Özel dosya: Osmanlı'nın İstanbul'da bilinen ilk şehitliği

Osmanlı'nın ilk şehitliği: Şüheda Kuyusu ◼ 'Şüheda Kuyusu' olarak anılan Osmanlı'nın ilk şehitliği Boğaziçi Üniversitesi Güney yerleşkesindeki Nâfi Baba Tekkesi'nin haziresinde bulunur. Bu şehitlikte İstanbul'un fethi sırasında Rumeli Hisarı'nda şehit düşen 'ni'mel ceyş'in askerleri medfundur. 🔹 Peygamber Efendimizin (SAV) İstanbul'un fethini müjdelediği hadis-i şerifi şöyledir: 'İstanbul muhakkak fetholunacaktır. Onu fetheden komutan ne güzel komutan, onu fetheden ordu ne güzel ordudur! Osmanlı mezar taşlarındaki sembollerin sırları ◼ Miladi 1453'te Sultan II. Mehmed'in emriyle akıncı ve serdengeçtilerden oluşan Osmanlı'nın öncü kuvvetlerinden bir grup asker, inşa aşamasındaki Rumeli Hisarı'na paralel olarak uzanan Bizans'ın içlerine doğru ilerlemeye başlar. Ancak bu askerlerin bir kısmı Rumeli Hisarı'nın üst taraflarında şehit düşer. 🔹 Burada medfun olan şehitlerin adı bilinmemekle birlikte üzerine sülüs hattıyla 'Haza makâm-ı şüheda 855 sene' yazılan bir mezar taşı bulunmaktadır. ◼ 'Şüheda Taşı' olarak adlandırılan bu mezar taşı, Boğaziçi Üniversitesi tarafından Kültür Mirası Müzesi'nde muhafaza edilmektedir. 🔹 Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü emekli profesörü Günay Kut ile yine Boğaziçi Üniversitesi Tarih bölümü profesörlerinden Edhem Eldem Rumelihisarı Şehitlik Dergâhı Mezar Taşları adını verdikleri bir kitap telif ederler. Bu kitapta dergâh haziresinde pek çok önemli zatın medfun olduğu zikredilir. Ölüleriyle yaşayan medeniyet: Osmanlı Mehmed Abdünnâfi Baba ◼ Mehmed Abdünnâfi Baba 1834 yılında Şehitlik Tekkesi'nde dünyaya gelir. Batı düşüncesi ve yaşam tarzına olan yakınlığıyla geleneksel şeyhliğin dışına çıkar. Arapça ve Farsça okuryazarlığının yanı sıra İngilizce ve Fransızca da bilmektedir. 🔹 Besim Atalay, inkılaptan önce Bektaşîliğin son temsilcisi olan Nâfi Baba'nın din ve ahlâk sistemine 'riayet eden ıslahat yanlısı bir düşünür' olduğunu söyler. Bedrettin Efendi ◼ Dergâhın kurucusu Hacı Bayram Velî'nin halifelerinden biri olan Bedrettin Efendi'dir. İlkin Bayramî olan Şeyh Bedreddin, Nafi Baba sülalesinin bilinen ilk ceddi olup Peygamber Efendimiz'in (SAV) torunu Hz. Hüseyin'in (RA) soyundan gelmektedir. 🔹 Bedreddin Efendi'nin Fatih Sultan Mehmed'in hocası Akşemseddin'in de arkadaşı olduğu bazı dönem eserlerinde geçmektedir. Zamanın şahidi ve temsilcisi Osmanlı mezar taşları ◼ Bedrettin Efendi'nin soyundan gelenler dergâhın faaliyetlerini sürdürür. Ancak dergâh asıl ününe Abdünnâfi Baba'nın postnişinliği zamanında kavuşur. 🔹 Sultan II. Mehmed fetihten önceki ilk Otağ-ı Hümayun'u buraya kurdurur. Fetih müjdesine erebilmek için ilk dualar burada yapıldığı için bahsi geçen mahal 'Dua Meydanı' olarak anılır. Postnişin ne demek? Farsçada post anlamına gelen 'pûst' ile oturan anlamındaki 'nişîn' kelimelerinin birleşmesiyle oluşup 'bir tekkede şeyhlik makamına geçen kimseyi ifade etmek' için kullanılır. Nâfi Baba Tekkesi ◼ Tekkenin Rumelihisarı'ndan Zincirlikuyu'ya kadar uzanan arazisi özel bir statüyle Fatih Sultan Mehmed tarafından Nâfi Baba ailesine verilir. ◼ Fakat tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla tekkedeki kitaplar ve el yazmaları olmak üzere bütün eşyalara el konulur. Tekke, 1940'ların ortalarına doğru bakımsızlıktan yıkılır. 🔹 Hâlihazırda Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü'nde öğretim üyesi olan Nâfi Baba'nın torunlarından Mehmet Nafi Artemel'in babası Âli Bey de bu tekkede dünyaya gelir. Osmanlı mezar taşlarındaki sembollerin sırları Tekkenin önemli misafirleri ◼ Tekke; Feylesof olarak tanınan Rıza Tevfik Bölükbaşı, Abdülhak Hamid Tarhan'ın kardeşi şair ve bestekâr Nasuh Bey, Robert Kolej hocalarından Profesör Kingsley Binge ile İstanbul Üniversitesi Alman Filolojisi bölümünü kuran Robert Kolej ve Boğaziçi Üniversitesi hocalarından Profesör Traugott Fuchs gibi isimleri ağırlar. Feylesof ne demek? Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişte yaşanan yazım kargaşalarından dolayı ortaya çıkar. 'Filozof' anlamına gelir. Nâfi Baba Tekkesi'nin geçmişten günümüze serüveni ◼ İyilik Sağlık Vakfı yönetim kurulu başkanı İbrahim Ethem Gören Robert Kolej'in iki kurucusundan biri olan Cyrus Hamlin'in ailesine yazdığı mektupların nüshalarına erişir. 🔹 Bu mektup nüshalarında Hamlin'in Hamlin Hall diye anılan Güney kampüsteki I. Erkek Yurdu'nu inşasında kuraklık dolayısıyla temeli sulamakta zorluk çektiğini ve tekkeden yağmur duasına kendilerini de davet ettiklerini dile getirir. Hamlin, bir sonraki mektubunda ise duadan sonra sağanak bir yağmur yağdığını ve temellerin suya doyduğunu yazar. İstanbul'un 5 tarihi semti ◼ Tekke, Nâfi Baba'nın tasarrufunda kalıp onun etrafında şekillenir. Bu tarihten günümüze Nâfi Baba'nın adıyla anılır. Sahn-ı Seman'da fıkıh hocalığı yapan Nâfi Baba'nın şeyhliği 53 yıl sürer. Yarım asırdan fazla bu süre tekkenin en canlı dönemidir. 🔹 Zaman zaman Sultan II. Abdülhamid Han ile bir araya gelen Nâfi Baba devlet kademsinden birçok kişi ile tanışır. 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla tahta çıkan Sultan Mehmed Reşad devrinde tekke en parlak dönemini yaşar. ◼ Zamanla 'Rumeli Hisarı sakinleri çalışmayı pek sevmez, yemek pişirmeye üşenir; keşkek yemeye Halim Paşa'ya, aşure içinse Nâfi Baba'ya giderler.' nüktesi İstanbul anlayışına yerleşir. Eski İstanbul'da gündelik hayat ◼ Nâfi Baba Meşrutiyet taraftarı olduğundan tekke, Jön Türklerin de uğrak yeri hâline gelir. Jön Türkler tekkede toplantılar düzenler. Bu toplantılara katılanların arasında Esad Toptanî Bey, Mabeynci Emin Bey ve Sultan II. Abdühamid'in başyaveri Fehim Paşa gibi isimler bulunur. 🔹 II. Meşrutiyet'in ilanından sonra ise Sultan Reşad'ın başyaveri Hurşid Paşa da Nâfi Baba'yı ziyaret eder. Bu günlerde tekkeye yabancı ziyaretçiler de uğrar, ardından Nâfi Baba Robert Kolej'in kurucu heyetine katılır. Bunun üzerine tekke arazilerinin bir kısmı koleje devredilir. Yüzü ak, alnı açık gitti Cenâb-ı Nâfi Emel-i hâsı olan Hazret-i Haydar yanına Dâr-ı dünyada temennisi esasen bu idi Ala ukbâda yedullah onu çâker yanına Mütebessimdi vefatında eminim geldi Ruh-ı Şebbîr ü Şüber Bâkır u Cafer yanına Elli üç ileri validi Mahmut Baba Yürüyüp girmiş idi sıhr-i peygamber yanına Şimdi elbette girerler ikisi dest be-dest Mefhar-ı âlem-yânın da beraber yanına Elli üç yıl bu Şehitlik'te mübarek nefsi Gönderirdi vatanın hayır-dua her yanına Hazret-i Nâfii endişe ederdim Dehrî Evliyadan onu almış idi kimler yanına Geldi bir dem çekerek söyledi Bektaş Veli Aldı Nâfi Baba'yı sâki-i kevser yanına (Hüseyin Kâmi) ◼ Nâfi Baba Tekkesi ve haziresindeki Şüheda Kuyusu, Metin Erksan'ın vefatıyla yeniden gündeme gelir. 4 Ağustos 2012'de vefat eden Erksan'ın naaşı vasiyeti üzerine Nâfi Baba Tekkesi haziresine gömülür. ◼ Nâfi Baba'nın adı Rumeli Hisarüstü Mahallesi'nde, Boğaziçi Üniversitesi bitişiğindeki Nâfi Baba Camii'nde yaşatılır. Aynı zamanda Boğaziçi Üniversitesi öğrencileri tarafından kurulan Şehitlik Araştırmaları Topluluğu 'Şüheda Kuyusu'nun ihyası için İstanbul'un Fethi'nin yıl dönümlerinde tekke haziresinde anma programları düzenlemektedir. II. Abdülhamid'in inziva mekanı ◼ Boğaziçi Üniversitesi'nin 11 Ekim 2017 tarihli senato toplantısında 'Nâfi Baba Tasavvuf, Tarih ve Kültürel Miras Uygulama ve Araştırma Merkezi' adı verilen bir araştırma merkezi kurulur. Bu araştırma merkezinin yönetmeliği 15 Ocak 2018'de Resmi Gazete'de yayımlanır. ◼ Müdürlüğünü Doç. Dr. Derin Terzioğlu'nun yürüttüğü araştırma merkezi faaliyetlerine 2018'de başlamış olup dergâhın toplumsal ve kültürel tarihi çalışılmakta, dergâhın yürütücülüğünü yapan zatların sosyal ve entelektüel bağlantıları araştırılmaktadır. Editör: Hatice Nur Gülmez