İstanbul’u ihya eden Sultan Abdülhamid’in hizmetleri

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kültür AŞ tarafından hazırlanan 'İstanbul'un 100 Sultan 2. Abdülhamid Eseri' adlı kitap, okuyucularla buluştu. 'İstanbul'un Yüzleri' serisi kapsamında yayımlanan kitap, Sultan II. Abdülhamid'in İstanbul'da yaptırdığı, ihya ettiği ve projelendirdiği mimari eserleri anlatıyor. İbrahim Akkurt'un kaleme aldığı kitapta, Darü'l-Kelp, Hamidiye Etfal Hastanesi, Telkihhane-i Şahane, Cisr-i Enbubi (Tüp Geçit), Yıldız Sarayı'na Demiryolu Projesi, Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi, Kabataş Mekteb-i İdadisi, Aşiret Mekteb-i Hümayunu, Sağır, Dilsiz ve Ama Mektebi, Yıldız Hamidiye Camisi ve Orhaniye Kışlası gibi birçok önemli eser, proje hakkında detaylı bilgi ve görseller yer alıyor. Döneminde birçok eğitim, ticaret, sanayi, sağlık, ziraat ve hayır kurumu açan ve bugün hala devam eden birçok müessesenin kurulmasını sağlayan Sultan II. Abdülhamid'in İstanbul'da yaptırdığı, ihya ettiği ve projelendirdiği yüz eserin anlatıldığı kitap, İstanbul Kitapçılarından ve kitabevlerinden alınabilecek. 'Yıldız Albümlerinden fotoğraflarla Abdülhamid'in hizmetleri' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Avrupa'nın yükselen gücünün sanayileşme ve 'yeni bir sınıf'a sahip olmasının farkında olan Osmanlı, kalkınmasını devlet eliyle gerçekleştirebilmek için, sanayi yatırımlarına hız verdi. Özellikle İstanbul ve İzmir, bu konuda başı çekmişti. İstanbul'da Haliç kıyıları, Kazlıçeşme ve Boğaz'ın bazı bölgelerinde birçok fabrika kuruldu. Bunlar; barut, top, mühimmat, tekstil ürünleri, kâğıt, makine, tarım aletleri gibi konularda üretim yapıyordu. Bu fabrikaların birçoğu dev ölçekli olmamasına karşın, 'Osmanlı'ya özgü' bir nitelik taşıyorlardı. Sultan II. Abdülhamid, güçlü olmanın yolunun, kendi üretimini yapabilme kapasitesinden geçtiğinin farkındalığıyla, ekonomik olanaklar içinde, yatırımları sürdürülebilir bir hale getirmişti. 'Benim çocuğum kurtulamadı. Kim bilir fakir fukaranın çocukları nasıl bakılıyor? Hiç olmazsa bir hastane yaptıralım da, benim gibi babaların kalbi yanmasın!' Sultan Abdülhamid Sultan, yedi aylık kızı Hatice Sultanın, difteri hastalığından ölmesi üzerine, derin bir kedere kapıldı ve 1898 yılında bir etfal (çocuk) hastanesi kurulması için Dr. İbrahim Bey'e emir verdi. İnşaatı süresince bizzat ilgilendiği hastane, 1899 yılında faaliyete geçti. Hamidiye Etfal Hastanesi, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları sırasında yaralı askerlerin tedavisinde önemli rol oynamıştı. Hastane, bugün halen hizmet veriyor. 'Tarihimizin ilk çocuk hastanesi: Hamidiye Etfâl' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Savaşın ağır yüzü, cephede olanlardan çok, arkada bıraktıklarında görülür. 1877 yılında Osmanlı-Rus savaşı sırasında, İstanbul'a 400 bin kişi göç eder. Göçmenler sokaklarda, cami avlularında barınmaya çalışır. Büyük bir trajedi yaşanır. Sultan Abdülhamid, özellikle çocuklar ve bakıma muhtaç insanlar için, bir Darülaceze kurulmasını ister. Nakdi ve kıymetli eşyalarını, yapımı için bağışlar. Okmeydanı'nda kurulan Darülaceze, bugün de hizmetlerini sürdürüyor. 