Osmanlı'da Ramazan ayı nasıl geçerdi?

Eskiden, 'Üç Aylar' dediğimiz vakitten itibaren, gelecek hatırlı misafir için hummalı bir hazırlık başlardı. Şehir ve köylerde ramazan ayı yaklaşınca herkes ramazan hazırlığı yapardı. Mutfakların eksiği tamamlanır; evler, câmiler ve sokaklar temizlenirdi. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Ramazan ayının ne zaman başlayıp biteceği şimdiki gibi aylar öncesinden belli olmazdı. Astronomi bugünkü kadar gelişmediğinden Ramazan'ın başlangıcını belirlemek için insanlar açıklık yerlerde gökyüzünü takip ederek yeni ayın doğuşunu beklerlerdi. Yüksek yerlere gönderilen devlet görevlilerinin veya halktan bazı insanların hilalin göründüğünü bildirmesiyle Ramazan başlardı. Fakat hilali görmek yetmezdi bir de şahit istenirdi. Hilali görenler hemen şahitlerini de bulup mahkemeye giderek durumu bildirirlerdi. Bu konuda iki kişinin şahitliği gerekirdi. Durum araştırılır, denilen doğru çıkar da Ramazan'ın başladığına veya bitip de bayram olduğuna karar verilirse haberi getirenler ve şahitler de yüklü miktarda ödül alırlardı. İftar ve sahur vakitleri ise güneş ve ayın hareketlerine göre belirlenirdi. Osmanlı'da Ramazan günlerinde dönemin varlıklı kişileri, hiç tanımadıkları yerlerdeki bakkal, manav gibi dükkânlara girer, onlardan Zimem defteri denilen borç defterini çıkarmalarını isterlerdi. Baştan, sondan ve ortadan rastgele sayfaları seçerek 'Silin borçlarını… Allah kabul etsin' der, borçları sildirdi. Borcu ödenen, borcunu ödeyenin kim olduğunu; borcu sildiren, kimi borçtan kurtardığını bilmezdi. Osmanlı'da ramazan sofraları iki aşamalı kurulurdu: Birinci aşama 'İftariye' denilen ilk fasıl, ikincisi de yemeklerin yendiği ikinci fasıl. İftariye, açlığın verdiği hızla yemeklerin birden tüketilmesini önlemek üzere tertiplenmiş hafif atıştırmalıklar sofrasıdır. Küçük tabaklarda ve sahanlarda reçeller, peynirler, zeytinler, hurmalar ve benzeri yiyeceklerden teker teker alınır. İftariyelikler bittikten sonra bir anda kaldırılır. O sıra akşam ezanı okunurken isteyenler ezanla gelen sese uyarak akşam namazını kılar. Sonra yeniden hazırlanmış olan sofranın başına oturulurdu. Cerre çıkmak Ramazan geleneklerinden birisiydi. Osmanlı Devleti'nde medreselerde yaz tatilleri 'Üç Aylar 'da verilirdi. Bu tatillerde seçilmiş medrese talebeleri hem kendi bilgilerini pekiştirmek hem de dinî konularda halkı aydınlatmak için İmparatorluğun farklı bölgelerine gönderilirlerdi. Bu gönderme olayına 'cerre çıkmak' denirdi. Medrese öğrencileri için cerre çıkmayı bir noktada bugünkü üniversitelerin staj eğitimleri gibi anlaşılmasında da bir sakınca yoktur. Osmanlı'da ramazanda halk, eşine-dostunu iftar da ağırlamaya ayrı bir önem verirdi. O kadar ki insanlar misafir ağırlamak için çırpınırlardı. Ramazan boyunca, iftar vakitlerinde kapılar açık tutulurdu. Böylece yolda kalan ve ihtiyacı olan herkes istediği eve girer, iftar sofrasına dâhil olurdu. Bunun için tanıdık olmaya gerek olmazdı. Hatta iftar için gelenin kim olduğu da asla sorulmazdı. İftarın ardından ise ev sahibi, yemeğe gelen misafirlerine diş kirası ismi altında hediyeler sunardı. Özellikle fakir konuklara, altın ve gümüş akçeler verilirdi. Tekne orucu, âlimlerin küçük yaşta çocuklara oruca alıştırmak ve onlara İslâmî bir kimlik kazandırmak için önerdikleri tenkiye orucunda dayanır. Tam gün oruç tutamayacak çocuklara öğle vakti oruçları açtırılırdı. İlk defa oruç tutacak çocuklara hediyeler verilirdi. Ramazan ayı boyunca düzenlenen 'huzur dersleri' dönemin en önemli ilmi faaliyetlerinden olmuştu. Huzur dersleri Ramazan ayının ile 10 veya 8 gününü