Osmanlı'da Ramazan ayının huzur belgesi: Tenbihnameler

🔹 Tenbihname, Arapça 'uyandırma, uyarma ve uyarı' anlamlarına gelen 'tenbih' kelimesi ve Farsça 'mektup, kitap, mecmua' anlamlarına gelen 'name' kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur. Devletin özel ve önemli günlerde aldığı birtakım önlem ve tedbirleri, ikazları içeren genelgelerdir. Ramazan tenbihnameleri, Osmanlı'da Şaban ayının ortalarında devlet tarafından yayınlanan Ramazan ayında alınan tedbirleri anlatan belgedir. 🔍 Osmanlı'daki Ramazan gelenekleri 🔹 Osmanlı'da Ramazan'ın ne zaman başlayıp, biteceği şimdiki gibi günler önceden belli olmazdı. Hicri takvime göre ayların başlangıcı yeni ayın görülmesiyle başladığından, Ramazan veya bayramlar da 'Rü'yet-i Hilal'le', yani hilalin görülmesiyle başlardı. Şaban ayının sonunda havanın kapalı olması yüzünden hilal görülemezse, durum karışırdı. Böyle bir durumda devletin ilan ettiği günde Ramazan başlardı. Ramazan ayının başlaması ile birlikte tüm cami ve mescitler, özellikle de minareler aydınlatılırdı. 🔍 Osmanlı Ramazan sofralarının vazgeçilmez lezzetleri 🔹 Üç kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'nda, on bir ayın sultanı Ramazan ayı her zaman önemli bir yere sahipti. Şehir ve köylerde bu ay yaklaşınca herkes Ramazan hazırlığı yapardı. Mutfakların eksiği tamamlanır; evler, camiler ve sokaklar temizlenirdi. Bu hazırlıkların en başında ise devletin yaptığı hazırlıklar gelirdi. Bütün devlet daireleri kendilerine düşen işleri yerine getirmek için koştururlardı. İmparatorluğun başkentinde Ramazan ayında herhangi bir sorun yaşanmaması için her şeye dikkat edilirdi. Ramazan geldiğinde en başta padişah bizzat yazdığı emirlerle yapılması gerekenler konusunda sadrazama emir verirdi. Bu hazırlıklar Ramazan'dan önceki Şaban ayında yapılırdı. 🔍 Yabancı bir seyyahın dilinden Osmanlı'da bayram 🔹 Şaban ayının sonlarında Ramazan tenbihnamesi olarak adlandırılan halka yönelik bir dizi emir yayınlanırdı. Halkın ibadetlerine daha sıkı sarılması, dini emirleri daha rahat bir şekilde yerine getirebilmesi ve ibadetlerini huzur içerisinde yapabilmesi için uymaları gereken kurallar ile sosyal düzeni bozacak hareket ve tavırlardan kaçınılması gerektiğinin yöneticiler tarafından yazılı olarak halka duyurulurdu. 🔍 Ramazan'ı daha iyi idrak etmenizi sağlayacak kavramlar 🔹 İkinci Mahmud döneminden itibaren Ramazan tenbihnameleri, Osmanlı Devleti'nin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi'de ilân edilir ve ayrıca broşür olarak bastırılıp, halka dağıtıldı. İmam ve vaizler camilerde, bekçiler ve tellallar mahallelerde, işletmeciler tarafından da hanlarda duyuru yapılırdı. 🔹 Ramazan'ın yanı sıra şehir hayatını da ilgilendiren düzenlemeleri içeren tenbihnamelere uymayanlara ağır cezalar verilirdi. Osmanlı sokaklarındaki güvenlik güçleri, bu kurallara uyulup uyulmadığını kontrol ederdi. 🔹 Ramazan'ın gelmesinden istifade ederek halkın dini duygularını istismar eden dilenciler de devletin dikkat ettiği konulardan biriydi. Ramazan'ın yaklaşması sebebiyle cami kapılarında halkı rahatsız eden dilencilerin polis, jandarma ve zabıta vasıtasıyla gerekli tedbirlerin alınarak uzaklaştırılmaları, Ramazan tenbihnamelerinde yer alırdı. 🔹 Özellikle Ramazan aylarında mesireler kadın ve erkekler için ikiye ayrılır veya ayrı ayrı günler tahsis edilirdi. Aynı zamanda gündüzleri kadınlara vaaz ve hatim dinlemeleri için birkaç cami de tahsis edilirdi. Buralara erkekler giremezdi. Ayrıca bazı camilerde de kadınlara mahsus yerler olurdu. 🔍 Osmanlı mimarisinin göz bebeği Mimar Sinan'ın camileri 🔹 Bu tenbihnameler de müminlerin namaz vakitlerinde dükkânlarını kapatarak ve kahvehanelerde oturanların sohbetlerini yarıda keserek cemaate katılmaları tembih edilirdi. Onların dünya ve ahiretlerini kazanmaları ve İslam'ın nuruyla nurlanmaları istenirdi. Cemaatle yapılan duaların daha makbul olduğu sıklıkla vurgulanıp halkın beş vakit namazı camide kılması istenirdi. İnsanların ticaret-i dünyeviyeyi bırakarak ticaret-i uhreviyeyi kazanmaları her daim teşvik edilirdi. 