Osmanlı padişahlarına gönderilen hediyeler

🔶 'Hediye', saygı duyulan kişinin ilgisini ve düşüncesini kendine doğru yönlendirmeyi, böylece arada gittikçe yaklaşan sıcak bir iletişimi sağlar. 🔶 İnsanların birbirlerine yakınlaşmalarına, dostlukların, sıcak bağların kurulmasını sağlayan nezaket biçimi olan hediyeleşme, Osmanlı Devleti'nde önceleri geleneksel uygulamaların bir tezahürü olarak alınıp verilirdi. Osmanlı'da fermanlarla eski İstanbul 🔶 Hediyelerin şekli ve özellikleri, devirlerin şartlarına, milletlerin ve toplumların yapısına, gelenek-göreneklerine ve kimliklerine göre değişirdi. 🔶 Osmanlı'da, misafir ağırlamak, tanıdık ve bildiğe çeşitli vesilelerle peşkeş yani hediye vermek, güzel adetlerden biriydi. Bu davranış Türklerde bir gelenek halini almıştı. 🔶 Sosyal hayatta en önemli örf ve âdetlerimizden biri olan hediyeleşme sayesinde ufak da olsa karşı tarafa verilen bir hediye gönül kapılarını açar, kırgınlıkları giderir, sosyal kaynaşmalara vesile olurdu. 🔶 Geçmişten günümüze hediyeleşme, sadece şahıslar arasında olmamış, zamanla devletlerarası bir usul ve protokol haline gelmişti. Her devlet karşı tarafa en güzel hediyeyi vermek için özel bir gayret sarf etmişti. 🔶 Tarih boyunca en çok hediye alan devletlerden biri olan Osmanlı, altı yüz sene yedi iklimde varlığını sürdürürken yakın ve uzak komşuları tarafından ilgiyle takip edilmiş; Osmanlı'nın dostluğunu kazanmak ve münasebetleri sıcak tutmak isteyen devletler elçi ve hediyelerle dostluk ve sadakatlerini bildirmişlerdi. Osmanlılar da bu hediyeleri karşılıksız bırakmamıştı. Osmanlı'nın hayat suyu vakıflar 🔶 Osmanlı devlet adamları arasında hediyeleşme devletin kuruluşundan itibaren devam eden bir gelenekti. Daha çok düğünler ve padişahın huzuruna çıkma gibi vesilelerin yanı sıra fetihlerle sınırların genişlediği ve dolayısıyla gelirlerin arttığı dönemlerde zafer dönüşü ganimet mallarının takdim edilmesi şeklinde tezahür ediyordu. 🔶 I. Murad'ın oğlu şehzâde Bayezid ile Germiyanoğlu'nun kızının düğününde etrafın beyleri ve yabancı hükümdarlar iyi atlar, katarla develer, gulâmlar, cariyeler, altın ve gümüş tepsiler içinde filoriler gibi çok çeşitli saçılar ve hediyeler göndermişlerdi. 🔶 Hanedan mensuplarının doğum ve ölümlerinde yapılanlar da dâhil olmak üzere her padişahın tahta cülûsu ile başlayan biat merasimi, kılıç alayı, mevlit alayı, Hırka-i Şerif ziyareti, arife ve bayram tebrikleri, surre alayı, sakal bırakma, bed-i besmele, Kur'an-ı Kerim hatmi, düğün, muhtelif rütbe ve mansıp tevcihleri gibi törenlerin en önemli unsuru padişahların hediye kabul etmesi ve hediye dağıtmasıydı. Bu hediyeler aracılığıyla tebaa ile devlet arasında manevi bir bağ kurulurdu. 🔶 Bu törenlerde padişaha verilecek hediyeler de pek görkemli olup keza padişah da bu hediyeler karşılığında son derece cömert görünürdü. 🔶 Hediyelerin bir kısmı, yıl içerisinde belirli zamanlarda adet olarak verildiği hediye alınıp verilmesi süreklilik arz eder ve adeta bir hediyeleşme trafiği yaşanırdı. 