Kahvenin tahtını sarsan çayın Türkiye serüveni

Tarih kitapları Türklerin, Anadolu'ya gelmeden önce Orta Asya'da çayla tanıştıklarını yazıyor. Kazan Tatar Türklerinden dil ıslahatçısı, Abdül'l-Kayyûm Nâsırî, 'Fevakihü'l–Cülesâ' adlı eserinde, 12'inci yüzyılda Kazakistan'da yaşayan Türk şair Hoca Ahmet Yesevi'nin çay içen ilk Türk olduğunu anlatıyor. Nâsırî, Hoca Ahmet Yesevi'nin misafir olduğu Türkmen komşunun evinde içtiği sıcak çayın yorgunluğunu giderdiğini ve 'Hastalarınıza bundan içirin ki, şifa bulsunlar' diye dua ettiğini yazıyor. Batı'dan çok önceleri İpek Yolu aracılığıyla Türkiye'ye giren çay, özellikle Kuzey Kafkasya ve Türkistan çayı olarak çok eskilerden bu yana Anadolu'da biliniyordu. Üretimi için Osmanlılar zamanında ilk atılım, 19'uncu yüzyılın sonlarında oldu. Osmanlı'da çay yetiştirmeye yönelik bilinen ilk ciddi girişim, Sultan II. Abdülhamid zamanında gerçekleşti. Dönemin Maliye Nazırı İsmail Paşa tarafından Çin'den getirtilen çay fidanları ve tohumları Bursa'da dikildi. Ancak, bölgenin iklimi çaya uygun olmadığı için verim alınamadı. İkinci deneme, 1892 yılında Japonya'dan getirilen çay tohumları için yapılsa da, sonuç yine hüsrandı. Osmanlı'da çay o kadar sevildi ki, 1890 yılında Mehmet İzzet Efendi tarafından, 'Çay Risalesi' adlı kitap basıldı. Çaya olan düşkünlüğünden dolayı da 'çaycı' lakabıyla anılmaya başlandı. Mehmet Efendi Hicaz Vali Vekilliği, Harem-i Şerif Müdürlüğü ve son olarak da Adana Valiliği görevlerinde bulunmuştu. Bunun dışında çay tiryakilerinden biri olan Mehmet Arif Bey de, 'Çay Hakkında Malumat' adlı kitapta çayla alakalı faydalı bilgiler vermişti. 1917 Bolşevik İhtilali'nden önce, mevsimlik tarım işçiliği vazifesiyle Kafkas bölgelerine çalışmaya giden Karadenizliler, yanlarında çay tohumu ve fidanıyla dönmüşlerdi. Çay, ilk etapta süs bitkisi olarak yetiştirilse de, sonraları bir gelir kapısı oldu. Osmanlı beldelerinde ise çay, ilk olarak Batum ve çevresinde 1918 yılında üretildi. Çayın kıymetini anlayan Rize'nin saygınlarından Hafız Hulusi Karadeniz ve birkaç arkadaşı, 1923-24 senelerinde Batum'dan çay tohumu tedarik ederek Vakkor isimli yaşlı bir Rus işçisinin de katkılarıyla Rize'de çayın denemesini yaptılar. Bundan sonra dikilen tohumlar iyi ürün verince, devrin bilinen ziraatçılarından Zihni Derin, bölgede çayın atılımı için önemli adımlar attı. 1924 yılında 407 sayılı 'Rize ili Borçka Kazası'nda Fındık-Portakal-Limon-Mandalina ve Çay Yetiştirilmesine Dair' kanun çıkarıldı. Kanunu hayata geçirmek üzere, bölgede bu ürünlerin yetiştirilmesinin uygulanması için, Çay Araştırma Enstitüsü kurulması vazifesi Zihni Derin'e verildi. Zihni Derin Batum'a yetkili bir heyet gönderip çay tohumu getirterek bu merkezin bahçesinde ilk çay fidanlığını kurdu. Günümüzde bu arazi Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi tarafından kullanılıyor. Üretim başladıktan sonra üreticilerle ilgili ilk kooperatif kuruldu. 1946'da 'Çaycılar Yardımlaşma Kooperatifi' isimli kurum Zihni Derin ve arkadaşları tarafından kuruldu. Bu kooperatiflerin sayısı hızla arttı. 1947'de üretime başlayan ve makineleri İngiltere'den tahsis edilen Rize Çay Fabrikası, Türkiye'nin ilk çay fabrikası oldu. Çay-Kur (Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü) ise, yetiştirme ve işletim kısmını sağlamak amacıyla 1971'de kuruldu. Karadeniz bölgesinde 1947 yılından 1983 yılına kadar 43 çay fabrikası kuruldu. Bu fabrikalar Rize, Trabzon ve Giresun'da bulunuyor. Türkiye'de yılda kişi başına düşen çay tüketim oranı ortalama 2,3 kilogram. Dünyanın en çok çay içen milletleri listesinde Türkiye, dördüncü sırada yer alıyor. Bugün, çayın vatanı Doğu Karadeniz'de, kimi zaman bin metreye kadar yükselen, 758 bin dekar alanda çay tarımı yapılıyor. Doğu Karadeniz'de yetişen çayın en önemli özelliği ise tarımında kimyasal bir ilaçlama ya da ilaç kalıntılarının olmaması. Bu, ekolojik tarım için oldukça avantajlı bir durum. Dünyada çay bitkisine kar yağan başka bir ülke daha yok. Yüksek tepelerin üzerlerinde yer alan çaylıklar kış aylarında kar altında kaldığında, böcek, mantar ve bakteriler yaşama imkânı bulamıyor. Bu nedenle tarım ilacı kullanımına gerek kalmıyor. Böylece en sağlıklı çay, Karadeniz topraklarında yetişiyor. Fikriyat

Kahvenin tahtını sarsan çayın Türkiye serüveni

ÇAY İÇEN İLK TÜRK