Kut'ül Amare cephesinden, Filistin'e: 149 yıllık görsel arşiv

Kizilaytarih.org arşiv sitesinde Kut-ül Amare cephesinde develerle yaralı taşınmasından Filistin cephesine kadar yüzlerce tarihi fotoğraf araştırmacının hizmetinde. 'Hilal-i Ahmer cephe hastanesinde bir binbaşı... Gazi Mustafa Kemal' gibi tarihi konularında ele alındığı sitede yüzlerce makale de yer alıyor. BÜTÜN BELGELER 'ORADAYDIK' DİYOR Kızılay arşiv ile ilgili şu bilgilere yer verdi: 'Kızılay asrı aşan bu yolculuk hem ülkemiz hem de dünya tarihine tanıklık eden ve geleceğe ışık tutacak binlerce bilgi, belge ve objeyi de beraberinde getirmiştir. Ülkemizin en köklü kurumlardan biri olan Kızılay yine ülkemizin en önemli arşivlerinden birisine sahiptir. Kızılay arşivi; 1868 yılı Mecruhin ve Marda-yı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti'nden Türk Kızılayı'na kadar uzanan döneme ait belgelere sahiplik etmektedir. Kızılay, savaş dönemlerinde üstlendiği rol ve sorumlulukları nedeniyle Türk ve Dünya tarihine ışık tutacak nitelikteki tarihi belgeleri arşivinde bulundurmaktadır. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemleri ile Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze kadar geçen dönemini yansıtmaktadır. 1868 'de Derneğin kurulmasını takiben, Türk-Yunan Savaşı ile başlayan, ardından Trablusgarp, Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ile devam eden ve Kurtuluş Savaşı'yla son bulan döneme ait binlerce belge arşivimizde bulunmaktadır. Cephelerde ve cephe gerisinde gerçekleştirilen faaliyetler, yurtiçi ve yurtdışı çalışmalar ve ilgili kurumlarla yapılan işbirlikleri, Hilal-i Ahmer'in sosyal hayata katılımı gibi konular bu dönemin incelenmeye değer kesitlerinin en önemlilerinden sadece bir kaçıdır. Arşiv, Kızılay'ın bugün olduğu gibi kurulduğu ilk andan itibaren, insani yardım alanında iz bırakan ve toplumumuzun tüm bireylerine 'Biz Oradaydık' gururunu yaşatan iyilik çalışmalarını sunmanın yanı sıra ülkemizin tarihine tanıklık etmektedir'. 149 YILLIK KÖKLÜ KURUM Kızılay, 11 Haziran 1868 tarihinde 'Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti' adıyla Dr. Marko Paşa, Dr. Abdullah Bey, Kırımlı Aziz Bey ve Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa'nın girişimleriyle kurulmuştur. 1877'de 'Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti', 1923'de 'Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti', 1935'te 'Türkiye Kızılay Cemiyeti' ve 1947'de 'Türkiye Kızılay Derneği' adını almıştır. Kuruluşa 'Kızılay' adını Gazi Mustafa Kemal Atatürk vermiştir. KIZILHAÇ KIZILAY HAREKETİNİN DOĞUŞU 1859 yılında Fransız ve İtalyan kuvvetlerinin Avusturya ordularına yenilgisi ile biten savaşın kanlı çarpışmalarını Solferino'da savaş alanında şahsen izleyen Jean Henry Dunant isimli bir İsviçreli'nin tanık olduğu dehşet verici gözlemlerini 1862 yılında yayınladığı 'Bir Solferino Hatırası' adlı yapıtı ile ortaya dökmesi, uluslararası bir yardım kurumunun temellerinin atılması için dönem noktası olmuştur. Dunant, 300.000 insanın çarpıştığı Solferino Savaşında insanlık onuruna yakışmayan tabloyu resmetti 'Bir Solferino Hatırası' kitabında ve 'yaralı ve hasta askerlerin milliyet farkı gözetilmeden, yetiştirilmiş sağlık personeli tarafından tedavisi, tedavi merkezlerinin uluslararası anlaşmalar güvencesinde saldırılardan uzak tutulması ve savaşanlara insani gereksinimler ve yardım sağlanması önerisinde bulundu. İlgiyle okunan bu kitaptaki ilkeler birçok Avrupalı devlet adamının beğenisini kazandı ve Cenevre'de askeri yaralılara yardım amacıyla Kızılhaç'ın temelini oluşturdu. 