Osmanlı'nın ilk karantina merkezleri

Hastalıklar, toplumların baş etmek zorunda olduğu büyük sorunlardan biridir. Özellikle de salgın hastalıklar beraberinde binlerce ölüm ve sakatlık getirirdi. Bu hastalıkların yayılmasını engellemek ve korunmak için de karantina yöntemi uygulanırdı. Karantina sözlükte bulaşıcı hastalıklardan korunmak için insan veya hayvanların belli bir yerde gözetim altında tutulması anlamına gelir. TARİH BOYUNCA UYGULANAN KARANTİNALAR İnsana ve insan sağlığına son derece önem veren Osmanlılar, memleketin her köşesinde hizmet vermeyi kendilerine görev edindi. Özellikle varlıklı kişiler; paşalar, sultanlar kendi adlarına veya vakıfları adına şifa yurtları, hastaneler yaptırdı. Osmanlı'nın halk sağlığına verdiği öneme yaptırılan tahaffuzhaneler örnek gösterilebilir. Döneminde tüm dünyayı esir eden salgın hastalıkları topraklarından uzak tutmak için tedbirler alan Osmanlı, bu karantina merkezlerini kurdu. TARİHTE PANDEMİ İLAN EDİLEN SALGIN HASTALIKLAR 1831 yılındaki kolera salgınından sonra, II. Mahmud'un emriyle karantina için ilk defa Meclis-i Tahaffuz toplanarak 1838 yılında göreve başladı. Bu hastalıkların önlenmesinde tahaffuzhanelerin önemli yararları görüldü. Bu uygulama ile hastalığın görüldüğü yerler kontrol altına alınarak bölgeye giriş ve çıkışlar denetim altında tutulmakta ve hastalığın yayılması önlenmeye çalışılıyordu. BULAŞICI HASTALIKLARLA İLGİLİ AYET VE HADİSLER Arapça kökenli olan tahaffuz kelimesi, 'korunma' anlamına gelir. Türk Dil Kurumunda ise 'sefer sırasında, yolcu ve çalışanların arasında bulaşıcı hastalık görülen gemilerin karantina sürelerini geçirmeleri, gerekli sağlık önlemlerinin alınması ve hastaların iyileştirilmeleri için büyük limanlara yakın kıyılara kurulmuş sağlık kuruluşu' anlamına gelir. Karantina uygulamalarının Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk dönemlerinde bilinen ilk örnekleri Tuzla ve Urla'da yer alıyor. 19. yüzyılda bütün dünyayı etkileyen kolera, veba, tifo, tifüs, çiçek, sarıhumma, lekeli humma gibi salgın hastalıkların yayılmasını önlemek için Osmanlı döneminde Tuzla'da ve İzmir Urla'da karantina işlevi görecek iki tahaffuzhane (karantina merkezi) kuruldu. 1823 yılında ise ilk karantina bölgeleri kuruldu. Sultan Abdülhamid döneminde, 1892'de Tuzla Tahaffuzhanesi tamamlanarak hizmete girdi. Tebhirhane binası, kadın ve erkekler için ayrı ayrı düzenlenmiş iki hastahane, revir, yönetim ve karakol binaları ile konaklama amacıyla kullanılan barakalar yer alırdı. Tuzla Tahaffuzhanesi, Yunanistan'dan ve Bulgaristan'dan göç eden Osmanlı halkının ilk ayak bastığı yerdi. Lozan mübadillerinin değişim kararı neticesinde gelen vatandaşlarımızın sağlık sorunları burada çözüldü ve sağlıklı olanlar buradan Anadolu'ya yerleştirildi. O dönemde sadece hastalık belirtisi göstermeyen kişilerin İstanbul'a giriş yapmasına izin veriliyordu. Eğer hastalık belirtisi söz konusu ise 14 gün karantina süresi sonunda, hastalığın görülmemesi ya da geçmesi durumunda tekrar İstanbul'a giriş yapmalarına izin veriliyordu. Tuzla Tahaffuzhanesi, bu dönemde hastane olarak işlev yapan merkezlerden biriydi. Tuzla Tahaffuzhanesi, 1890'dan 1935'e kadar hizmet verdi. 19. yüzyılda en korkulan salgınlara yol açan veba ve kolera gibi hastalıkları taşıdığından şüphelenilen gemilerin yolcu ve mürettebatları, karaya ayak basmadan önce tahaffuzhanelerde muayene ediliyor sonrasında ise topluca ilaçlanıyordu. Salgın hastalık belirtisi gösteren, karayoluyla veya deniz yoluyla gelen insanların önce tahaffuzhaneye getirilerek doktor kontrolünde, kıyafetleri de dahil olmak üzere dezenfekte ediliyordu. Tuzla Tahaffuzhanesi, dönemin en modern teçhizatlarıyla donatıldı. İlk çamaşır makinelerinin de burada kullanıldı. Gelenlerin kıyafetlerinin dezenfekte edilmesi amacıyla yıkandı. Misafirlerin kişisel temizlikleri için banyo bölümü bulunuyordu. Buradaki aletler çok teferruatlı ve yapı