🔶 Devlette hediyeler padişaha her sene cülûs, cenaze, huzura kabul, askerî sefer, koru ve çayır mahsûlü sunumu (çayır pîşkeşi), otluk ambarının dolması, görev tevcihleri, hazine irsali gibi devlet işlerine ait törenlerde; Cuma selamlığı, Hac dönüşü, kandil ve bayram gibi dinî törenlerde; şehzâde doğumlarında, gezilerde, evlenme ve sünnet düğünleri gibi hareme ait törenlerde sunulurdu. 🔶 Ayrıca nevruz, av seferleri, ziyafetler, padişahın bir yerden başka bir yere gelmesi (kudüm pîşkeşi), padişah ve sadrazamın hastalanmasında yapılan geçmiş olsun ziyaretleri ve kan alma gibi vesileler padişaha hediye takdim edilirdi. 🔶 Padişah ise tahta cülûsu ile başlayan biat merasimi, kılıç alayı, mevlit alayı, arife ve bayram tebrikleri, sakal bırakma, düğün gibi merasimlerin yanı sıra şehzâdelerin ilk okumaya başlamaları, Kur'ân-ı Kerim hatim töreni, Hırka-i Saadet ziyareti, Surre-i Hümayûn gönderilmesi, kendisine nisan yağmuru ve buhur suyu takdimi gibi merasimlerde hediyeler dağıtırdı. 🔶 13 Temmuz 1691'de Veziriazam Köprülüzâde Mustafa Paşa cülûs hediyesi olmak üzere II. Ahmed'e elmas ile süslü bir çengel kuşak, yüz kırk dirhem amber, bir adet samur kürk, on dört elbiselikten oluşan dibâ, sade ve telli Hıtayî, atlas ve iki işlemeli şal hediye etmişti. 🔶 Hediyelerden kuşak, padişah tarafından kullanılmak üzere çıkarılarak Harem-i Hümayûn defterine altmış altıncı kuşak olarak kaydedilmiş; yüz kırk dirhem amberin yarısı ise Enderûn Hazinesi'ne geldiği gün, muhtemelen saray görevlilerinden birine ihsan edilmişti. 🔶 1700'de Avusturya elçisi Osmanlı sarayına teknolojik gelişmeleri yansıtan ocak ızgarası, soğutucular, sulama kapları, kutular, kahve fincanları ve gümüş şerbet kapları, kapaklı sürahiler ve altın buhurdanlar, kesme kristal şamdanlar, saatler, gümüş bir ısıtma kabı ve bir fıskiye gibi hediyeler sunmuştu. 🔶 1770'lerde Belweder Sarayı bünyesindeki imalathanede porselen üretimine başlayan Lehistan Kralı Stanislaus Poniatowski Sultan I. Abdülhamid'e armağan olarak porselen bir yemek takımı gönderdi. 🔶 16 ve 17. yüzyıllarda dokumalar, kıymetli kumaşlar, mücevherler, masa saatleri, cep saatleri, gözlükler, teleskoplar, mikroskoplar, parfümler, silahlar armağan olarak verilirken daha sonraki dönemlerde Avrupa'da yaşanan Sanayi Devrimi'ne bağlı olarak, çeşitli ürünler görülmeye başlandı. 🔶 Armağanlar arasına da yemek takımları, aynalar, tek ayaklı, mermer tablalı masalar, avizeler, fenerler, şamdanlar, mobilyalar gibi bu türden ürünler dahil olmaya başladı. 🔶 Genç Osman'a 1619 senesinde İran Şahı Abbas tarafından 100 deve yükü ipek, 4 fil ve vahşî hayvan postlarından oluşan değerli eşyalarla birlikte bir de gergedan hediye edilmişti. 🔶 Bu hayvanlar bazen Gülhane Parkı'na, bazen de Bizanslılardan kalma boş binalara konulurdu. 🔶 III. Mehmed ve IV. Murad dönemlerinde de padişaha takdim edilen hediyeler arasında Afrika ormanlarından getirilen hayvanlar vardı. Her iki padişaha da zürafa hediye edilmişti. 🔶 İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, Topkapı Sarayı'na, devrin sultanı III. Murad için özel olarak yaptırdığı çalar saatli bir org hediye etmişti. Orgun yapımı için Thomas Dallam görevlendirilmişti. Bir buçuk yılda tamamlanan 5 metre boyundaki saatli org, Hector adlı gemiyle aylar süren deniz yolculuğu sonunda payitahta gelebildi. Yolculuk o kadar uzun sürmüştü ki, orgu taşıyan gemi İstanbul'a ulaştığında padişah değişmişti. Sultan III. Murat vefatından sonra tahta III. Mehmet geçmişti. 