Posta güvercinleri yollarını nasıl buluyorlardı?

Yüzyıllar önce, bazı güvercinlerin nerede olursa olsun doğrudan eve uçma eğiliminde olduğunun anlaşılmasıyla, Abbasi halifeleri posta güvercini kullanmaya başladılar. Bunun üzerine Bağdat'ta iletişim alanında çok önemli bir gelişme yaşandı; daima merkeze dönen hızlı ve tek yönlü bir posta servisi mümkün hale geldi. Her coğrafi bölgenin uçucu maddelerden oluşan kendine özgü bir kokusu vardır. Posta güvercinleri bu kokuları tanır, farklı yönlerden esen her rüzgârın, farklı kokular taşıdığını uçmayı öğrenmeden önce öğrenirler. Eve uçma eğiliminde oldukları için de kokuyu takip ederek gitmeleri gereken yere ulaşırlar. Bu işe uygun kuşların özel olarak seçilip yetiştirilmesiyle giderek gelişen posta güvercini kullanımı, bundan beş yüz yıl sonra Memlûk halifesi Baybars tarafından son derece etkili bir mesaj iletme aracına dönüştürüldü. Müslüman âlim İbn Abdülzahir posta güvercinleri hakkında bir kitap bile yazmıştı. Bu kitaba göre, 1900 civarında posta güvercininin bulunduğu Kahire Kalesi Güvercinliği, dönemin iletişim sisteminin merkezi konumundaydı. Müslüman vakanüvis Nuveyrî, Aziz adlı 10'uncu yüzyıl Fatımi halifesinin hikâyesini anlatır. Hikâyeye göre bir gün, Kahire'de bulunan Aziz'in canının, Baalbek'te yetişen taze kirazlardan çekmesi üzerine bugünkü Beyrut yakınlarındaki Baalbek'e güvercinle emir gönderilir. Bunun üzerine 600 kadar güvercin, her bir ayağına içinde bir kiraz bulunan ipek kese bağlı olarak Antakya'dan salıverilir. Canının kiraz çektiğini söylemesinden sadece üç gün sonra, özel 'hava' postasıyla Lübnan'dan getirilen 1200 tane taze kiraz, büyük bir kâse içerisinde halifeye ikram edilir. Yol bulabilen güvercinlerin yetiştirilmesi bugün dünya çapında bir eğlenceye dönüşmüş ve gökyüzü birbiriyle yarışan güvercinlerle dolmuş olsa da, güvercinler savaş zamanı Avrupa'da çok daha ciddi görevler üstlenmişlerdir. Paris'in 1870-1871 Fransa-Prusya Savaşı sırasında kuşatma altında olduğu dönemde, posta güvercini kullanılmıştı. Dört buçuk ay süren kuşatma sırasında postanın normal yollardan iletilmesi mümkün olmamıştı. İşe yarayan tek yöntem ise, şehir içine ve şehir dışına resmi ve özel binlerce mesaj ulaştıran güvercinler olmuştu. 14'üncü yüzyıl Orta Çağ Hindistan'ında, Delhi'deki Müslüman sultanına gönderilecek mesajlar güvercinlerle değil, günümüzün bayrak koşucularına benzeyen kuryelerle iletiliyordu. 14'üncü yüzyılın hızlı gezgini İbn Battûta, tepesinde bakır çan bulunan bir değnek taşıyan bir adamın 500 metre boyunca mümkün olduğunca hızlı koştuğunu, zili duyan bir sonraki adamın mesajı alıp devam etmek üzere hazırlandığını anlatır. Bu şekilde, Hindistan'ın doğu ucundan başkente mesaj göndermek en fazla beş gün sürüyordu. İslam dünyasının dört bir yanını gezen İbn Battûta, mal ve haber göndermekte kullanılan birçok dâhice yönteme rastlar. Mekke'de karşılaştığı bir tüccar eliyle oğluna para gönderir; Müslüman olması ve kendisi gibi Tancalı olması sebebiyle bu tüccara itimat etmekte bir mahsur görmemiştir. Yani kilometrelerce uzakta olan insanlar bile dönemin teknolojisini kullanarak birbirleriyle irtibat kurabilmiştir. Dünyanın bilinen en muntazam haberleşme teşkilatı, 1539 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlılar tarafından kuruldu. Buna göre ülkenin belirli noktalarına 'menzil' adıyla konaklama istasyonları kurulup çevre ahalisi de menzilci tayin edilerek yeni bir haberleşme sistemi oluşturuldu. Ülkenin en uç noktalarına kadar ulaşan bu haberleşme ağının merkezi İstanbul olup Anadolu ve Rumeli yönlerinde üç ana kola ayrılırdı. Bu ana kollar da birbirine tali yollarla bağlanırdı. Bu sisteme göre İstanbul'dan çıkan bir mektup çok kısa bir zaman zarfında ülkenin en uç noktasına kadar ulaşıyor ve herhangi bir güvenlik veya gecikme sorunu ile karşı karşıya kalmıyordu. Bir mesajın hızlı bir şekilde hedefe aktarılmasının yanında, güven unsuru oldukça mühimdi. Bu nedenle tarihte uzun süre hayvanlarla sağlanan iletişime dair yöntemler yetmemeye başlamış; güven ve hız ihtiyacını aynı anda karşılayabilecek bir alternatif gerekmişti. Osmanlı Devleti'nde bu