Matematik dehası: Gelenbevi

Gelenbevi kimdir? 🔷 Büyük alim Gelenbevi, Osmanlı'da şehzadelerin tecrübe kazanması için eğitildiği Manisa'nın Kırkağaç ilçesi Gelenbe kasabasında 1730 yılında doğar. Babasının vefatıyla küçük yaşta yetim kalır. 🔷 Babasızlığın verdiği yoksulluktan kaynaklı olarak küçük yaşlarda ciddi bir eğitim göremez. Doğduğu kasabada başladığı eğitim hayatına İstanbul'da devam edebilmesi ise hayatının dönüm noktası olur. İslâm âlimi kimdir? Özellikleri nelerdir? İlmiye sınıfına mensup ailesi 🔷 Gelenbevi'nin Osmanlı Devleti'nde bulunan üç sınıftan biri olan ilmiye sınıfına mensup bir ailesi vardır. Bu sınıfa mensup kimseler devlette kadılık, müderrislik, katiplik gibi görevler yapar. 🔷 Dedesi Şeyh Mahmud ile babası Şeyh Mustafa, Manisa'da kadılık görevinde bulunur. Bu durum Gelenbevi'nin evinde ilmi bir ortamının bulunduğunu gösterir. Osmanlı ilim hayatının büyük ismi, ailesinin ilmi geleneğini sürdürür. 🔍 Bir bilgi: Osmanlı'da yönetici sınıfları Gelenbevi'nin çektiği sıkıntı 🔷 İsmail Gelenbevi'nin ilim yolunda çektiği maddi zorlukları, onun biyografisini kaleme alan ünlü Osmanlı tarihçisi İbnülemin Mahmud Kemal şöyle anlatır: 'Gelenbevi mum alacak para bulamadığından ötürü medresenin bahçesindeki kandilleri kullanarak kitap okurdu.' 🔷 Gelenbevi, babasını kaybedince bir müddet eğitimden uzak kalmasına rağmen, ilim aşkıyla gece ve gündüz çalışarak büyük eserlere imza atar. 🔎 Bir bilgi: İbnül Emin Mahmud Kemal kimdir? 20. yüzyılda yaşamış, son devir Osmanlı devlet adamları, şairleri, mûsikişinasları ve hattatları üzerine biyografileri ve tarih bilgisiyle tanınmış bir âlimdir. Osmanlı arşivlerinin ve eserlerinin korunması için büyük çaba sarf etmiştir. Osmanlı'da eğitim terimleri 🔷 İsmail Gelenbevi, payitahta gelerek eğitimine Sahn-ı Seman medresesin devam eder. Medresede hızlı bir şekilde yükselir ve 30 yaşında staja başlar. Üç ya da beş yıl staj yaptıktan sonra mülazemet olarak adlandırılan sürece girer ve müderrislik ya da kadılık almak için sıra bekler. 🔷 Osmanlı'da kadı, atandığı yerde sadece hukuki alandan sorumlu değil aynı zamanda idari ve mali alanlardan da sorumlu kimse idi. Gelenbevi'nin son dönemi haricinde yirmi yıl boyunca nerelerde görev yaptığı tarihi kaynakların yetersizliği nedeniyle bilinmez. 🔎 Bir bilgi: Kadı ataması nasıl olurdu? İsmail Gelenbevi'nin hocaları 🔷 Tarihe bakıldığında, büyük alimlerin hocalarının da ilimde derinleşmiş kimseler olduğu görülür. Gelenbevi'yi de iyi bir bilim insanı yapan en önemli etken hocalarıdır. Devrin ünlü müderrislerinden dersler alır. 🔷 Yasincizade Abdülvehhab Efendi'den Arapça ve nakli ilimler öğrenir. İlmi derinliğinden ötürü 'ayaklı kütüphane' olarak anılan Müftizade Mehmed Emin Efendi'nden akli ilimler okur. 🔎Bir bilgi: Neden 'ayaklı kütüphane' dendi? Müftizade Mehmed Efendi'nin ayaklı kütüphane olarak anılmasının nedeni, kendisine sorulan sorulara iyi cevaplar vermesi ve fazla sayıda kitabı ezberleyip, eserler hakkında bilgi sahibi olmasındandır. Arşiv fotoğraflarıyla Osmanlı döneminde öğrenciler İsmail Gelenbevi'nin hocalık hayatı 🔷 İsmail Gelenbevi, 1763 yılında ruus imtihanını kazanarak medresede müderrisliğe başlar. Yıllar süren müderrislik hayatından sonra I. Abdülhamid döneminde kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun ile İstihkâm Mektebi gibi bazı öğretim kurumlarında riyâziye (matematik) hocalığı yapar. 