'Bir düşkünler yurdu: Darülaceze' adlı haberimizi okumak için tıklayın. 'Devletimizin halini düzeltmek ve istikbalini temin etmek için birlik ve beraberliğe muhtacız. Bana göre birlik ve beraberlik her kuvvete üstündür.' Sultan Abdülhamid Osmanlı Sarayı, 600 yıllık tarihi boyunca süren birçok davranışı ritüele dönüştürmüştü. Padişah ritüellerinden biri de Sultan Abdülhamid'in Cuma namazına gidişinde görülür. Yıldız Sarayı'nın hemen dışında yapılmış olan Hamidiye Camii, her Cuma mahşerî bir kalabalığa ev sahipliği yapardı. Günün erken saatlerinden itibaren toplanan askerler, saray erkânı ve halk, padişahın Yıldız Sarayı'nın kapısından çıkmasını merakla beklerdi. Sultan Abdülhamid, Cuma selamlığı için Fransız yapımı saltanat arabasıyla Hamidiye Camii'ne gelir, toplanan erkânı selamlar ve namazını kılardı. Namaz sonrasında ise, genellikle iki atın çektiği ve kendisinin kullandığı fayton ile saraya dönerdi. 'Sultan Abdülhamid'in Cuma Selâmlığı' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Yıldız tepesinden boğaza doğru akan eğimli arazi üzerinde, birçok binadan oluşmuş olan Yıldız Sarayı, köşkler, kasırlardan oluşan yapıların bir bütünüydü. İlk bina III. Selim tarafından annesi Mihrişah Sultan için yapılmış bir kasırdı. Sonraki yıllarda Osmanlı padişahları tarafından birçok yeni bina eklendi. Ancak Yıldız Sarayı, Sultan Abdülhamid ile özdeşleşti. 33 yıllık iktidarını bu saraydan sürdüren Abdülhamid, birçok yeni bina da yaptırmıştı. Onun yönetimde olduğu zamanlarda, Küçük Mabeyn Köşkü, Cariyeler Dairesi, Kızlarağası Köşkü, Harem Binası, Şâle Köşkü gibi yaşam alanlarının dışında; marangozhane, çini atölyeleri, tiyatro gibi yapılar da inşa edilmişti. 'Sultan Abdülhamid'in çöpe atılan kitapları' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Abdülhamid'in ilgi alanlarından biri ise, fotoğrafa olan merakıydı. Her şeyden haberdar olmak isteyen Sultan Abdülhamid, bir kısmını ordu bünyesindeki subaylar arasından yetiştirdiği fotoğrafçıları aracılığıyla, hem Osmanlı İmparatorluğu'nda, hem de dünyanın farklı coğrafyalarında olup bitenleri izlemişti. 'Yıldız Albümleri' ya da 'Abdülhamid Albümleri' olarak bilinen ve dünyanın en büyük fotoğraf arşivi olarak kabul edilen 35 bin parçalık albümler, Abdülhamid'in bu ilgisi ve merakının ürünü. Bu değerli koleksiyon, başta İstanbul olmak üzere, tüm Osmanlı coğrafyası ve dünya ülkeleri için bir belge niteliği taşıyor. Albümlerdeki fotoğrafların bir kısmı, dönemin önde gelen fotoğrafçılarına saray tarafından sipariş edilerek çekildi; bir kısmı ise, Abdülhamid'in fotoğrafa olan ilgisini bilen farklı ülkelerdeki profesyonellerden hediye olarak gönderildi. Abdülhamid'e fotoğraf gönderen sanatçılar, aynı zamanda fotoğraf sanatı tarihinin ilkleri olarak tanınıyor. 'Abdülhamid'in arşivinden fotoğraflarla Osmanlı toprakları' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Sanayi devrimi ile birlikte 'ekonomi' başka bir düzleme taşınmış, bu düzlemin en önemli bölümünü de 'bankacılık' faaliyetleri oluşturmuştu. Yatırımcılar ve devletler için de durum aynıydı. İmparatorluğun 'geç kaldığı' ve biraz fazla 'serbest' olan finans ortamını, Sultan Abdülhamid, kurulan Osmanlı Bankası üzerinden düzen içine almak, bir sistem kurmak için çaba harcamıştı. Osmanlı Bankası, imparatorluğun Merkez Bankası işlevini görüyordu. Sultan Abdülhamid, Osmanlı'dan günümüze kadar, sanat denince akla ilk gelen Sanayi-i Nefise Mektebini Osman Hamdi Bey'e 1882 yılında kurdurdu. Mimarlık, resim ve heykel alanlarında eğitim veren kurum, özellikle İstanbul'da sanat ortamının oluşmasına ve sanatçıların yetişmesine ön ayak oldu. İstanbul'da peş peşe sergiler açılmaya başlandı. Sanatın kalbi ise Pera'ydı. 1901 yılında Peralı sanatçılar bir araya gelerek 'Pera Salon Sergileri'ni üç yıl üst üste organize ettiler. Avrupa'da müzelerin art arda kurulması, dünyanın eski medeniyetlerine olan ilgiyi de artırdı. Bu ilgi noktalarının başında da Anadolu ve çevresi gelir. Binlerce yıllık kültürlerin beşiği bu coğrafya, herkes tarafından ilgiyle izlenir. Fransa'da eğitim görüp ülkesine dönen Osman Hamdi Bey, bu durumu Sultan'a arz eder. Sultan Abdülhamid, Arkeoloji Müzesi'nin kurulmasını, korumacı politikalar geliştirilmesini ve birçok yerde kazı yapılması için ödenek vermesi ile öncü bir rol üstlenir. İstanbul tarihi, bir bakışla yangınların da tarihidir. İstanbul tarihinde birçok kez büyük yangınlar sonucunda ağır yıkımlar yaşanmıştı. Sultan Abdülhamid döneminde de on büyük yangın yaşayan İstanbul'da, binlerce bina yanmıştı. Sigorta şirketlerinin altından kalkamayacağı bir boyuta gelen yangınları önlemek için, Avrupa itfaiye teşkilatları incelenmiş ve en gelişmişi olan Macar modeli benimsenmişti. Bu model üzerinden, itfaiyeciler eğitilmiş ve İstanbul'un farklı yerlerinde teşkilatlandırılmıştı. 'Osmanlı'nın ateşten hızlı kahramanları: Tulumbacılar' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Sultan Abdülhamid'in en çok eleştirildiği konulardan biri, 'donanmanın Haliç'te çürütüldüğü' üzerinedir. Bu eleştiri, zamanın ruhunu ve Osmanlı'nın durumunu yeteri kadar doğru okuyamamaktır. Teknolojisi geliştirilememiş bir deniz gücünün yenilgisi, ağır toplumsal travmalara yol açar. Bunun en acı örneği 'Navarin Deniz Muharebesi'dir. Bu deneyimler Sultan'a kıyıları koruyacak, esnek bir deniz filosu kurmaya itmişti. Daha esnek ve manevra kabiliyeti yüksek, küçük savaş gemileri ile güç oluşturma çabası, o günün koşullarında en doğru olan tavırdı. Sultan'ın 'çünkü ülkeler birbiriyle ittifak yapmak istediğinde bir ülkenin kara ve deniz gücünü dikkate alırlardı' cümlesi, konuya nasıl baktığını anlatması bakımından değerlidir. 'Dünyanın ilk denizaltısı: Tahtelbahir' adlı haberimizi okumak için tıklayın. 