Osmanlı'ya köle olarak gelen Avrupalı seyyah

Michael Heberer, Almanya'nın şimdiki sınırları içerisinde kalan Heidelberg kenti yakınlarında, 1555- 156, yılları arasında doğdu. Soylu bir Fransız ailesine hizmet ederken yaşadığı Fransa'dan, 1580'lerde iyice alevlenen din savaşları esnasında can güvenliğini düşünerek ayrıldı. İyi derecede Fransızca bildiği için Malta gemisinde Fransız asıllı bir şövalyenin sekreterliğini yapan yazar, gemisinin Mısır açıklarındaki kazasından sonra esir alınmasının ardından kadırga kürekçisi oldu. Heberer, Aegyptiaca Servitus adını verdiği kitabını ilk defa 1610 yılında yayınladı. Memleketine döndükten sonra iyi bir arşivci olarak hayatına devam eden Heberer, kadırga ve tersane zindanlarında bile yazı yazmaya ara vermeyerek ona gönderilen şeyleri sakladı ve kitabında belge olarak kullandı. Kendi tecrübeleri ve gözlemlerinin toplandığı bir metin olasına rağmen bir 'belgesel' şeklinde hazırlama kaygısı taşıdı. Hatta bunun için esaretten kurtulmasından sonra ona verilen 'azatlık' belgesini dahi okuyucuya sundu. Kitap Türkçeye tam 393 yıl sonra, Prof. Dr. Suraiya Faroqhi'nin tavsiyesiyle kazandırıldı. Heberer, anlatısı sırasında oldukça açık sözlüdür. Esir düştüğü zamanı ve mekânı bütün ayrıntısıyla gücü yettiğince anlatmaya çalıştı. Fidye karşılığı azatlığını kazandıktan sonra Galata ve sur içinde İstanbul'un sokaklarını keşfe çıktı. Kadırgada forsa yaşamını, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa'yı, amirallik kadırgasının denize indirilişini, limanda cayır cayır yanan bir kadırgayı, kentte veba salgınını, Bedesten'de ticaretin zenginliğini, İstanbul'un sokaklarını, 1811'de yıkıldığı için hiç göremediğimiz Arkadios Sütunu'nu, günümüzün Galatasaray Lisesi'nin atası sayılabilecek olan Galata Sarayı Ocağı ve nihayet padişahın ava çıkışını anlattı. Zamanında epey geniş bir yer kaplayan ve kendi içinde kompleks bir yapı olan tersane, donanma, donanma zindanları ve esirlik hayatıyla ilgili anlattıkları ve aktardığı belgeler, seyahatnamesini sadece İstanbul için değil, Türk denizciliği için de değerli kılar. 'Bütün gayretlere ve titiz araştırmalara rağmen iki kaçak forsa hakkında hiçbir haber alınamayınca, patronumuz diğer kölelerin kadırgada hiçbir iş yapmadan boş oturup ekmek yemesini uygun bulmadı. Harcamalardan tasarruf yapabilmek için, bizleri başka iş sahiplerine kiraladı. Böylece biz de bir Türk efendi için çalışmaya başladık. Sözünü ettiğim efendi, Pera semtinin gerisindeki tepelerde iki derin çukur kazdırmıştı. Bunları karla doldurtacaktı. Çukurların her biri on sekiz kulaç derinliğinde ve altı kulaç genişliğindeydi. Önce diplerine saman yerleştirildi. Sonra tepelerden taşınan sepetler dolusu kar, samanın üzerinde döküldü. Karın seviyesi bir kulacı bulunca, üzerine gene saman serildi. Böylece çukurlar tamamen doluncaya kadar, saman ve kar, katmanlar halinde yerleştirildi. Karın bu şekilde çukurlara doldurulmasının sebebi ise şuydu: Kar, kış boyunca bu biçimde üstü örtülü olarak bekletilirse, giderek buz haline dönüşür. Yaz sıcakları başlayınca, bu çukurlar açtırılır ve buz katmaları sırasıyla kırdırılarak çıkartılır. Parça halinde buzlar atlara yüklenip İstanbul'a ve Galata'ya nakledilir. Buralarda tartıyla buz satışı yapan dükkânlar vardır. Zengin ve itibarlı Türkler içeceklerini buzla serinlemeye meraklı olduklarından buralardan buz satın aldırırlar.' 'Nihayet Türk Hükümdarı şahane görünümü ve görkemiyle uzakta belirdi. En önde yeniçerilerin komutanı güzel bir ata binmiş olarak geliyordu. Atın eğer takımı altın kaplamaydı ve değerli taşlarla bezenmişti, giysisi altın ve gümüş tellerle işlenmiş çiçekli bir kumaştan yapılmıştı ve başında çok güzel, bembeyaz, kocaman bir tuğ vardı. Onun peşinden belki yüz kadar yeniçeri gelmekteydi. Daha sonra üç yüksek rütbeli bey bunları izledi. Hepsi sırma işlemeli kıyafetleri ve kavuklarıyla çok haşmetli görünüyorlardı. Bunların arkasından hükümdar gelmekteydi. Vezirin solunda ilerliyordu. Üzerinde altın iplikle dokunmuş bir giysi vardı ve olağan üstü güzel bir ata binmişti. Eğer ve koşum takımları hiçbir ölçüye sığmayacak kadar değerliydi. Kavuğun üstündeki tuğ tıpkı siyah kırlangıçların tüylerine benziyordu. Tuğun etrafı değerli taşlarla çevriliydi. Ama hükümdar tuğu aşağıya doğru döndürmüştü. Hükümdarın yanı sıra, elli adım kadar mesafede kırk uşak koşturmaktaydı. Bunların üzerinde çok gösterişli, elişi giysiler vardı, eteklerinin her iki ucunu yukarı kıvırmışlardı. Uşaklar halkın hükümdara elli altmış adımdan fazla yaklaşamamasını sağlayarak ona yol açıyorlar, bir yandan da 'sauli, sauli' [savulun, savulun] diye bağırıyorlardı.'

Osmanlı'ya köle olarak gelen Avrupalı seyyah

MICHAEL HEBERER KİMDİR?