Kaybolan bir program geleneği: Radyo tiyatroları

Radyo tiyatrosu görselliğin olmadığı, sadece sesli olarak oyunların oynandığı, arkadan gelen ses efektleriyle radyo yayını ile dinleyicisine tiyatro izliyormuş hissini yaratan bir program türüdür. Dünyada ilk radyo tiyatrosu 15 Ocak 1924 tarihinde yayınlanan Richard Hugs'un A Comedy of Danger adlı eseridir. Dünyada radyonun tarihi kadar eski olan radyo tiyatrosu Türkiye'de 1940 ile 1946 yılları arasında yaygınlaştı. 1940'lı yıllardan itibaren Türkiye'de radyo tiyatrosu bir devlet kurumu olan TRT radyolarında yüksek sayıda üretiliyor, yayınlanıyor ve beğeniyle dinleniyordu. O dönem kültür ve sanat yayınlarının içinde radyo tiyatroları yüzde 50 ile yüzde 80 oranındaydı. Ekrem Reşit Rey, Haldun Taner, Behçet Necatigil gibi ünlü romancı ve şairler de ilk radyo oyunu yazan isimlerdendir. Konuş ki Göreyim Seni isimli eserde Behçet Necatigil'in radyo programıyla ilgili görüşleri şu şekilde aktarılır: 'Artık bizde de yerli çeviri seçme radyo oyunları, Millî Eğitim Bakanlığı'nın 'Modern Tiyatro Eserleri' dizisinde olduğu gibi, birer ikişer formalık kitaplar halinde, peş peşe bastırılmalıdır. 1940-1964 arası, yüze yakın piyesten bir tiyatro kitaplığı oluşturmuş bu 'modern tiyatro eserleri' çevirilerinin, Türk tiyatrosunu çağdaş Batı düzeyine çıkarmaktaki olumlu katkıları inkâr edilemez. Onun gibi, elde basılı metin bulunmadıkça Türk radyo oyun yazarlığı gelişemez. TRT'de bir de Basılı Yayınlar Müdürlüğü olduğuna göre, seçme radyo oyunlarının basım işi, bu müdürlüğe düşer, ya da Kültür Bakanlığı'na. İyi oyunlar, örnek oyunlar bastırılmalı, satışa çıkarılmalıdır. Radyonun televizyondan ayrı, hattâ üstün bir yeri ve görevi olduğu kabul edilirse, böyle bir girişim kesinlikle gereklidir.' Son Tren, Gaz, Pencere, Üç Turunçlar, Süslü Karakol Durağı ve Altın Beşik Necatigil'in radyo oyunlarına verilebilecek örneklerdendir. Fakat televizyonun yaygınlaşmasıyla 1980'lerden sonra bu programların dinlenme oranları da ciddi bir şekilde düşmüştü. Bugünde hala devam eden radyo tiyatroları, genel itibariyle manevi değerleri aktarma işleviyle kullanılmıştır. Bu konuda çeşitli görüşler mevcuttur. Özden Çankaya, Radyo tiyatroları çalışmasında sebepleri şu şekilde aktarır: - 1980'den sonra tüm dünyada değişen ekonomik ve siyasal yapı Türkiye'yi de etkilemiştir ve kitle iletişim araçlarının içeriklerini dönüştürmüştür. -Kitle iletişim araçları Türkiye'de özellikle iletişim alanının ticarileşmesinden sonra ana işlevlerini eğlence ağırlıklı olmak üzere dönüştürmüşlerdir. - Türkiye'de görselliğin izleyiciler açısından çok ön planda olması ve popüler kültürün kitle iletişim araçlarındaki egemenliği dönüştürücü bir etken olmuştur. Öne sürülen bu nedenler, Türkiye'de radyo tiyatrolarının önemini yitirmesine yol açmıştır. Nurdan Karadağ, Radyo Tiyatrosu Eğitimi yazısında, radyo oyunlarında göz önüne alınması gereken hususları şu şekilde aktarır: - Seçilecek oyunlarda, değer ölçüsü olarak konusunu insandan alan, kişi ya da toplum olarak onu çok yanlı eleştiren, değerlerini yansıtan, düşkünlüklerini belirten çağdaş tiyatronun verileri benimsetilmeli, kültür, düşünce, eğitim, sanat ve gözlem unsurlarından hiç değilse birinin bulunmasına önem verilmelidir. - Birinci program niteliğine uygun anlaşılabilir ve dinleyicinin en çok tanıdığı dünya klasiklerinin çeşitli türlerine (komedi, dram, trajedi gibi) en az ayda bir yer verilmesi. - Birinci program uygulamasında yabancı eserler kadar Türk hikayesi, Türk romanı ve Türk folkloruna yer verilmesi. Radyo tiyatroları dinleyicisine sadece ses vasıtası ile ulaştığından ötürü görme engeli bireyler, hikayenin başından sonuna hakim olabilmektedirler. Radyo tiyatroları bu anlamda görme engelli bireylerin karanlık dünyalarına açılmış bir aydınlık gibidir. 1.Ahmet Hamdi Tanpınar- Saatleri Ayarlama Enstitüsü

Kaybolan bir program geleneği: Radyo tiyatroları

Radyo tiyatrosu nedir?