🔹 Tenbihnamelerde, beş vakit farz namazın camilerde cemaatle kılınması, mazereti olmayanlar hariç bütün Müslümanların oruç tutması, görevli olanlar hariç herkesin yatsı namazına camilere gitmesi, teravih vaktinde berber, tütüncü ve diğer dükkânlarda oturanların cezalandırılacakları gibi emirlerin aynı sıra uyarılar da yer alırdı. Örneğin; gayrimüslimlerin gündüzleri herkese açık mekânlarda yemek yememeleri, su, sigara vesaire içmemeleri de bu tenbihnamelerin maddeleri arasındaydı. 🔹 Bunların yanı sıra esnafın Ramazan ayından istifade ederek fiyatları yükseltmeye kalkışmasını önlemek için özel bir tedbir alınarak, yiyecek, içecek veya giyim, yakacak gibi ihtiyaç maddelerinin fiyatları bir bir belirlenir, bu fiyatlar listelenerek Şaban ayının son günlerinde ilân edilirdi. 🔹 Mesai saatlerinin de Ramazan'a göre ayarlanması istenirdi, böylece Ramazan boyunca devlet memurlarının mesai saatleri Ramazan'a göre yani iftar ve namaz vakti göz önüne alınarak ayarlama yapılır, toplu taşıma araçları ona göre hareket ederdi. 🔹 Osmanlı'da Ramazan geldiğinde bütün gıdalara çok dikkat edildiği için en çok ekmek, yağ ve et gözlemlenir; ne şekilde pişirildikleri, gramajları yönetim tarafından kararlaştırılarak belirlenir ve fırıncılara duyurulurdu. Ramazan'da satılacak ekmek numunesi padişaha gösterilerek bizzat kendisinin onayı alınır, daha sonra fırıncılardan ekmeğin belirlenen bu numuneye göre hazırlanması istenirdi. Aynı zamanda satılacağı fiyat da Ramazan gelmeden fırıncılara bildirilirdi. 🔹 Vatandaşlar aleni oruç yenilmeye diyerek tembihlenirdi. Gayrimüslimler de Müslümanların gözü önünde yiyip içmemeleri hususunda uyarılırdı. Bunun amacı kimsenin özgürlüğüne karışmak değil, bilakis huzuru temin etmek, karışıklık ve çatışmayı önlemek içindi. Gayrimüslim teb'a rahatsız olmasın diye sahur vakti çalan Ramazan davulcusunun güzergâhı üzerinde bir gayrimüslim mahallesi varsa oraya yaklaştığında davulunu çalmaması da emredilirdi. 🔹 Serasker Hüsrev Paşa'nın İstanbul Kadısı'na hitaben kaleme aldığı 1834 Ramazan Tenbihnamesi'nde şunlar yer alırdı: 'Ramazan içerisinde Padişah II. Mahmud, namaz kılmak üzere zaman zaman bazı camilere gidecektir. Bu sırada halkın padişaha karşı doğal ve fakat saygılı davranması gerekmektedir. Kıyafetle ilgili esaslara uyulmalı, konak ve evlerin dış yüzleriyle önlerinin temizliğine azamî titizlik gösterilmelidir. Padişaha herhangi bir konuda arzuhal iletmek isteyenler, bunu yalnızca Cuma günleri ve usulüne uygun olarak vermelidirler.' 🔹 24 Mart 1859'da, o yılın Ramazanında uyulması gereken kuralları içeren emirler şöyle sıralandı: 'Padişahımızın bazı camileri teşrifi ihtimal dâhilinde bulunduğundan herkes vazifesini en iyi şekilde ifa ede ve saygıda kusur etmeye. Ramazan'da her zamankinden daha dikkatli ve edepli davranıla. Kurallara uyula. Camilerde ve ötede beride oturanlara karışılmazsa da özellikle çarşı içinde, Bayezid'de ve Şehzadebaşı'na giden güzergâhta yol üzerinde dükkânlarda oturulmaya. Geceleri büyük caddelerde iskemle ile sokak aralarında ve halkın geçip gitmesine engel teşkil edecek şekilde oturulmaya. Araba aralarında dolaşıp arabalı ve arabasız gelen geçen kadınlara edep dışı davranılmaya ve arabalar Bayezid ve Şehzadebaşı'nda Sokak ortalarında durmaya. Kadınlar Sultanahmet, Şehzadebaşı ve Laleli Camii dışında diğer büyük camilere girmeye ve ayrıca namaz vakti haricinde vazifeliler haricinde buralara erkekler de girmeye. 🔹 Kadınlar akşam ezanına bir saat kala evlerine döne ve iftardan sonra arabalı veya arabasız hiçbir surette sokaklarda dolaşmaya. Herkes her zaman olması gerektiği gibi özellikle Ramazan'da camilere gele, işi icabı bir yere gidip gelen hademelerden başka kimseler teravih namazında dükkânlarda oturmaya. Herhangi bir sıhhî özrü bulunmayanlar oruç tuta, bulunanlar da alenî bir şekilde oruç yemeye. Her zaman temizliğe dikkat edile ve bilhassa Ramazan'da buna daha çok dikkat edile, sokak ortalarına öteye beriye çöp dökülmeye… Bu tembihleri memurlar suret-i katiyede takip edecekler. Ola ki tembihe aykırı hareket edenler görülürse cezalandırıla!'

Osmanlı'da Ramazan ayının huzur belgesi: Tenbihnameler

TENBİHNAME NEDİR?