ihtiyaç, 'Peyk' adı verilen koşucu birliklerle karşılanmıştı. Osmanlı döneminde, haber getirip götüren kişiler ve yaya postacı sınıf için kullanılan 'Peyk' kelimesinin ne zaman ortaya çıktığı bilinmiyor. Peyklerin, İlhanlı ve Selçuklulardan Anadolu beyliklerine ve oradan da Osmanlı'ya geçmiş olabileceği düşünülüyor. Fatih Sultan Mehmet'in teşkilat kanunnamesinde 'pey' adı verilen özel bir sınıftan söz edilmesi sebebiyle, Osmanlı'da 15'inci yüzyılda ortaya çıktığına işaret ediliyor. Genellikle sultanın hemen yanında bulunan Peykler, resmi haber ulaştırma veya istihbarat gibi görevleri yerine getirirlerdi. Öncelikli görevleri, sultanın emirlerini hızla gerekli yerlere götürmekti. Osmanlı haberleşmesinin önemli bir kolu olan Peyk Teşkilatı, zamanla işlevini yitirmesi nedeniyle 3 Mayıs 1829 tarihinde kaldırıldı. Yaptıkları işin zorluğu nedeniyle, Peyklerin fiziki özellikleri hakkında, ilk olarak iri ve güçlü oldukları düşünülebilir. Ancak Peykler, bu düşüncenin tam aksine, küçük ve zayıf görünen, çevik yapılılar arasından seçilirdi. Zor şartlara tabi tutulan kişiler arasında başarı gösterenler, Peyk Teşkilatına dâhil olurlardı. 1673 yılında Edirne'de gözlem yapan Seyyah Galland, Peykler için 'Benzer fiziksel yapıları ve yaşları ile seyri hoş bir manzara oluşturuyor, yürüyüşlerindeki ahenk ve emin adımları dikkat çekiyor' sözlerine yer vermişti. Birçok aday arasından özenle seçilen Peyklerin eğitimi oldukça zor şartlar altında gerçekleştiriliyordu. Peykler, kızgın kumlarda farklı koşu biçimlerini içeren antrenmanlarla hazırlanıyorlardı. Bunun sonucunda, ayak tabanları neredeyse bir at nalı gibi sertleşerek nasırlanıyor ve hissiz bir tabaka oluşuyordu. Yalın ayak koşular, bu zorlu sürecin önemli bir parçasıydı. İlk bakışta bu tarz bir haberleşme ağının yerine atlı bineklerin kullanılmasının daha mantıklı olduğu düşünülebilir. Ancak, Peykler uzun mesafede atlı habercilere tercih edilecek özelliklere sahiplerdi. Uzun süreli dayanıklılık söz konusu olduğunda, koşucuların atlara karşı üstünlüğü, kaynaklarda sıkça geçen bir konu. Düzenli antrenman yapmalarının yanı sıra dayanıklılıklarını artırmaları için kendilerine has yöntemleri vardı. Osmanlı'da uzak yerlere acele haber götürmekle görevli Peykler, gece istirahati vermeden aralıksız koşabilirlerdi. Bu nedenle daha çabuk hedefe ulaşabiliyor ve daha güvenilir görülüyorlardı. Günlük performansları 25-30 fersah (1 fersah=5 kilometre) olarak bilinen Peykler, İstanbul'dan Edirne'ye bir gün ve bir gecede ulaşabiliyorlardı. Koşu sürecini kapsayan tam günlük bir performans için, antrenmanlar dışında takviyelere de ihtiyaç vardı. Bunlardan biri, kemerlerine ve daha çok dizlerine bağladıkları hoş sesli çıngıraklardı. Osmanlı Peyklerindeki çıngırakların sesi bir padişah habercisinin gelmekte olduğunu, özellikle kent içinde yolun boşaltılması için bir uyarı aracı olduğu söylenebilir. Ancak bu çıngırakların asıl amacı, durmaksızın kat edilecek mesafelerde temponun korunması ve böylece işitsel bir destek sağlamasıdır. Peyklerin koşu esnasında performanslarını arttırmak için kullandıkları bir diğer materyal ise, ağızlarında taşıdıkları içi boş ve yüzeyi delikli olan metal kürelerdi. Bu metal küreler, düzenli burun solunumu sağlıyor ve dalaklanmayı önlüyordu. Metal küre aynı zamanda, ağızdaki tükürük salgısının devamlılığını da sağlıyordu. Peyklerin koşu esnasında nefeslerinin kesilmemesi ya da daha rahat nefes almaları konusuyla ilişkilendiriliyor. Durmak nedir bilmeden devam eden koşularda harcanan enerjinin aynı anda takviye edilmesi konusu da oldukça önemliydi. Peykler haber iletimi görevini gerçekleştirdikleri esnada yanlarında badem ve akide şekerleriyle dolu mendiller taşırlardı. Hem güç kazanmak hem de olası baygınlıkları önlemek için bu beslenme türü hayati bir öneme sahipti. Glikoz ihtiyacını bu şekerlerden karşılar, bazen de gittikleri yerlerde çocuklara bu şekerlerden ikram ederlerdi. Başlarına külah giyer, bir ellerinde kendilerini yabani hayvanlara karşı korumak için nacak taşırlardı. Fikriyat

Posta güvercinleri yollarını nasıl buluyorlardı?

EVE DÖNME EĞİLİMİ GÖSTEREN GÜVERCİNLER