kapsardı. Bir âlimin, seçilen ayeti tefsir etmesiyle başlayan dersler soru-cevap şeklinde ilerlerdi. Bu derslerin yapılacağı yeri ise padişah belirlerdi. Ramazanda, halkın ibadetlerine daha sıkı sarılması, dini emirleri daha rahat bir şekilde yerine getirebilmesi ve ibadetlerini huzur içerisinde yapabilmesi için uymaları gereken kurallar ile sosyal düzeni bozacak hareket ve tavırlardan kaçınılması gerektiğinin yöneticiler tarafından yazılı olarak halka duyurulmasına tenbihnâmeler yayınlanırdı. Bu tenbihnâmeler de Müminlerin namaz vakitlerinde dükkânlarını kapatarak ve kahvehanelerde oturanların sohbetlerini yarıda keserek cemaate katılmaları tembih edilirdi. Onların dünya ve ahiretlerini kazanmaları ve İslâm'ın nuruyla nurlanmaları istenirdi. Cemaatle yapılan duaların daha makbul olduğu sıklıkla vurgulanıp halkın beş vakit namazı camide kılması istenirdi. İnsanların ticaret-i dünyeviyeyi bırakarak ticaret-i uhreviyeyi kazanmaları her daim teşvik edilirdi. Osmanlı'da ramazan ayında yiyecek ve eşya fiyatlarının zamlanmamasını devlet kontrol ediyordu. Özellikle gıda maddelerinin Ramazan ayı boyunca daha ucuza satılması sağlanıyordu. Ramazanla özdeşleşen Ramazan davuluyla beraber söylenen manilerin amaç insanları sahura uyandırmaktı. Bunun için gönüllü olan biri davulu çalar, bazen yanında birkaç kişi ile birlikte maniler eşliğinde bütün köyü ya da mahalleyi dolaşır, ramazan ayının sonunda da evlerin kapısını çalarak bahşiş toplardı. Hatta bazı kahvehanelerde mani yarışmaları düzenlenirdi. Osmanlı'da Ramazan ayının önemli merasimlerden biri de Hırka-i Saadet merasimiydi. Ramazanın on beşinci gününde Peygamberimizin Veysel Karani'ye hediye ettiği 'hırka-i şerif'in bulunduğu cami ziyaret edilirdi. Ka'b bin Züheyr'e hediye ettiği hırka ise her yıl Ramazan'ın 15′inden itibaren saray halkının ziyaretine açılırdı. Osmanlı'daki Ramazan eğlenceleri Kadir gecesinde sona erer, bayram hazırlıkları başlardı. Kadir gecesinde sakal-ı şerif ziyaret edilirdi. Topkapı Sarayı'nda 'Kadir Alayı' tertip edilirdi. O gece Padişah namazını dışardaki camilerde kıldığı için bu alay düzenlenirdi. Osmanlı döneminde ramazan ayı çok renkli geçerdi. İnsanlar gece yaşarken, gündüzleri dinleniyordu. Sahur vaktine kadar Karagöz, meddah, ortaoyunu gibi programlar yapılıyor, yetenekli insanlar hünerlerini sergiliyordu. Sahura doğru ortaya çıkan davul ve mani geleneği ramazan boyunca devam ediyordu. Osmanlı'da bayramların bilhassa çocuklar için ayrı bir yeri vardı. Bayramdan önce sabredemeyip yeni kıyafetleriyle sokakta gezen çocuklara arife çiçeği denilirdi. Osmanlı'dan gelen 'Arife Çiçeği' kavramı; bayramdan birkaç gün önce yapılan alışverişin ardından çocukların sabırsızlanarak giysilerini bayramdan bir gün önce Arife gününde giymesine denirdi. Osmanlı'da bayram, sultanın bayram namazı için camiye gelişiyle başlardı. Namaz sonrasında saraya dönen padişah, önce annesinin elini öpüp ardından diğer aile efradıyla bayramlaşırdı. Padişah, bayram tebriğinin ardından işlemeli keselerle çocuklara para saçarak onları sevindirirdi. Osmanlı'da Ramazan gelenekleriyle ilgili videoyu izlemek için tıklayın... Ramazan'ın kendine mahsus ekmeği pideydi. Fırınlarda özellikle Ramazan ayı için pide pişirebilen ustalar bulunurdu. Ekmek ustaları geleneğe uygun olarak her sabah hamama giderler, gusül abdesti alırlardı. Abdestsiz fırına ayak basmazlardı. On bir ayın sultanı Ramazan'ın gelmesiyle, bu ayın ilk günü bütün devlet daireleri tatil edilirdi. Ramazan müddetince memurlar nöbetleşe görevlerine devam ederdi.

Osmanlı'da Ramazan ayı nasıl geçerdi?

RAMAZAN’A NASIL HAZIRLANILIRDI?