Sultan Abdülhamid'in albümünden tarihe ayna tutan kıyafetler

Tarih boyunca giysiler, insanlığın ve medeniyetin önemli bir parçası olan ve toplumların inançları, örf, adet, gelenek, görenekleri, kültürleri, sosyal değerleri, ekonomik durumları, iklim şartları hatta zevklerine göre değişkenlik arz ederdi. Giysiler, bireylerin cinsiyet, meslek ve statülerini yansıtan bir unsur olma özelliğini korudu. Çok geniş bir coğrafyada, Üç kıtaya ve de onlarca etnik ve dini unsura hükmetmiş Osmanlılarda minyatürler, seyahatnameler ve başta elçiler olmak üzere yabancı ressamlar ile gezginlerin hatırat ve eserlerinden, hakkında bilgi edinilebilen giyim-kuşam tarzı, toplum hayatının bir ifadesiydi. Çeşitli tip, kalite ve renkteki kumaşlardan mamul kıyafet ve aksesuarlar, giyenin ait olduğu toplum düzeyini yansıtırdı. Osmanlı döneminde 1554'den 1562'ye kadar Avusturya'nın İstanbul elçisi olarak görev yapan Ogier Ghiselin de Busbecq, Türklerin daha çok 'yeşil'i tercih ettiklerini ve giyimlerinde bir sadelik ve tutumluluk olduğuna dikkat çekmekteydi. Osmanlılarda Müslümanlar açısından 'yeşil' ile birlikte önem verilen diğer bir renk ise 'beyaz'dı. Hristiyan ve Yahudiler başta olmak üzere gayri Müslimlerin kıyafetleri de birbirinden farklı tutulur ve divandan çıkan hükümlerle belirlenirdi. Her kesimin değişik şekillerde belirlenmiş kıyafetleri vardı. Bunun dışına çıkanlar uyarılır veya cezalandırılırdı. Kullanılan başlıklar ise statü, rütbe ve makamı yansıttığı için önemli öğelerden biriydi. Herkesin hangi sınıf memur ya da asker olduğu başındaki kavuğundan, sırtındaki kürk ve cübbesinden anlaşılırdı. Dini ve etnik azınlıkların da özel kıyafetleri vardı. Geniş bir giyim kültürüne sahip olan Osmanlıların, zengin giyim deyimleri de vardı. Bunların içinden günümüze kadar gelen ve bugün de kullanılan bazı giyim kelimeleri vardı. ABA: kaba ve kalın bir kumaş. Eskiden bu kumaştan yapılan paltoya da aba denirdi. Daha çok esnaf, dervişler ve fakirler tarafından tercih edilirdi. Kış mevsimi için düşünülmüş bir giyim eşyasıydı. Aba kumaşından, mes, terlik, cepken, yelek, şalvar da yapılırdı. Aba kelimesi halk edebiyatında aşık olmak anlamında abayı yakmak veya aşık olan anlamında abası yanık olarak da kullanılır. Abaya adını veren kişinin 17'inci yüzyılda yaşayan ve zevkli olmasıyla ünlü Abaza Mehmet Paşa olduğunu sanılıyor. ATLAS: İpek dounmuş, genelde kadınların kullandığı elbiselik bir kumaş. Özellikle kırmızı, yeşil, sarı, mavi gibi düz renkler üzerine dokunurdu. Desenli atlasa pek rastlanmaz. Osmanlı döneminde sünnet entarisi olarak çok yaygındı, ayrıca gelinlik olarak da kullanılırdı. BAHRİYELİ: burada kastedilen bahriyeli asker üniformasıdır yazın beyaz keten ve pamuktan, kışın siyah şayaktan yapılır. Türk donanmasında Kalyoncu giysileri, 2. Meşrutiyet'ten sonra yerini modern denizci giysilerine bıraktı BASMA: En basit pamuklu kumaş. Renk ve desen zengini bu kumaşlardan giysiler, yüzyıllar boyunca Anadolu kadınının en temel giysileri arasında yer aldı. Basmanın ince tülbentten yapılan çeşidine de yazma denir. Yazmanın en güzel örnekleri o dönemde İstanbul Kandilli ve Bursa'da yapılırdı BAŞMAK: Çok uzun yıllar hal, askeri kadın, erkek ve çocukların giydiği bir tür ayakkabı. Anadolu'da bazı bölgelerde Başmakçılar Çarşısı'na rastlanır. Bunun bir kısmı yemeni biçiminde olurdu. Yemeni, arkası ve derisi yumuşak, abdest almakta kolaylık sağlayan, gerektiğinde topuğuna basılarak giyilen, tabanı ince ayakkabıdır. Bunun da muhtelif çeşitleri vardı. Örneğin, Galata Yemenisi, ayakkabı ile sandalet arası bir ayakkabıydı ÇUHA: Hem yün dokuma hem de yünlü kumaştan yapılan giysiyi ifade eder. Bu dokumaya aynı zamanda çuka da denir, aslı Farsçadır. DALFES: Üzerine tülbent ya da herhangi bir şey sarılmamış, sade olarak başa giyilen fese yalnız fes anlamında Dalfes denirdi. ENTARİ: Aslı öz Türkçe bir kelimedir ve enterid'dir. Basma, pazen ve patiska gibi renkli ve desenli kumaşlardan çok çeşitli modellerde, desenlerde ve kesimlerde üretilen, sade kadın elbisesi. Özellikle Anadolu köylü kadının geleneksel giysisi olarak kabul edilir. FUTA: Meslek icra ederken çalışırken veya hamamda kullanılan ipek peştamal. FERACE: Osmanlılarda şiirlere geçmiş, özellikle Lale Devri'nden bu yana çok kullanılan bir terim. Aslı Arapça Ferrace'den gelir. Bol kollu, bol yakalı, kol kenarında zaman zaman samur kürk olan giysi. Daha çok devlet memurları tarafından giyilirdi. İlmiye sınıfının, özellikle resmi günlerde giydikleri sırma işlemeli üstlüğe de denirdi. FES: Osmanlılarda yüzyıla yakın kullanılan fes ile 1826'da denizciler sayesinde tanışıldı. Tunus'tan ordu için sipariş edilen fes, yıllar geçtikçe artan taleple çeşitlendi. 1828'den sonra resmi başlık olarak kabul edildi. Hatta, nerede ve nasıl giyileceği, püskülünün şekli ve rengi Nizamnamelere düzenlendi. HIRKA: Osmanlı giyim kültüründe çok rastlanan bir giysi türü. Aslı, dervişlerin giydikleri bir üstlüktür. Hırkanın özelliği kollarının geniş, boyun kısmının yakasız ve önünün yukarıdan aşağı bir sıra ilik ve düğme ile kapanmasıdır. Osmanlı döneminde bugün kapitone adı verilen biçimde, araya pamuklu koyarak da işlenirdi. HAYDERİ: Dervişlerin giydiği, kolsuz ve omuz başlarında üçgen şeklinde birer parçası olan kısa elbise. Hırkanın altına giyilirdi. HİL'AT: Hükümdarlar ve vezirler tarafından birine hürmet ve mükâfat olarak giydirilen özel bir kaftan. Hil'ati Fahire iftihara vesile olan giysi. Genelde işlemeli olurdu