Osmanlı’nın iletişimini sağlayan ilk telefon şirketi

Telefon, 1876 yılında Amerikalı Graham Bell tarafından bulunmasından çok kısa bir süre sonra Osmanlı topraklarına geldi. Ancak bazı resmi kurum binaları arasında çekilen telefon hatları dışında umuma açılmamıştı. Telefonun yaygınlaşması, II. Meşrutiyet ile birlikte gerçekleşti. 10 Mayıs 1909 günü Sirkeci'deki Büyük Postane binasındaki 50 hatlık bir santral ile İstanbul halkı için telefon görüşmeleri başladı. Ancak özellikle yüksek rütbeli bürokratlar ve banka şubelerinin gösterdiği yoğun ilgi telefon hatlarını yetersiz kılar. Fransa'ya yeni santraller sipariş verildi ve gelen santraller çeşitli postanelere yerleştirildi. Yine de o dönemde telefon tamamen umuma açık değildi. Çünkü evlerde hala telefon hattı yoktu. Telefon hattı konusunda artan talepler, Posta ve Telgraf Nezareti'ni yeni arayışlara yönlendirdi ve İstanbul halkının tamamına hizmet verebilecek geniş bir şebeke kurulmasına karar verildi. Posta ve Telgraf Nezareti'nin sorumluluğunda İstanbul'a döşenecek telefon hatları için bir imtiyaz ihalesi açıldı. Dersaadet Telefon Anonim Şirketi işte bu şekilde ortaya çıktı. İstanbul'da 1911 yılında telefon işletmeleri için yapılan ihaleye onlarca şirket katıldı. Yetkililer ihaleyi verecekleri şirketi büyük bir titizlikle seçmeye gayret ettiler. Hem şirketlerin mali gücü, hem de yeterliliği göz önüne alınarak yapılan eleme sonucu İngiliz, Amerikan ve Fransız şirketlerinden oluşan bir konsorsiyum ihaleyi aldı. Buna göre bu firma 30 yıl müddetle telefon hattı döşeme imtiyazını elinde bulundurarak hasılatın yüzde 15'ini her üç ayda bir hükümete verecekti. Yine anlaşmaya göre imtiyazın ilk on yılında yabancı personel istihdam edilecek, İstanbul'da bir telefon mektebi açılarak burada Osmanlı vatandaşı kadrolar yetiştirilecek ve böylece on yılın sonunda kadro tamamen Osmanlı vatandaşlarından oluşacaktı. 1911 Nisan'ında alınan imtiyazla derhal çalışmalara girişildi. Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi ismiyle de tüm şirketlerin ortak olduğu bir Osmanlı şirketi kuruldu. Hatlar çekilmeye başlandı. Gerekli altyapı çalışmaları esnasında zaman zaman aksaklıklar çıksa da 28 Şubat 1913'te İstanbul, Beyoğlu, Kadıköy telefon santralleri hizmete girdi. Çok kısa bir süre içinde İstanbul Santrali 9.600, Beyoğlu Santrali 6.400, Kadıköy Santrali 2.000 hat sayısına ulaştı. Dersaadet Telefon Anonim Şirketi, hatların devreye girmesiyle İstanbul gazetelerine iş ilanı verdi. Buna göre şirket santral merkezinde çalışacak bayan elemanlar aranıyordu. Bu ilan devrin radikal kadın dergilerinden biri olan Kadınlar Dünyası adlı dergide de yayınlandı. Hatta derginin başyazarlarından Emine Seher Ali Hanım bu ilanı büyük bir müjde edası ile duyurmuş ve 'fırsat artık geldi' demişti. Ne var ki Osmanlı hanımları bu ilana gerekli ilgiyi göstermediler. Bunun üzerine Emine Seher Ali Hanım oldukça sert bir eleştiri yayınladı. Bu ağır yazı üzerine dergi çevresinin aktif isimlerinden biri olan Ayşe Bedriye Osman Hanım ve arkadaşları çalışmak için Dersaadet Telefon Şirketi Osmaniyesi'ne başvurdular. Ancak şirket bir süre bu hanımları oyaladı. Çünkü Müslüman kadınları çalıştırmak istemiyordu. Sonuçta uzun uğraşlardan sonra Bedriye Hanım ve arkadaşları şirkette işe başladılar. Böylelikle Osmanlı kadınları da çalışma hayatına girmiş oldu. Dersaadet Telefon Anonim Şirketi bir müddet faaliyetlerine devam etti. Birinci Dünya Savaşı ile beraber şirkete hükümet tarafından el kondu. 14 Mayıs 1915'ten Nisan 1919'a kadar şirket Türk mühendisleri tarafından işletildi. Savaştan sonra yönetim tekrar şirkete devredildi ve Dersaadet Telefon Anonim Şirketi 1935 yılına kadar çalışmalarını sürdürdü. Söz konusu şirket 1 Eylül 1935 tarihinde bütün mal varlığı ile hükümetçe satın alınarak devletleştirilir. Bir süre PTT bünyesinde hizmet veren telefon işleri 1995 yılında telekomünikasyon ve posta işlerinin ayrılmasıyla kurulan Türk Telekomünikasyon A.Ş. bünyesinde hizmet vermeye başlar.

Osmanlı’nın iletişimini sağlayan ilk telefon şirketi

İCADINDAN KISA BİR SÜRE SONRA OSMANLIYA ULAŞTI