yirmi beşinci yılında valilere saat kulesi yapımıyla ilgili olarak gönderdiği irade üzerine saat kuleleri Anadolu içlerine ve Osmanlı coğrafyasının tamamına yayılmıştır. Bursa'da Tophane Parkı içinde yer alan saat kulesi, ilk olarak Sultan Abdülaziz döneminde yaptırılmış ancak 1900'lü yıllarda bilinmeyen bir tarihte yıkılmıştır. 2 Ağustos 1904'te yapımına tekrar başlanmış olan saat kulesi, 31 Ağustos 1905'te tamamlanarak II. Abdülhamid'in tahta çıkışı şerefine, 31 Ağustos 1906 günü Vali Reşit Mümtaz Paşa tarafından törenle hizmete sokulmuştur. İzmit, Kemalpaşa mahallesinde Kasr-ı Hümayun ile Atatürk Heykeli arasında yer alan, kentin karakteristik saat kulesini İzmit Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından, Sultan II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümü nedeniyle 1902 yılında Neoklasik üslupta yaptırılmıştır. Ayrıca saat kulesinin üç tarafında bulunan sebillerin alınlığında ve kapısının üzerinde kitabeler bulunmaktadır. Seyir balkonu altında çeşitli Osmanlı Devleti figürleri bulunmaktadır. Kulenin orta kattaki çember şeklindeki kartuşunda II. Abdülhamid'in tuğrası bulunmaktadır. Köşelerdeki küre biçimli taşlar, daha büyük boyutlarda zemin kattaki kapı önlerinde de bulunmaktadır. Saat kulesinin üzerinde uzunca bir sancak direği vardır. 1913'de geçirdiği yangından sonra uzun bir süre harap durumda kalan ve bir süre depo olarak kullanılan kule, 2010 yılında restore edilmiş ve bugünkü görünümüne kavuşmuştur. Antalya Saat Kulesi'nin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmemektedir. II. Abdülhamid, tahta çıkışının 25. sene-i devriyesinde valilere saat kulesi yapımıyla ilgili gönderdiği ferman ile Anadolu'da saat kulesi inşaatları hız kazanmış ve yaygınlaşmıştır. Saat kulesi, 1942 yılına kadar bir kubbe ile örtülüydü. O yıl meydana gelen bir fırtınada bu kubbe zarar gördüğünden 1945 yılında yerine, burç mazgallarını andıran bir üst kısım ilave edildi. İzmir'in sembolü olan İzmir Saat Kulesi, Osmanlı Padişahı Sultan II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümü kutlamaları dahilinde 1901 yılında inşa edilmiştir. İzmir Valisi Kıbrıslı Kâmil Paşa, oğlu Bahriye Mirlivası Said Paşa ve Belediye Reisi Eşref Paşa'dan oluşan bir komisyon tarafından yaptırılmıştır. 25 metre yüksekliğinde, dört katlı ve sekizgen planlıdır. Yapıda kullanılan Kuzey Afrika'ya özgü sütun başlıkları, at nalı kemerler ve yapının cephelerinin hiç boşluk bırakılmayacak şekilde doldurulması, kökeni Kuzey Afrika ve Endülüs'teki yapılarda bulunabilecek olan bir mimari anlayışa sahip olduğunu gösteren oryantalist üsluba işaret eder. Kulenin saati Alman İmparatoru II. Wilhelm tarafından hediye edilmiştir. Mimarlığını İzmirli mimar olan Fransız asıllı Raymond Charles Pere'nin üstlendiği saat kulesinin inşaatında kullanılan yeşil ve kırmızı mozaikler Efes'ten, esas bünyeyi oluşturan taşlar ise Sarayköy'den getirilmiştir. Pere'nin, Saat Kulesi ile ayni tarihte inşa ettiği ve sultanın 25. yılını simgelemesi sebebiyle 25 musluklu olarak tasarladığı sekizgen havuz ne yazık ki, bünyesinde bulunduğu İzmir Sarı Kışla ile birlikte günümüze ulaşamamıştır. Hamidiye Saat Kulesi olarak da bilinen kule, İstanbul'un Beşiktaş ilçesi Yıldız semtinde bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerinde bulunan tuğradan anlaşıldığı üzere, II. Abdülhamid tarafından 1889-1890 yılları arasında yaptırılmıştır. Köşeleri kırık dört cepheli (sekizgen) olarak inşa edilen saat kulesinin mimarı Sarkis Balyan'dır. Kulenin ilk katında dört adet yazıt, ikinci katında bir termometre ve barometre, en üst katında ise saat odası bulunur. Saat kulesinin dekoratif çatısı üzerinde bir pusula, zirvesinde ise bir rüzgâr gülü vardır. İstanbul ilinin Şişli ilçesinde bulunan saat kulesi, II. Abdülhamid'in emriyle 1907 yılında Şişli Etfal Hastanesinin bahçesine yaptırılan saat kulesi Raimondo D'Aronco tarafından tasarlanmıştır. Hastanenin baş mimarı Mahmud Şükrü Bey'in de katkılarıyla F. Pellini tarafından yapılmıştır. Yaklaşık 20 metre yüksekliğindeki kule dikdörtgen planlıdır. Sultan II. Abdülhamit'in kızı Hatice Sultan, 12 Şubat 1898'de sekiz aylıkken difteriye yakalanır ve ölür. II. Abdülhamit Hatice Sultan'ın hastalığını teşhis eden fakat tedavi fırsatı bulamayan Bahriye Kolağası Dr. İbrahim Bey'in önerisi üzerine, bir hastane yaptırma kararı alır ve 17 Şubat 1898'de çocuk hastanesinin yapılması emrini verir. Haziran 1899'da açılan hastanenin, bahçesine yapılan mescit ve saat kulesi ise 19 Ağustos 1907'de hizmete girmiştir. Şişli Etfal Hastanesi Saat Kulesi'nin, düz atkılı bir örtüsü ve kiremit kaplı bir çatısı vardır. D'Aronco'nun projesinde mescidin içine yerleştirilmiş olan kule, uygulamada yarım aks dışarı alınmış, böylece daha geniş ve işlevsel bir iç mekân elde edilmiştir. Yine d'Aronco'nun projesinde üstü geniş bir saçakla örtülmüş olan ve mescidi çepeçevre dolaşması ön görülen revaklar, iç mekâna alınmıştır. D'Aronco'nun projesinde revaklı bölüme üç yandan çıkılmaktadır. Mevcut yapıda ise biri saat kulesine diğeri mescit bölümüne ait olmak üzere iki giriş vardır. D'Aronco'nun eskizlerinde üçgen alınlık içinde gösterilen giriş kapısı, uygulamada üstü sivri kemerli bir çerçeve içindedir. Bu sivri kemer içinde yapıtın inşa kitabesi yer alır. Bezmi Âlem Valide Sultan Camii ile Dolmabahçe Sarayı'nın Saltanat Kapısı arasında yer alır. 1890-1895 yılları arasında, Sultan II. Abdülhamid tarafından mimar Sarkis Balyan'a yaptırılmıştır. II. Abdülhamid, bu saat kulesini yaptırdıktan sonra, tahta çıkışının 25. yıl dönümünde, Anadolu'daki birçok kente daha saat kuleleri yapılmasını istemiştir. Deniz ve kara tarafındaki ikinci kat alınlıkların ortasına, 1882 yılında II. Abdülhamid tarafından terazi ve silah eklenerek tamamlanmış birer Osmanlı arması mermere oyularak yerleştirilmiş, kapı üstü hizasında, dört tarafına dört ayrı barometre konulmuştur. Dolmabahçe Kulesi'nin ayrı bir özelliği ise Latin harflerinin kabulünden sonra değiştirilen 'Fırtına, rüzgâr, yağmur, mütehavvil, eyi hava, sabit hava' ibareleriyle bugün de hava durumu takip edilebiliyor olmasıdır. Kulenin en üst katını saran bir parmaklık bulunur. Her cephede üstünde perde motifi bulunduran saat kadranlarının altında birer küçük pencere yer alır. Bu kat saçak silmesi ile sonlandırılmış, en üstteki ''c'' kıvrımlı kesik alınlıklarla, üstünde rüzgargülü olan tepeliğe geçiş sağlanmıştır. Bezmi Âlem Valide Sultan Camii ile Dolmabahçe Sarayı'nın Saltanat Kapısı arasında yer alır. 1890-1895 yılları arasında, Sultan II. Abdülhamid tarafından mimar Sarkis Balyan'a yaptırılan saat kulesi, 1.210.550 kuruşa mal olmuştur. II. Abdülhamid, bu saat kulesini yaptırdıktan sonra, tahta çıkışının 25.yıldönümünde, Anadolu'daki birçok kente daha saat kuleleri yapılmasını istemiştir.

Zamanın tanığı: Osmanlı'daki saat kuleleri

SAAT KULESİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?