🔷 Gelenbevi ile ilgili bir diğer rivayet, hocalık görevinden sonra Zeyrek'te bulunan evine kapanıp matematik ile ilgili eserlerle meşgul olduğudur. Hayatının geri kalan kısmını da matematik ve mantık ilmine adar. 🔎 Bir bilgi: Ruus sınavı nedir? Huzur derslerine katılır 🔷 Bir Osmanlı devlet geleneği olan 'huzur dersleri' Ramazan ayında padişahın huzurunda yapılan tefsir dersleridir. Kur'an ayetleri üzerine yapılan bu derslerde, yüce kitabın daha iyi anlaşılması hedeflenir. 🔷 Dönemin büyük alimlerinin yer aldığı bu derslere, İsmail Gelenbevi de davet edilir. Matematik ve mantık alanındaki çalışmalarıyla bilinen hoca, farklı bakış açısıyla padişahın huzurunda bulunan derslere katılır. 📌Bir bilgi: Huzur dersleri Ramazan ayının içerisinde pazartesi ve perşembe günleri yapılan dersler öğleden ikindiye dek sürer, ayetler üzerine konuşulur ve tartışılırdı. Özel seçilen alimlerin yer aldığı sohbeti padişah özenle takip ederdi. Padişah huzurunda tefsir ilmi: Huzur dersleri Anadolu'ya logaritmayı öğreten kimse 🔷 Gelenbevî, matematik konusundaki dehasını ortaya koyar ve bu alanda meydana gelen gelişmeleri takip eder. Logaritma cetvellerinin nasıl kullanılacağı hususunda yazdığı, Logaritma Şerhi adıyla da tanınan Şerh-i Cedâvili'l-ensâb adlı Türkçe eseri ülkemizde logaritma ile ilgili ilk eserdir. Bugün İsmail Efendi'yi bu kadar çok hatırlatan en büyük eseri de budur. 🔷 Eserde sayı sistemleri ve bunların özellikleri üzerinde durulur. Ayrıca söz konusu cetvellerin kullanılışı ve bunlarla yapılan çeşitli matematik işlemleri hakkında bilgi verilmektedir. 🔎 Bir bilgi: Logaritma ne işe yarar? III. Selim'in ilgisi 🔷Gelenbevi, askeri alanda da önemli işlere imza atar. III. Selim döneminde Kağıthane'de gerçekleşen bayramlaşma töreninde humbaracıların başarısız atışlar yapmasına üzülen padişah, istikamet hesaplarının doğru bir şekilde yapılmasını emreder. 🔷 Bunun üzerine Osmanlı devlet adamları, Gelenbevi'yi padişahın huzuruna getirir. O da ilmini konuşturarak toplardaki açı hatalarını ince matematiksel hesaplarla düzeltir. Böylelikle atışların tam isabet kaydedilmesini sağlar. II. Abdülhamid'in gözde semti: Kağıthane Padişahın taltifi 🔷 Osmanlı yenileşme hareketlerinin öncü padişahlarından biri olarak kabul edilen ve bu yolda büyük çabalar sarf eden III. Selim, top atışlarındaki sorunu ülkesindeki bir alimin çözmesine çok sevinir. 🔷 Padişah, bu başarısından ötürü kendisini çeşitli hediyelerle ödüllendirir ve isteği üzerine Gelenbevi'yi Mora'nın Yenişehir kentine kadı tayin eder. III. Selim'in bilinmeyen yönü Vefatı 🔷 1790 yılında Yenişehir'e atanan Gelenbevi, vazifesini sürdürdüğü sırada devrin şeyhülislâmı Hamîdîzâde Mustafa Efendi'den hilâl konusunda hesaba dayanan görüşlerini ağır şekilde eleştiren, resmî bir yazı alır. 🔷 Haksız olduğu ifade edilen tenkit karşısında çok üzülmesi nedeniyle beyin kanaması geçirerek felç olur. Kısa bir süre sonra 1791 yılında Yenişehir'de vefat eder. Eserleri 🔷 Gelenbevî, aklî ve naklî ilimlerin hemen hepsinde eser kaleme alan ve son dönem Osmanlı ilim anlayışını kitaplarıyla günümüze aktaran önemli şahsiyetlerden biridir. Türkçe ve Arapça 30'dan fazla eser kaleme alan Gelenbevi'nin öne çıkan bazı eserleri şunlardır: ▶ Belagat ve Gramer alanında sekiz eseri bulunur: ▶ Kelam alanında amel-iman konuları ile vahdet-i vücut tenkitlerinin yer aldığı toplam on bir eseri vardır: