Tarihin soluk aldığı Osmanlı eserleri

Blagay Tekkesi, Bosna-Hersek'te Buna nehrinin kaynağının bulunduğu mağaranın yanı başında bulunur. Blagay Tekkesi'nin Rumeli'nin İslamlaşmasında büyük etkisi vardı. Bu tekkenin tarihi bir diğer önemi Venedik'e yani Papa'ya karşı Osmanlı'nın son nihai noktasıydı. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde 1261 yılında muhyî Türk dervişleri Kalenderiler, Anadolu'dan yola çıkarak Dobruca kasabasına gelerek Blagay'a kadar yerleştiler. Bu dönemden 1463'te Fatih Sultan Mehmet'in Bosna'yı fethine kadar bir malumat bulunmaz. 1463'ten 16. yüzyılın ortalarına kadar buradaki dervişler, bölgede sanatla, ticaretle, zanaatla meşgul olarak İslâm'ı nefislerinde güzel bir şekilde yaşayarak ahaliye örnek olmaya gayret ettiler. Blagay'a Kadiri şeyhi gelmesiyle 16. yüzyılın sonlarına doğru tekkeyi inşa edildi. Dergâhı yaptıran kişilerin ismi tam olarak bilinmez; Taptuk Derviş, Abdal Derviş, Sultan Derviş gibi isimlerle anılsa da gerçek ismi bilinmez. Zaviyenin ismi halk arasında 'Kadiri Tekkesi' ya da Alperenler Tekkesi olarak anıldı. Buradaki dervişler Ahi teşkilatında olduğu gibi faaliyet içerisindeydiler. Aynı mekânda 18. yüzyılda Halveti dergâhı inşa ediliyor. Bu hizmete Boşnakların ona 'Şeyh Yuyo' dediği Mustafa Eyyübizade, Aziz Mahmut Hüdayi Hazretleri'nin halifesi ön ayak oldu. 50 yıllık bir ibadet döneminin ardından tekke harap oldu. Daha sonra Mostar Müftüsü Ali Vaiz Efendi, Lataş Paşa'ya 'Mademki bu kadar zenginsiniz bu dergâhı ihyâ etseniz iyi olur' şeklinde bir ricada bulundu. Lataş, Divan-ı Hümayun'a müracaat ederek akabinde Bosna'ya konuyla ilgili bir ferman-ı şerif gönderdi. Blagay Tekkesi böylelikle Lataş Paşa eliyle inşa edildi. Tekke'nin şu andaki hali Lataş Paşa'nın yapımı. Bu tekkenin en önemli bir siması da Sarı Saltuk'tu. Sarı Saltuk Anadolu'nun ve Rumeli'nin fethi sırasında önemli rol oynayan Bektaşi babasıydı. Ahmed Yesevi'nin müritlerinden Sarı Saltuk Hazretleri, 770 kişi ile birlikte yola çıkıp Anadolu'dan Balkanlar'a hem de Balkanlar'ın İslamlaşmasında büyük rol oynadı. Bosna Hersek '7 erenlerin mekânı' olarak bilinir. 7 büyük Alperen yola çıkıyor ve buraya gider. Fatih Sultan Mehmed Bosna'yı fetheden Osmanlı'nın 7. padişahı. 7'lerin tevafuk ettiği mekân olarak anılıyor Blagay. Osmanlı'nın en güçlü döneminde Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman'ın bütün seferlerine katılan Gül Baba'nın türbesi, Budin Beylerbeyi Mehmet Paşa tarafından 1548'de yaptırıldı. Macaristan'ın başkenti Budapeşte'nin merkezinde bulunan Gül Baba Türbesi, Macarlar tarafından Rozsadomb (Gül Tepesi) olarak anıldı. Orta Avrupa'da fonksiyonunu yitirmeden türbe olarak kalan önemli bir Türk eseri olan Gül Baba Türbesinin en dikkati çeken özelliği, sandukanın bulunduğu alandaki gül kokusu... Gülbaba adını sarığında taşıdığı gülden alır. Macarların saygı duyduğu ve hoşgörüyle andığı Gülbaba, hakkında ilk bilgileri Evliya Çelebi verir. Merzifonlu bir Bektaşi dervişi olan Gülbaba, elinde büyük bir kılıçla savaşlara katılırdı. 