26-29 Ekim 1963 günlerinde pek çok ülkenin doktor ve memurlarından oluşan gayriresmi yetkililer konuyu ayrıntılı görüşür ve uluslararası kongre toplanmasını benimseler. Bu toplantının katılımcılarından Dr. Aplla'nın toplanacak konferansta haç işaretinin amblem yapılması önerisi benimsendi. 1863'teki adım, Ulusal Kızılhaç Dernekleri kurulmasını ve 1864 yılında da Birinci Cenevre Konvansiyonu'nun toplanmasını sağladı. Toplantıda hem uluslararası yardım dernekleri kurulması hem de savaş anında ulus ayrımı yapılmaksızın yaralıların toplanıp bakılmaları, sahra hastanelerinin, sağlık personelinin, gönüllü yardımcıların, yaralıların saldırmazlık çerçevesi içinde kalmaları görüşüldü. Ayrıca öncü ve ev sahibi ülke olan İsviçre'nin ulusal bayrağının tersi, beyaz üzerine kırmızı haç bulunan, amblem olarak kabul gören kızıl haç işareti benimsendi. Bu ilkeler İsviçre'nin yanı sıra Belçika Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere il 12 ülke adına 22 Ağustos 1864'teki Cenevre Sözleşmesi ile resmileştirildi. Cenevre Sözleşmesine geniş katılım oldu. Bütün ülkeler birer Kızılhaç Derneği oluşturdu. Bu dernekler faaliyetlerini savaş alanları ile de kısıtlamayıp barışta dönemlerinde de salgın hastalıklar doğal afetler gibi olağanüstü durumlarda insanlığa yardım görevlerini üstlendi. DÜNYANIN İLK KIZILAY'I Osmanlı İmparatorluğu'nda bu dönem, ülkede yeniliklerle bunalımların bir arada yaşandığı yıllardı. İlk Cenevre Konvansiyonuna Osmanlı İmparatorluğu'ndan delege gönderilmemişti ancak sözleşme 5 Temmuz 1865 yılında imzalanmıştı. 1867 yılında Paris'te toplanan ilk uluslararası Kızılhaç Kongresine Osmanlı İmparatorluğu Macar asıllı Dr. Abdullah Bey'i göndererek katıldı ve bu toplantıda kuruluşun daimi üyeliğine seçildi. Abdullah Bey, Cenevre Sözleşmelerinin ülkede uygulanmasının bizzat sözünü verse de kayıtsız kalınmıştı. Dr. Abdullah Bey'in ısrarlı girişimleri sonunda Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa ve Kırımlı Dr. Aziz Bey'in de çabalarıyla bir süre sonra Tıbbiye Nazırı Marko Paşa'nın başkanlığında 11 Haziran 1868'de 'Mecruhin ve Marda-yı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti' kuruldu. Kuruluşu izleyen süre içinde cemiyet pek faal olamamıştı. Bunun nedeni olarak cemiyetin amacının yeterince anlaşılamamış olması, Osmanlı yönetiminde batılılaşma hamlelerinin yanlış bulunması, sadece yardım amacıyla da olsa Müslüman olmayan ülkelerle birlikte hareket etmenin devlet yöneticileri arasında rahatsızlık yaratması ve amblemin haç şeklinde olması gösterilmekteydi. İnsani içerikli bu girişim sivillerin askerlik alanına karışması olarak da yorumlanmış ve hükümet sunulan nizamnamesi onaylanmamıştı. Kuruculardan Dr. Abdullah