olarak son derece aktif şekilde kullanılıyordu. Tuzla Tahaffuzhanesi, günümüzde İTÜ Denizcilik Fakültesinin de içinde yer aldığı liman bölgesinde yer alıyor. Tuzla'daki binada, 130 yıllık geçmişi bulunan İTÜ Denizcilik Fakültesine ilişkin belge, fotoğraf ve eşyalar da sergileniyor. Osmanlı, tüm dünyayı esir eden bulaşıcı hastalıkların önüne geçmek için İzmir'de Urla Tahaffuzhanesini inşa ettirdi. Bu ada, günümüzde dünyanın en iyi korunmuş ada tahaffuzhanesi olarak gösteriliyor. Yolcuları ve personeli arasında bulaşıcı hastalık görülen gemilerin karantina sürelerini geçirmeleri, gerekli sağlık önlemlerinin alınması ve hastaların tedavi edilmeleri için 1865'de Urla ilçesi açıklarına inşa edilen tahaffuzhane, hem Anadolu'yu hem de Balkanlardan hacca gideceklerin durağı olması nedeniyle kutsal toprakları da hastalıklardan korudu. Urla Tahaffuzhanesi, Osmanlı'nın veba, tifo, tifüs gibi ölümcül hastalıkların yayılmasını önlemek için inşa ettiği ve dünyadaki 3 ada tahaffuzhanesinden biriydi. 1880 yıllarda ortaya çıkan salgından korunmak için inşa edilen karantina adasında şüpheli görülen gemiler buralarda demirletilir ve kontrolleri yapılırdı. Osmanlı topraklarına başka ülkelerden deniz yoluyla gelenlerin adanın 1 mil açığında demirlerdi. Adadan filikayla giden görevli de gemide hasta olup olmadığını kontrol ederdi. Hasta varsa bunlar filikalarla hastaneye taşınırdı. Diğer yolcular da yine filikalarla iskeleye getirilir buradaki banyolarda temizlenip kıyafetleri ve eşyalarının da buharlı kazanlarda sterilize ederdi. Tahaffuzhaneye gelen yolcular, önce kıyafetlerini çıkartıp numaralı filelere koyardı. Sonrasında bu eşyalar 360 derece dönebilen dolaplara yerleştirilirdi. Görevliler bu dolapları çevirerek gelen kişileri görmeden kıyafetlerini alabilirlerdi. Yolculara sabun havlu takunya gibi eşyalar verilir ve sterilize edilmiş su ile yıkanmaları sağlanırdı. Duştan çıkan insanlara dezenfekte edilmiş kıyafetleri geri verilir ve doktor muayenesine giderdi. Bu muayenede hastalığı olmayanlar yolculuğuna devam ederken hastalık belirtisi olanlar ise adada misafir edilirdi. Tahaffuzhanede yolcuların ipekli eşyaları için ayrı bir kazan bulunurdu. İpeğin korunması için bitki özünden yapılmış bir solüsyonun kullanılırdı. Bu solüsyonun yumuşatıcı bir etkisi vardı. Bu ayrıntı, Osmanlı'nın sadece kişiyi değil, onun malzemelerini arındırırken bile ince düşündüğünü insana verdiği değeri gösteren örneklerden biriydi. Urla Tahaffuzhanesi ticaret gemileri, yolcu gemileri ve hac yolu için ülkenin dört bir yanında gelen hacılar için düşünüldü. 1950 yılına kadar da aktif bir şekilde çalışmaya devam eden karantina adasının başlangıçta karayla bağlantı olmadığı için buraya Fransızlara köprü yol da yaptırıldı. Hasta olan kişiler, yoğun çabalar sonucunda iyileştirildikten sonra seyahatlerine diledikleri gibi devam edebilirdi. Fakat hastalığı ağır olup da vefat eden misafirler için ise adanın arkasında mezarlık bulunuyordu. Burada birçok farklı milletten 350'ye yakın kişi yatmaktadır. İzmir valisinin iznini almadan hiçbir gemi yol alamazdı, kurallar katıydı. Adanın limanına yerleştirilen raylı sitem makinelerine kadar uzanıyordu. Bu sayede eşyaların taşınmasında sorun çıkmadığı gibi mikrop bulaşma riski azaltılıyordu. Raylı sistemle taşınan eşyalar temizlenirdi. Kıyafetler de 120 derecelik buharla sterilize ediliyordu. 1894 yılında Yemen'den gelen askerler Urla'daki tahaffuzhaneye gönderilerek muayene edildi ve karantina altına alındı. Bingazi'den Girit'e uğrayan Kayseri vapurunda karahumma hastalığı görüldüğü için yolcular karantinaya alındı. 1903 yılında İzmir'de veba hastalığı yüzünden bir kişinin ölmesi üzerine tüm gemiler karantinaya alındı. Gemideki tüm eşyalar dezenfekte edildi. Karantina altına alınan kişiler arasında Mısır Valisi Abbas Paşa'nın kardeşi Mehmet Ali Paşa da yer alıyordu.

Osmanlı'nın ilk karantina merkezleri

Karantina nedir?