Osmanlı sarayı hakkında bilgi veren ilk Batılı seyyah; Ottaviano Bon kimdir?

Venedik'te dünyaya gelen Ottaviano Bon, başlangıçta yazı hayatına atılmak istese de kendini ailenin ticaret işlerine vermek zorunda kaldı. 1576 yılında Padova Üniversitesi'nde felsefe ve hukuk derslerine devam etti. Ottaviano Bon, 1577'de Venedik senatosuna seçildi. Daha sonra Giovanni Mocenigo ile birlikte Venedik elçisi (balyos) olarak İstanbul'a gönderildi. Elçilik görevleri arasında Avusturya'nın rekabetini ve isteklerini önlemek, bunun yanında da Venedik hükumetinin Adriyatik sularındaki hak iddialarını duyurmak vardı. Ottaviano Bon, elçilik görevinden sonra dönüşünde sarayı hakkında Serraglio del Gransignore başlıklı iki rûznâme kaleme aldı. Bon, Osmanlı sarayı hakkında nispeten doğru bilgi veren ilk yabancıdır. Onun bu çalışması Avrupa'da büyük yankı uyandırdı. Kaleme aldığı ruznamelerin birincisinde saray hakkında ayrıntılı tarifler içerir. İkincisinde ise devletin idare ve teşkilâtı üzerine kısa açıklamalar yapar. Topkapı Sarayı'nın gördüğü bölümleri hakkında ayrıntılı bilgi verir. Burada içinde küçük bir kayıkla dolaşılan bir havuzdan da bahseder. Onun kaleme aldığı ruzname eksik de olsa sarayın Sultan I. Ahmed devrindeki durumu hakkında bilgi verir. İşte Ottaviano Bon'un gözünden sarayda bir divan günü... 'Divan günleri haftada dörttür: Cumartesi, Pazar, Pazartesi ve Salı. Bugünlerde veziriazam ve öteki vezirlerin hepsi, Rumeli ve Anadolu'nun iki Kazaskeri (ki iki eyaletteki bütün kadıların başıdır), üç defterdar (ki görevleri padişahın bütün gelirlerini toplamak, askerlerin ve diğer aylıklı kişilerin ücretlerini ödemektir) reis'ül küttab (padişahın mabeyincisidir), nişancı (emirleri, mektupları padişahın büyük mührü ile mühürler), bütün paşaların katipleri, önemli kişiler, çok sayıda görevliler daima divanın kapısında beklerler. Çavuşbaşı (ki sarayda her zaman elinde gümüş bir asa taşır) ve birçok çavuş ki vezirin istediği kişi ya da yer ile ilgili olarak vereceği emirleri yerine getirmeye amededirler. Çünkü bunlar elçiliklere ya da sırada yerlere mesajlar gönderilmesinde kullanılırlar; mahkemeye getirilecek olanlarla ilgilenmekle, mahpusları yakından izlemekle nihayet bu nitelikte her türlü işlerle görevlidirler. En üst dereceden en alt dereceye kadar bütün yargıç heyetinin ve görevlilerin gün doğarken divanda bulunmaları gerekir. Vezirler divana gelince en uç köşede, yüzleri kapıya dönük olarak duvara yapılık bir sedir üstüne ve mevkilerine göre otururlar. Baş vezirin sağ tarafında (din adamları sağ ve sol tarafta dururlar) yer alırlar; sedirin sol tarafından ise iki kazasker otururlar. Önce, daha soylu ve önemli eyalet Rumeli, sonra Anadolu kazaskerleri sıralanır. Ve sağ tarafta kapının giriş yerinde üç defterdar oturur ki bunlardan ardında (yukarıda sözü edilen ve ahşap bir parmaklıkla ayrılı olan odada) bütün kâtipler, yere serili minderler üstüne, kâğıtları ve kalemleri ellerinde olarak, kendilerine ne emir verilirse yazmak üzere otururlar. Ve öteki tarafta, defterdarlara karşı nişancı, elinde kalemi ve yöresinde yardımcıları ile oturur. Reis'ül küttab, genellikle vezirin yakınında bulunur, çünkü vezir birçok halde onun düşüncesine başvurur. Odanın ortasında oturumla ilgili olanlar ayakta dururular. Sonra hepsi bir araya gelirler ve herkes yerine otururlar; davalılar (ki avukata gereksinmezler anacak birçok hallerde çavuşlardan yardım görürler, çünkü herkes kendisi için konuşabilir) ileri çıkar ve birbirlerine davalarını anlatmaya başlarlar. Kendilerini adalete ve veziriazamın kararına havale ederler. O da eğer uygun görürse her şeyi halleder. Öteki paşalar konuşmazlar, yalnız dinlerler, sadrazam onların görüşlerine başvurana kadar (genellikle onlara sorulur) beklerler. Çünkü veziriazam işin esasını anladıktan sonra kararı ötekilere bırakır; örnek olarak eğer konu Medeni Kanunu (şeriatı) ilgilendiriyorsa kazaskerlere; eğer bir hesap işi ise defterdarlara, sahtekarlık konusuysa (padişahın tuğrasını taklit etmek gibi) nişancıya, tacirleri ve malları ilgilendiriyorsa ( ki o konuda önemli zorlukları çıkarabilir) yanında oturan paşalardan birine verir. Böylece öğle vaktine kadar olan zamanı kullanırlar; o saatte başvezir yemek getirilmesini emreder ve görevliler dışındakiler derhal çıkıp giderler. Oda böylece boşalınca şu biçimde sofralar kurulur: Veziriazamın önünde bir sini getirilir. Veziriazam paşalardan biri ile (en çok ikisi ile) birlikte yer; benzeri siniler birlikte yemek