Osmanlı’da ilk bilimsel araştırma kurumu

Bakteriyolojihane, bir süre Pasteur Enstitüsü'nün İstanbul şubesi olarak algılanmıştı. Bakteriyolojihane başarılarıyla adından söz ettirmiş, Birinci Dünya Savaşına kadar bir bakıma mikrobiyolojik incelemelerin referans laboratuvarı olmuş, dünya üzerinde toplanan materyaller ileri incelemeler için buraya gönderilmişti. Türkiye'de mikrobiyoloji alanındaki çalışmalar Dr. Aleksandr Zoiros (Çalikis) Paşa'nın 1886 yılında Louis Pasteur'ün laboratuvarını ziyareti ile yeni ve çağdaş bir aşamaya girmişti. Paris ile kurulan bilimsel ilişkinin hemen ardından bir kuduz laboratuvarı 'Darül-kelp ve Bakteriyoloji Ameliyathanesi‟ açılacaktı. Daha ileri bir araştırma ve üretim kurumu olan 'Bakteriyolojihane-i şahane' 1893'ün Kasım ayında yine Pasteur Enstitüsü'nün uzmanlarından Dr. Maurice Nicolle'ün yönetiminde açılmış ve önce Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin kimya laboratuvarında su analizleri yapılmaya başlanmıştı. Bakteriyolojihane için Demirkapı'daki Askeri Tıbbiye'nin bitişiğinde yapılan, laboratuvar ve dersliklerden oluşan ahşap bina 1894 Nisanında tamamlandığında Fransa'dan ısmarlanan donanım henüz gelmemişti. Bakteriyolojihane, bir yıl sonra Dr. M. Nicolle'ün isteğiyle Nişantaşı'na taşındı. Serum ve aşı üretiminin ön plana alındığı konağın yerleşim düzeni ayrıntılarıyla bilinmekte. Bakteriyolojihane-i şahane, 1901 yılına kadar, karmaşık bir yapılanmayı yansıtıyor. Veteriner mikrobiyoloji, aşı üretimi, kuduz sağaltımı ile değişik sivil ve askeri sağlık hizmetleri iç içe geçmiş durumdaydı. Dr. Nicolle, gelişmiş bir mikrobiyoloji merkezinin projelerini hazırlamış, fakat tasarısını gerçekleştiremeden Türkiye'den ayrıldı. Fransa, M. Nicolle'ün yerine bir askeri hekimi, Binbaşı Paul Remlinger'i İstanbul'a gönderdiler. Dr. P. Remlinger göreve başlarken 'Bakteriyolojihane-i Baytari', ayrı bir kuruma dönüştürülmüştü. Dr. Paul-Louis Simond (1858-1947) tanınmış bir mikrobiyologdur. Ününü, veba hastalığının insana geçiş biçimlerini göstererek kazandı. Dr. Simond, İstanbul‟daki Fransız Elçiliğinin aracılığıyla 1911‟in ilk aylarında başlayan yazışmaların sonucunda, üç yıl süreli bir sözleşmeyle Bakteriyolojihane-i Osmani müdürlüğüne getirilmişti. Simond'un İstanbul'a gelişinden kısa bir süre önce, Bakteriyolojihane-i Osmani Çemberlitaş'taki binasına taşınmış ve açılışı 21 Eylül 1911 günü yapılmıştı. Bakteriyolojihane 'Yorgancıbaşı Konağı' olarak bilinen ve yeni işlevi için restore edilen kâgir bir binaya yerleşmişti. Bahçesi genişti, fakat büyük ölçekte serolojik üretim için hayvan barındırmaya elverişli değildi. Binanın iç düzeni iyice bilinmemekle birlikte, daha çok bir laboratuvar olarak planlandığı söylenebilir. Bakteriyolojihane-i Osmani‟nin 21 Eylül 1911 Perşembe günü yapılan resmi açılışında Dahiliye Nezareti Sıhhiye Müdür-i Umumisi Dr. Besim Ömer Bey [Akalın] Bakteriyolojihane‟nin gelişimini anlatan bir konuşma yaptı. Dr. Paul-Louis Simond bu açılışa yetişemedi. Dr. Simond, Ekim ayı içinde İstanbul'a gelerek Bakteriyolojihane-i Osmani ile birlikte Kuduz (Da‟ül-kelp) Tedavihanesi müdüriyetini devraldı. Dr. Louis Pasteur Valléry-Radot (1886-1970), Louis Pasteur'ün torunudur. Dr. Pasteur Valléry-Radot İstanbul'a Birinci Balkan Savaşı'nın başlangıcında, artan iş yükü karşısında Simond'u desteklemek için asistan olarak geldi. Dr. Pasteur Valléry-Radot, 1913 başında Birinci Balkan Savaşı ile ilgili İstanbul izlenimlerini yayımlamış,21 Türk halkını Fransız kamuoyuna tanıtmaya çalışarak, bu zor günlerde verilmesi gereken insani desteğin unutulmayacağını vurgulamıştı. Dr. Pasteur Valléry-Radot, 1913 başında Birinci Balkan Savaşı ile ilgili İstanbul izlenimlerini yayımlamış, Türk halkını Fransız kamuoyuna tanıtmaya çalışarak, bu zor günlerde verilmesi gereken insani desteğin unutulmayacağını vurgulamıştı. Kentin sularından her gün örnekler alınarak Bakteriyolojihane-i Osmani laboratuvarında inceledi. Dr. Valléry-Radot içme sularında koleraya rastlanmadığını, fakat özellikle cephede suların kaynatılarak içilmesinin, salgının durdurulmasını sağlayan hijyen önlemlerinin başında geldiğini belirtmişti. Göçmenlerin barınma gereksinimi ise karşılanamamış, insanlar mezarlıklara bile sığınmak zorunda kalmışlar; hastalık en yoğun biçimiyle göçmenler arasında görülmüştü. İstanbul'a ulaştırılan kolera hastalarının önemli bir bölümü Bezm-i alem Yenibahçe Gureba Hastanesi'ne kadırıldı. Koleralılara ayrılan diğer hastaneler: Demirkapı ve Maltepe asker hastaneleriydi. Valléry-Radot yazısında, hastaların Gureba Hastanesi'nde klinik ve laboratuvar yönden sistematik olarak incelendiğini ve hastalığın bakteriyolojik tanısının 'Asya kolerası‟ olarak Gureba Hastanesi'nin laboratuvarında kesinleştirildiğini belirtmişti. Dr. Paul-Louis Simond, Bakteriyolojihane-i Osmani müdürlüğünü üstlendikten sonra, kurumun görev alanı içinde kabul ettiği çalışmaları tanımlayarak, bunları belirli başlıklar altında toplamıştı. 1) Difteri serumu üretimi. Simond'un tasarısında Bakteriyolojihane'nin üç laboravtuvarı vardı: İnceleme laboratuvarı, serum üretim laboratuvarı ve veteriner laboratuvarı. Her laboratuvarın başında bir 'şef' bulunacaktı. Dr. Simond, veteriner sağlık hizmetlerinin bir kısmını Bakteriyolojihane-i Osmani'de yürütmeye karar vermiş; veteriner laboratuvarının çalışma alanını genişleterek, su analizleri ve meteorolojik gözlemler için bu birimi seçmişti. Dördüncü bir şef, pratik çalışmalardan sorumlu tutuldu; eğitim için gelen hekimlerin gözetmenliğini yapacak, bakteri kültürlerini ve kan incelemelerini denetleyecek, kurumun kitaplığını düzenleyecekti. Bakteriyolojihane Müdürü, doğrudan Meclis-i Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye reisine bağlı olacak, ancak, Bakteriyolojihane personelinin görev dağılımını müdür olarak Dr. Simond kendisi yapacaktı. Müdürün ayrı bir laboratuvarı ve asistanı olacaktı. Raporları imza yetkisi yine müdüre aitti. Yalnız, önemli ürünlerin üretim ve dağıtımı konusunda Meclis söz sahibi olacaktı. Meclisin bir görevlisi her gün Bakteriyolojihane'ye gelerek yazışmaların ve hesapların bir suretini alacaktı. Dr. Simond'un notlarına göre, Bakteriyolojihane-i Osmani'nin 1913 yılındaki kadrosu şöyleyd: Dr. Refik (Ahmet Refik Güran), Dr. Ziya (Ziya Seyfullah), Dr. Vet. Osman Nuri (Eralp), Dr. Kemal Muhtar (Özden), Dr. Rafael Asseo, Dr. İhsan (Sami Garan), Dr. Rıza Arif ve Dr. [İzak] İsrael. Simond'un asistanı Dr. Pasteur Louis Valléry-Radot ile Kuduz Tedavihanesinde görevli Dr. Hayim Naim Elnekave de aynı kadroda sayılmaktaydı. (Derlenmiştir.)

Osmanlı’da ilk bilimsel araştırma kurumu

REFERANS LABORATUVARI KONUMUNA GELDİ