1531 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın daveti üzerine Budin'e gönderilerek burada bir tekke kuran Gülbaba, Bektaşi hoşgörüsü ile kısa zamanda Buda halkının sevgisini kazandı. Fatih Sultan Mehmet devrinden Kanuni Sultan Süleyman dönemine kadar birçok gazalarda bulunan Gülbaba, Budin'in fethine katıldığı sırada şehit düştü. O zaman Rumeli kazaskeri olan Ebusuud Efendi, 2 Eylül 1541 tarihinde cenaze namazını kıldırdı. Bu namazda Kanuni Sultan Süleyman ve yüz bini aşkın bir cemaat hazır bulundu. Türbesinin yanına yaptırılan Gülbaba Bektaşi Tekkesi, 1686 yılında yıkıldı. Gülbaba'nın sekizgen formundaki türbesi, 1543-1548 yılları arasında Budin Beylerbeyi olan Mehmet Paşa tarafından yaptırıldı. Osmanlı'nın elinden çıkan topraklar arasına katıldıktan sonra bir süre şapel olarak kullanılan türbe, Sultan Abdülaziz'in 1867 yılındaki Avrupa ziyaretinden sonra tekrar eski formuna kavuşarak 1885'te mimar Lajos Grill tarafından onarılarak türbeye dönüştürüldü. Türbe, 2005 de Türk- Macar hükümetlerinin işbirliğiyle Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nce restore edilerek ilk yapıldığı hale dönüştürüldü. Şeceresinin Hz. Hasan'a kadar uzandığı rivayet edilen ve 'Misali' mahlasıyla şiirler yazan Gülbaba'nın eserleriyle ilgili Miftahü'l Gayb ve Güldeste adlı yazma eserler bulunuyor. Birleşik Sırp ordusu ile Sultan I. Murad idaresindeki Osmanlı kuvvetleri arasında I. Kosova Savaşı meydana geldi. Osmanlı ordusunun zaferinden sonra I. Murad savaş alanında Miloş Obiliç adında bir Sırplı tarafından şehit edildi. I. Murad'ın burada tahnit edilen bedeninden çıkarılan iç organlarının gömüldüğü yerde sembolik olarak bir türbe yapıldı. Naaşı ise Bursa'ya götürülerek Çekirge semtinde Hudâvendigâr Külliyesi'ndeki hazîreye defnedildi. Fâtih Sultan Mehmed'in 1455 çıktığı Sırp seferinde Novoberda Kalesi'ni fethettikten sonra I. Murad'ın şehit olduğu yerde konaklayarak onun ve diğer şehitlerin ruhu için ihsanlarda bulundu. Kosova'da Sultan I. Murad'ın bu türbesinin etrafında 10.000 kadar şehit yattığını da rivayet edilir. Sultan Murad Türbesi'nin, Yıldırım Beyazıd döneminde 14. yüzyılın sonlarına doğru inşa edildiği tahmin edilir. Türbe çeşitli aralıklarla tamir edildi, II. Abdülhamid tarafından da tamiri sırasında bir selâmlık binası eklendi. Türbenin duvarları içindeki hazîrede ayrıca iki mezar vardır. Bunlardan biri, Silistre başkumandanı iken daha sonra Sofya'da Ordu-yı Hümâyun kumandanı olan ve 1276'da (1859-60) Priştine'de vefat eden Rifat Paşa'ya, mermer lahitli ikinci kabir ise 1321'de (1903-1904) ölen Kosova Valisi Hâfız Mehmed Paşa'ya aittir. Priştine'deki Fatih Camii, şehir merkezinde saat kulesinin yanında bulunur. Cami, 1461-62 yılında, Fatih Sultan Mehmet tarafından inşa edildi. 1682-83 tarihli onarım kitabesinde, yapının IV. Sultan Mehmet döneminden daha sonra onarıldığı belirtilir. Caminin 18. ve 19. yüzyıllarda da bazı onarımlardan geçti. Üç kubbeli bir son cemaat yeri vardır. Minarenin petek kısmı yıkılsa da 1955'te onarıldı. Minber ve mahfili ahşaptandı. Çok güzel bir işçiliğe sahiptir. Camide son cemaat yerinin ön cephe duvar yüzeyinde ve harimin iç duvar yüzeylerinde 18. yüzyıla ait kalem işi duvar süslemeleri bulunur. Sinan Paşa Camii, Kosova'nın Prizren şehrinin en anıtsal camilerindendi. Cami, şehir merkezinde, yol seviyesinden yüksek bir arazide kuruldu. Caminin bânîsi Sûfî Sinan Paşa'ydı. Sûfî Sinan Paşa, başlangıçta imrahor, daha sonra sırasıyla Budin Beylerbeyi, Kars, Erzurum, Eğri-Eger Macaristan ve Bosna Beylerbeyliği görevlerinde bulundu. Daha sonra 1604-1605'te Sadaret kaymakamı olarak görev yapan Paşa, 1607-1608'de tekrar Bosna Valisi ve 1608-1609'da Şam Valisi olarak hizmette bulundu. Sinan Paşa, 1609'da Şam'da vefat etti. Cami'nin, Sinan Paşa'nın Bosna Valiliği yaptığı dönemlerde 1600-1601 veya 1607-1608'de inşa edilmiş olabileceği ihtimali üzerine durulur. Kare planlı olan Sinan Paşa Camii, tek kubbe