yiyen öteki vezirler için (bir diğeri kazaskerler, bir tanesi defterlar ve aynı şekilde nişancı) hazırlanır. Elbiselerini temiz tutmak için herkesin dizleri üstüne koyduğu bir peçetesi vardır. Sözü edilen bakır tabakların yöresine büyük miktarda ekmek konulmuştur. Derhal et getirilir ve garip bir biçimde hazırlanmış büyük porsiyonlar olarak tabaklar içinde önlerine konulur. Bir porsiyon yenir yenmez hizmetkarlar hemen yerine ikinci bir porsiyon getirir ve koyarlar. Yemek listesi genellikle çeşitli biçimlerde hazırlanmış koyun eti, hindi, kaz, kuzu, tavuk, pirinç ve baklagiller çorbası, sonunda hamur tatlısıdır. Çok kısa bir aralıkta yemeklerini bitirirler. Sofrada kalanları da divan görevlileri yerler ancak bunların kendi mutfaklarından getirilen ek yemekleri olur. Öğle yemeği bittikten sonra başvezir öteki paşalarla birlikte ve onların düşüncelerine başvurarak genel işlere bakmak üzere az bir zaman ayrılır; sonun kendi başına sonuç alır, sorunları çözer ve o günkü işleri ve yaptıklarını kısaca anlatmak için padişahın yanına gitmeye hazırlanır. (Dört divan gününden ikisinde, Pazar ve Salıda böyle hareket etmek adettir) Bu nedenle padişah da kabul odasına gider, orada bir sedir üstüne oturur kapıağasını gönderir. Önce kazaskerleri çağırır, onlar derhal yerlerinden kalkar, veziriazama selam verir, kapıağasının eşliğinde giderler. Kağıağası ve Kapıcıbaşı ellerinde gümüş asalarıyla önde giderler; böylece padişaha bilgi verir ve görevleri bakımından onu bilgilendirirler. Bu iş tamamlanınca kendilerine (o gün için) izin verilir ve doğrudan evlerine giderler. Onlardan sonra defterdarlar çağrılır. Onlar da aynı şekilde padişahın önüne getirilirler, sadece baş defterdarların konuşmasına izin verilir. Onlar da konularını anlattıktan sonra izin alıp ayrılır ve yerlerini vezirlere bırakırlar. Vezirler en son olarak çağrılırlar, sıra halinde hep birlikte ve iki gümüş asalının yönetiminde padişahın huzuruna girerler. Burada odanın bir tarafında elleri göğüslerinde kavuşturulmuş olarak dururlar, başlarını saygı ve alçakgönüllülük işareti olarak eğik tutarlar ve burada hiçbirisi konuşmaz, sadece veziriazam konuşur ve uygun gördüklerini anlatır, dilek ve önerilerini teker teker açıklar. Padişah okuduktan sonra vezir bunları geri alır, ipekten koyu kırmızı küçük bir torbaya yerleştirir, alçakgönüllülüğünü gösterir biçimde bunları tekrar şevketmeabın önüne koyar (ki bunlar daha sonra hat-ı hümayun olarak arz edilenin gerektiği biçimde yazılacaktır). Eğer padişah kendisinden daha başka bir şey istenmiyorsa (öteki paşalar bu sırada bir tek sözcük söylenmezler) hepsi birden İkinci Kapı'daki atlarına biner ve kendilerine bağlılıklarını belirten kişilerin eşliğinde ayrılır ve evlerine giderler. Veziriazama daha onurlu olduğu ve kendisine müsaade edildiği için genellikle atlı yüz çavuz eşlik eder ve evine götürürler. Böylece divan, üç saati öğleden sonra olmak üzere o gün içerisinde bitmiş olur. Padişahın huzuruna çıkılmadığı günlerde ise işleri daha önce bitirirler. Veziriazam üzerine söylenenler, onu yokluğunda kaymakam için de aynen uygulanır. Şunu da eklemek gerekir ki bazen yeniçeriağası ve kaptanpaşa da İstanbul'da iseler orada yapılacak işleri varsa divana gelirler. Yalnız bunlardan kaptanpaşa huzura girer (ki o da yalnız öteki paşalarla birlikte olabilirler) onun işi de tersane ve gemiler hakkında zat-ı şahaneye bilgi sunmaktadır. Divandaki yeri aynı sıradadır ancak paşaların en sonuncusunun sonunda oturur Eğer kendisi de bir vezir ise (ki birçok hallerde öyledir) derecesine göre ikinci, üçüncü ya da dördüncü sırada yer alır. Fakat yeniçeriağası divanda oturmaz, ikinci kapıda sap taraftaki galeride oturur. Olağanüstü hallerde ise o da huzura girer. Böyle durumlarda önce o kabul edilir ve padişah tarafından çağrıldığı için divan sona erene kadar oturur. Oradan ayrılan büyük kişilerin sonuncusudur, çorbacı ve yeniçerilerle yaşadığı kendi konağına gide. Padişahların selefleri daima orada ne olup bittiğini görmek için divana gelmek alışkanlığında idiler. Zat-ı şahane yukarıdaki bir yoldan tam başvezirin başının üstünde bir yerden, divana bakan bir pencerenin önüne gelir. Orada konuşulanları dinlemek, görmek ve özellikle büyük bir hükümdarın elçisini kabul edeceği zaman onun nasıl yemek yediğini, paşalarla nasıl konuştuğunu anlamak için oturur. Böylece padişah bu pencereye geldiği için başvezir divanda otururken çok dinç olduğunun göstermek, işleri çok dikkatli bir biçimde yürütmek zorundadır.