Beyin kişisel gayretleriyle kısa bir süre çalışmalar yürüten ve onun ölümünden sonra pek ilgilenilmeyen Cemiyet, 1874 yılında dağılmak zorunda kalmıştı. HİLAL-İ AHMER'İN YENİDEN DOĞUŞU İki yıl süren sessizliğin ardından cemiyetin yeniden örgütlenmesini sağlayan gelişme, Osmanlı - Rus Savaşı oldu. Osmanlı - Rus Savaşı'nda Rus kuvvetlerinin ilerleyişi karşısında Osmanlı orduları büyük kayıplar verdi. Yaralı askerlere yetişmede yetersiz kalınması Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin tekrar hayata geçirilmesinde büyük etken oldu. 11 Haziran 1868 tarihinde 'Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti' adıyla kurulan ve Dünyanın ilk Kızılay'ı olan Cemiyet, 14 Nisan 1877'de 'Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti' adını alarak çalışmalarına tekrar başladı. Emekleme dönemi denilen bu dönemde en büyük etkinliğini Osmanlı – Rus Savaşında sergiledi. Cemiyet özellikle Plevne'de kendini gösterdi ve bölgeye gönderilen 2 operatör başkanlığındaki 50 doktor ile 4000'e yakın hasta ve yaralıya destek sağladı. Yine Hilal-i Ahmer tarafından cephe gerisinde 9 gezici hastane, İstanbul'da 4 ilk yardım istasyonu kuruldu ve buralarda da 25 bin yaralı ve hastaya bakıldı. Osmanlı – Rus Savaşının bitiminde İstibdat döneminde İmparatorluk'ta bütün kurumlar kapatıldı ve siyasi sosyal etkinlikler yasaklandı. Hilal-i Ahmer Cemiyeti de 1897 yılında başlayan Osmanlı-Yunan Savaşına kadar suskun kaldı. Savaş başlayınca Sadrazamlık emri ile göreve çağrılan Hilal-i Ahmer yaralı ve hasta askerlerin İstanbul'a getirilmesi için iki hastane vapuru kiraladı. Ayrıca orduya askerler için gerekli sağlık malzemesi ve kinin başta olmak üzere ilaç sağlayarak devlete yardımcı oldu. HİLAL'İ DÜNYAYA ARMAĞAN EDEN KURUM Kızılhaç hareketinin ambleminin kuruluşunda benimsediği amblem olan kızıl haç, Hristiyanlığı çağrıştırdığından ve Müslümanlar arasında rahatsız edici olduğu dillendirilmiştir. Bunun üzerine Kırımlı Aziz Bey'in bu konuda yazılarıyla giriştiği mücadele sonunda 12 Ağustos 1876 İstanbul toplanısında Türklerin kızıl haç karşılığı olarak beyaz üzerine kırmızı Hilal'i sembol olarak kullanmaları ilke olarak benimsendi. Seçilen amblemin bütün devletlerce tanınması için Cenevre'deki Uluslararası Kızılhaç Komitesine başvuruldu. O dönem Rusya başta olmak üzere, devletler davranışlar ve haklar açısından amblemlerin birbirinden ayırt edilmemeleri kaydıyla yeni amblemi tanıdı. Kırmızı ay sembolü, Dr. Besim Ömer Paşa tarafından Londra'dan sonra Lahey Konferansı'nda da önerildikten sonra, 10 Mayıs 1912'de toplanan 9. Washington Salib-i Ahmer Konferansı'nda resmen bütün devletler tarafından onaylandı. Bugün Uluslararası Kızılay-Kızılhaç hareketinin etkin bir üyesi olan Türk Kızılayı, 1868 yılında dünyadaki ilk Kızılay olarak kuruldu. Osmanlı İmparatorluğunun en zor döneminde askerlere yardım amacıyla kurulan Hilal-i Ahmer, uluslararası harekete 'kızıl ay' amblemini de kazanarak, 'Hilal'i dünyaya armağan eden kurum oldu. 1923'de 'Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti', 1935'te 'Türkiye Kızılay Cemiyeti' ve 1947'de 'Türkiye Kızılay Derneği' adını almıştır.