ile örtülüdür. Tek şerefeli olan minaresi 43.5 metre yüksekliğindedir. Hıristiyanlar tarafından cami inşaatında civardaki bir kiliseye ait inşaat malzemelerinin, kullanılmış olabileceği ihtimali üzerine, yapıda 1939'da Arkeoloji kazı çalışmalarına başlanmıştır. Bu çalışmalar esnasında caminin üç kubbeli son cemaat yeri yıkıldı. Arkeoloji kazı çalışmaları bahanesiyle caminin yıkılacağını anlayan şehirdeki Türk ve Müslüman cami için hazırlanan bu yıkım planını durdurdular. Balkan ülkelerinin tamamında bu gibi bahanelerle birçok caminin yıkıldığı bilinir. Sinan Paşa Camii'nin içinde 19. yüzyıla ait kalem işi duvar süslemeleri bulunur. Duvar resimlerinde manzara tasvirleri, natürmortlar, akantus yaprakları ve bitkisel motifler işlendi. Günümüzde cami ibadete açıktır. Minber mermer olup, üzeri kalem işi ile geometrik işçilikli ve ahşap korkulukludur. Doğubayazıt'ın 7 km. güney doğusunda, Eski Beyazıt'a ve ovaya hâkim yüksek bir tepenin üzerine kurulmuş, pek çok bölümleri olan komple bir saraydır. Birinci Dünya Savaşına kadar Bayezid Sancağı bu saraydan yönetilmişti. 'Medeniyetler geçidi'' olarak nitelendirilen Ağrı'da yer alan ve Türkiye'de, Topkapı Sarayı'ndan sonra ikinci büyük saray olan kartal yuvası görünümlü İshak Paşa Sarayı, 2 bin rakımlı Doğubayazıt'a hâkim bir tepeye inşa edildi. Sarayın yapımına 1685 yılında Çıldır Atabeklerinden Çolak Abdi Paşa tarafından başlanıldı ama aynı soydan gelen Küçük İshak Paşa zamanında 1784'te yani tam 99 yıl sonra tamamlandı. Ahsıkalı bir mimar tarafından yapılan saray, Karaburun tepesi üzerine terası, iki avlu ile bu avluları çevreleyen çeşitli yapı topluluğundan meydana gelir. Bir saray için gerekli tüm bölümler bulunur. Bunlar; harem, harem odaları, aşevi, hamam, toplantı salonları, eğlence yerleri, mahkeme salonu, cami, çeşitli hizmet odaları, oturma odaları, uşak ve seyis odaları, muhafız koğuşları, cezaevi, erzak depoları, cephanelik, tavlalar, bodrum katlarında çeşitli hizmet odalarıdır. Her odada ocak, dolap yerleri de görülür. Sarayın girişi, savunulması en zor yer olan doğu cephesindedir. Selçuklu sanatının özelliklerini taşıyan İshak Paşa Sarayı, tarih ve sanat tarihi yönünden eşsiz bir değere sahiptir. Taş duvarların içinde görülen boşluklar, sarayın kalorifer tesisatı andıran merkezi ısıtma sistemiyle ısıtıldığını gösterir. Yapımı birçok efsane ve hikâyeye konu olan İshak Paşa Sarayı, Osmanlı döneminde Ağrı'da yapılan en büyük ve en önemli mimari eserdir. Doğubeyazıt'a 5 kilometre uzaklıktaki İshak Paşa Sarayı, dünyanın ilk kalorifer sisteminin de kullanıldığı yer olarak biliniyor. Saray, 116 odası, türbesi, camisi, surları, divan ve harem salonları, iç ve dış avlularıyla kartal yuvasına benzetiliyor. İshak Paşa Sarayı yalnızca Ağrı'nın ve Türkiye'nin değil tüm dünyanın ortak mirası; Osmanlı, Fars ve Selçuklu uygarlıklarına ait mimarisi ile, geçmiş ve gelecek arasında köprü kuruyor. Ülkemizde Türklere has saray örnekleri çok az sayıda olup, İshak Paşa Sarayı ve Külliyesi bunlardan bir tanesidir. Sarayın en görkemli yerlerinden birisi de som çelik altın kaplama kapısı. Bu kapı, 1917 Rus ihtilalinde Moskova'ya taşındı ve halen Moskova Müzesi'nde bulunur. Bir kaleyi andıran saray, bir cami, bir hamam, bir fırın ve 366 odadan oluşur. Sarayın taş işçiliği dünyaca ünlüdür. Mısır'da uzun yıllar hakim olan Osmanlı Devleti, başta başkent Kahire olmak üzere İskenderiye, gibi büyük kentlerde eşsiz mimari yapılar ve eserler yaparak bunları Mısır halkına miras bıraktı. Bunlardan biri de Silahdar Süleyman Ağa Camii'ydi. Kahire'nin ana caddesi durumundaki Muiz-Lidînillah caddesinde yer alan cami ve sebilküttâbdan oluşan bu küçük külliye, Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın emîrlerinden Silâhdar Süleyman Ağa tarafından yaptırıldı. 