'Basiret emniyetin babasıdır; evvela basiret sonra da emniyet gereklidir.' Sultan Abdülhamid Üç kıtaya yayıldığı dönemde, kuşkusuz ki imparatorluğun en güçlü kurumu, ordusuydu. Ancak bunun devam ettirilebilmesi için yeterli 'zihinsel dönüşüm'ü gerçekleştirecek kadroların yetişmemiş olması, orduyu zamanın büyük dişlilerinden yapamamıştı; aksine zamanın dışına taşımıştı. Sultan Abdülhamid, zihinsel dönüşümü sağlayarak güçlenen yabancı orduların seviyesine çıkarabilmek için; ordu kadrolarının eğitimine öncelik vermiş, yabancı uzman subayları bu konuda istihdam etmişti. Bu sayede son derece başarılı, görevini iyi yapan, vatansever kurmay subayların yetişmesi mümkün olabilmişti. Kanuni Sultan Süleyman tarafından oğlu Şehzade Cihangir için Mimar Sinan'a yaptırılan, geçirdiği 5 yangından sonra Sultan Abdülhamid tarafından yeniden inşa ettirilen Cihangir Camii, 3 yıl süren restorasyon çalışmalarının ardından geçtiğimiz yıl yeniden ibadete açılmıştı. Mühendishane-i Bahr-ı Humayun adlı bu okul, Osmanlı Devletinde tersanelere mühendis yetiştirmek için kurulmuştu. Feshane-i Amire kapandığı döneme kadar ülkenin gerek sivil gerek askeri yaşamında önemli bir yer edinmiş olan dokuma fabrikasıdır. Osmanlı'nın önemli sanayi ürünlerinden olan çuha ve fes üretimi için kurulan Feshane-i Âmire tekstil sanayiinin ilk örneklerinden biridir. Hastane ilk olarak 'Gülhane Seririyat Hastanesi' adı ile Abdülhamid'in doğum günü olan 30 Aralık 1898 tarihinde törenle açılmış, 'Gülhane' adıyla kurulduktan hemen sonra Tıbbiye-i Şahane'den mezun olan asker hekimler bölükteki görev yerlerine gitmeden önce Haydarpaşa Askeri Hastanesi yerine burada bir yıl pratik eğitimine başlamışlardır. 1908'de İkinci Meşrutiyet ilan edilmesinden sonra tıp konularında yapılmak istenen reform girişimleri sonucu askeri ve sivil tıp okulları birleştirilmiş ve 1909'da kurulan İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne Gülhane öğretim üyelerinin on bir kişilik önemli bir kısmı da transfer olmuştur. Osmanlı Devleti'nde modern tarım yapılabilmesi için Ziraat Mektepleri'nin açılması Sultan II. Abdülhamid döneminin önemli tarım politikasıdır. Bu nedenle Sultan gerekli ön çalışmaları bitirip, hazırlıkları yaptırdıktan sonra 1892 tarihinde Halkalı Ziraat Mektebi'ni açtırmıştır. Sultan İkinci Abdülhamid Han'ın binlerce hayratından sadece bir tanesidir. Padişahın bu hayrı, Cendere Vadisi sularının sadece şehre getirilmesi işinden ibaret olmayıp, suların toplanması için inşa edilmiş bentler, su toplama hazneleri, toplama ve dağıtım boruları, tulumbalar, tazyik makineleri ve çeşmelerden mürekkep tam bir tesistir ve bu tesisin bütün inşa masrafları bizzat padişahın kendi parasından karşılanmıştır. Sultan İkinci Abdülhamid Han'ın binlerce hayratından sadece bir tanesidir. Padişahın bu hayrı, Cendere Vadisi sularının sadece şehre getirilmesi işinden ibaret olmayıp, suların toplanması için inşa edilmiş bentler, su toplama hazneleri, toplama ve dağıtım boruları, tulumbalar, tazyik makineleri ve çeşmelerden mürekkep tam bir tesistir ve bu tesisin bütün inşa masrafları bizzat padişahın kendi parasından karşılanmıştır. Sultan Abdülhamid tarafından kadın hastalıklarının tedavisi amacı ile yaptırılmıştı. 