🔶Topkapı Sarayı Arz Odası önündeki revak içine kurulan saatli org, III. Mehmet'e büyük bir törenle hediye edilmişti. Kurulan orgda önce saat çalmış, sonra 16 çanlık takım bir melodi seslendirirken, iki bebek melek borazanlarıyla mûsikiye revnak kazandırmışlardı. Orgun tepesindeki karatavuk ve ardıç kuşlarının şakıma ve kanat çırpmalarıyla mûsikî şöleni hitama ermişti. Saat kuruluyor, vakti gelince org çalmaya başlıyordu. 🔶 1639'da Hint hükümdarı Hürrem Şah'ın İstanbul'a gelen elçisi, IV. Murad'a, o dönemin kuruş hesabıyla yüz elli bin kuruşluk bir mücevherli kemer ve fil kulağından yapılıp gergedan postu kaplanmış bir kalkan sunmuştu. 🔶Alman İmparatoru Kayser II. Wilhelm, Sultan II. Abdülhamid'e Sultanahmet meydanındaki Alman Çeşmesi'ni ve Almanlara Fransızlardan 1871 de savaş ganimeti olarak gelen boğa heykelini hediye etmişti. 🔶1653'te IV. Mehmed tarafından Hint hükümdarı Cihan Şah'a gönderilen hediyeler arasında, zümrüt kabzalı bir hançer ve çok değerli bir at koşum takımı yer alır. 🔶 Yıldız Porselen Fabrikası'nda, Saray ve yabancı devlet ricaline hediye etmek için porselen eşya üretilmişti. Vasfi imzalı iki adet porselen vazo Sultan Abdülhamid tarafından İngiltere Kralına hediye edilmişti. 🔶 Alman İmparatoru II. Wilhelm ve oğullarına vazolar; İngiltere Sefiri Sir Clare Ford'a bir çift vazo ve cami betimli tabak, Çini Fabrikası ve Hereke Fabrikasından Almanya İmparator ve İmparatoriçesine vazo ve halılar Lord Salisbury'ye porselen vazo; Amerika Milli Müzesi'ne iki Yıldız porselen vazo ve bir porselen kutu Rusya İmparatoruna porselen çay takımı sunulmuştu. 🔶 Garb Ocakları olarak adlandırılan Tunus, Cezayir ve Trablusgarb eyaletlerinin Beylerbeylerince başta padişah olmak üzere Osmanlı devlet adamlarına hediyeler sunulurdu. Bu hediyeler Osmanlı Devleti'ne bağlılık ve sadakatini gösterirdi. 🔶 Onların sundukları hediyeler, sadece mal ve eşyadan ibaret değildir. Döneme ve koşullara göre, hazineye ve Osmanlı merkez kurumlarına katkı olmak üzere nakit para da hediye olarak göndermişlerdi. 🔶 Padişahlar da sadakatlerini gösteren bu vilayetlere 'ferman' ve 'hil'at (kaftan)'ler verip çeşitli ihsanlarda bulunarak onurlandırmıştı. 🔶 Sırma döşemeler, tavaşîler, ihramlar, tüfenkler, mercanlar, arslanlar, kaplanlar, elmas yüzük, çeşitli mercan tesbih, ihram, Cezayir mamulü tüfenkler, pistoveler, kemerler, şallar, kaplan postlar vilayetlerden gönderilen hediyeler arasındaydı. 🔶 Osmanlı döneminde kandil uçurtmalarının iplerinin bir ucu minarelerin şereflerine, diğer ucu da cami avlusunun şerefeye karşı bir yerinde yer alan yüksek bir yere bağlanırdı. 🔶 Uçurtmacı teravihten sonra uçurtmayı uçurur, seyirciler cami avlusunda birikir, uçurtmacı da o sırada kandil ipini avluya bağlı olduğu yere kadar salıverirdi. Bu esnada seyirciler kandil kutusunun bir tarafına şeker gibi şeyler koyarak uçurtmacıya hediye gönderirlerdi.

Osmanlı padişahlarına gönderilen hediyeler

GELENEKSEL UYGULAMALARIN BİR TEZAHÜRÜYDÜ