837-1839 yılları arasında inşa edilen külliye, Osmanlı dönemi Kahire cami mimarisinde benimsenerek anıtsal biçimde uygulandığını gösteren önemli örneklerden biri durumundaydı. Harimi kuşatan beden duvarlarında açılan pencerelerle aydınlatılan caminin zemini mermerle kaplanırken üzeri koyu sarı renkli bitkisel kuşaklarla süslü ahşap tavanla örtüldü. Erzurum'daki Taşhan adıyla da anılan Rüstem Paşa Kervansarayı, Kanuni Sultan Süleyman'ın sadrazamı Rüstem Paşa tarafından 1561 yılında yaptırıldı. Osmanlı kervansaray mimarisinin şaheser örneklerinden biri olan kervansarayda, yolcuların gece ve gündüz her çeşit ihtiyaçlarının karşılanırdı. Rüstem Paşa Kervansarayın da imarethane, mescit, dinlenme yeri, bezirgân dükkânları, deve, eşek, öküz, manda ve atların bağlandığı bölümler yapılsa da bunların bir kısmı günümüze ulaşamadı. Batıya bakan beşik tonozlu giriş kapısı üzerindeki kitabede, Erzurum'un serhat şehri olması dolayısıyla, buraya 'ribat' denilirdi. Ribatlar, sınırları korumak amacıyla içerisinde 40-50 civarında akıncı birliğinin bulunduğu bir çeşit ileri karakol binalarıydı. Süleyman'ın kızı olan Mihrimah Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılan camilerin ilki Üsküdar sahilinde, ikincisi ise Edirnekapı'da bulunuyor. İki caminin de konumunun Mimar Sinan tarafından seçildiği rivayet ediliyor. Hatta efsaneye göre iki cami de Mimar Sinan'ın Mihrimah Sultan'a duyduğu aşkı yansıtıyor. Her yıl 21 Mart günü yani Mihrimah Sultan'ın doğum gününde Edirnekapı'da bulunan caminin minaresinin arkasından güneş batarken Üsküdar'daki caminin ardından ay doğduğu söyleniyor. Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan'ın yaptırdığı cami, ilk inşa edildiğinde basamakları Boğazın sularını kucaklıyordu. Boğazdan geçenlerini içine almak istercesine konumlandırılan cami asırlara meydan okurcasına dimdik ayakta durmaya devam ediyor. Mihrimah Sultan biri İstanbul'da biri Edirnekapı'da olmak üzere şehrin iki yakasına kendi adına cami ve külliye hediye ettirir. Mimar Sinan'ın matematik zekâsını kullanarak dünyada eşi benzeri görülmemiş bir hesaplama ve estetik anlayışıyla, tabiatı sanatla birleştirip minarelerinin ardından güneşin ve ayın doğuşun ve batışının izlenebileceği iki cami planlar ve inşa eder. Her yıl Mihrimah Sultan'ın doğum günü olan 21 Mart'ta Edirnekapı'daki caminin minaresi ardından güneş batarken Üsküdar'daki caminin minareleri arasından ay doğar. Caminin kubbesi on metre çapındadır. Tek şerefeli iki minaresi, mukarnaslı mihrabı ve mermerden minberi klasik mimarinin en güçlü biçimlerini yansıtır. Cami Anadolu yakasındaki mimarinin önde gelen ve geçmişin izlerini taşıyan sayılı eserden biridir. Son cemaat bölümünü dolanan revakla ayrı bir estetik görünüme kavuşan yapının denize bakan tarafında, yirmi köşeli mermer bir şadırvan bulunur. Caminin avlusu diğer tarihi camilere göre önden küçüktür. Sağ yanda ve kıble duvarı tarafında genişçe bir alan vardır. Cami iskele tarafından bakıldığında konmuş bir kartal silueti gibidir. Şadırvan tarafı avlunun bir kısmı son cemaat yerine ilave edilerek denizden gelecek rüzgara karşı korunmalı şekilde yapılmıştı.

Tarihin soluk aldığı Osmanlı eserleri

BLAGAY TEKKESİ