1893 yılında 200 yatak kapasitesi ile hizmete girdi. Abdülhamid'in 25'inci sene-i devriye-i cülusu günü, liman temel atma merasiminin icrası ve bir de sütun abide yapılması planlanmış ve eser böylece ortaya çıkmıştı. Mekteb-i Hukuk, 1878'de açılır. Buralarda ceza ve ticaret hukukuna ilişkin kanunlar uygulayacak hukuk adamları yetiştirmişti. Osmanlı'da modern bilimlerin gelişmesinde önemli katkıları olan bir eğitim kurumu idi. II. Abdülhamid Dönemi'nde sayıları artan sanayi mekteplerinin adları 'Hamidiye Mekteb-i Sanayi-i Ali' olarak değiştirilmiştir. Kimsesiz çocukları sefil ve perişan bir vaziyetten kurtararak topluma kazandırmak amacıyla açılan okulun başarısı yayılarak bu tesislerin Anadolu'da da açılmasını sağlamıştır. Abdülaziz devrinde kurulan Mekteb-i Sultani, II. Abdülhamid döneminde de varlığını sürdürmüş, ancak okulun eski hali ile eğitime devam etmesinde bazı sakıncalar görülerek, öğretmenleri, yöneticileri ve ders programları değiştirilerek çeşitli yeni düzenlemeler getirilmiştir. Tüzüğünde, Müslüman ve Gayrimüslim çocukların bir arada eğitim göreceği, her vilayet merkezinde açılmaları planlanan sultaniler, II. Meşrutiyet'in sonuna kadar sadece İstanbul ve Girit'te açılabilmişlerdir. II. Abdülhamid döneminde 1894 yılında yapımına başlanan, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane adıyla 6 Kasım 1903 tarihinde açılışı gerçekleştirilen mektepte, 1909 yılına kadar tıp eğitimi sürdürülmüştür. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane, 1903-1909 yılları arasında Askeri Tıp Mektebi iken bu tarihten sonra sivil tıp mektebi olarak da hizmet vermiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nda 20. yüzyıl başına kadar tıp eğitimi, İstanbul'da bulunan iki tıp mektebinde; Mekteb-i Askerîye-i Şahane ile Mekteb-i Tıbbbiye-i Mülkiye-i Şahane'de sürdürülmekteydi. Bünyesinde cerrahhane de barındıran Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane, botanik bahçesi ve tıbbi bitkileri ile eczacı yetiştirilmesine de katkıda bulunmuştur. Mühendishane-i Berr-i Hümayun, III. Selim döneminde (1795) topçu ve istihkâm subayı ile askerî mühendis yetiştirmek üzere kurulmuştu. Bu okul 1847 yılından sonra mühendislik eğitimi dışında mimarlık eğitimi de vermeye başladı. 1883 yılında Hendese-i Mülkiye, 1909 yılında Mühendis Mekteb-i Âlîsi adını almış ve ülkenin teknik elemanlarını yetiştirmeye devam etmiştir. Sultan II. Abdülhamid döneminde Mühendishane, birçok mekân ve bina değişikliğinin ardından Halıcıoğlu semtindeki eski binasına nakledildi. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyûn, Yüksek Mühendis Mektebi adıyla kurulan İstanbul Teknik Üniversitesi'nin de çekirdeğini oluşturmuştur. Mühendishane-i Berr-i Hümayun topçu ve istihkâm subayı yetiştiren okuldur.

İstanbul’u ihya eden Sultan Abdülhamid’in hizmetleri

ABDÜLHAMİD’İN HİZMETLERİNE IŞIK TUTAN ESER