Franz Liszt, Osmanlı sultanına neden hayrandı?

'Bazı haberlere göre, piyano ustalarının meşhurlarından, Avrupa'nın bütün hükümet merkezlerinde nam kazanmış olan Mösyö Liszt, bu aralık İstanbul'a gelmek üzereymiş.' Takvim-i Vekayi gazetesinin 2 Aralık 1846 tarihli nüshasını o gün okuyan İstanbullular, bir haberle müjdeleniyorlardı. Gazetenin aylar öncesinden duyurduğu bu haber ile dünyaca ünlü piyanist ve besteci Franz Liszt, İstanbul'da ağırlanacaktı. 12 yaşından beri Avrupa'nın başkentlerinde konserler veren, tüm dünyada adından söz ettiren ve dünya çapında büyük bir şöhrete sahip olan Franz Liszt, tarihteki en yetenekli piyanistlerden biri sayılıyor ve onun bu ziyareti İstanbullular arasında heyecan yaratıyordu. Ünlü sanatçının bu ziyaretinden en çok heyecan duyan, ünlü piyanisti tanıyabilmek ve kendisini dinleyebilmek için sabırsızlanan isim, Batı müziğine ve operaya karşı tutku derecesinde ilgi duyan Sultan Abdülmecid'di. İstanbul'u görme isteği çok eskilere dayanan Liszt, bu kutlu şehre ziyaretini Sultan'a kendisi önermişti. Liszt, Doğu'nun merkezi İstanbul'a ve çevresindeki antik şehirlere karşı büyük bir merak besliyordu. 1838 devriminden kaçan Macar asilzadelerine ve subaylarına Rusya'nın ve Avusturya'nın tüm baskılarına rağmen kucak açan Sultan Abdülmecid'e de büyük bir sempati duyuyordu. Sultan Abdülmecid'in bu konudaki tavrı oldukça netti: 'Tacımı veririm, tahtımı veririm ama devletime sığınanları asla vermem!' Böylesine onurlu bir davranış, Liszt'in gönlünde İstanbul ve Abdülmecid'in yerini farklı kılıyordu. O dönem, dünyaca ünlü müzik adamı Gaetano Donizetti'nin ağabeyi Giuseppe Donizetti, Osmanlı Mızıka-ı Hümayun Kumandanı olarak görev yapıyordu. Donizetti ile tanışma isteği de, İstanbul'a gelecek olan Franz Liszt'in heyecanını artırıyordu. 1838 yılında bu arzusunu yerine getirmeye karar veren Franz Liszt, sevgilisi Marie d'Agoult ile İstanbul'a seyahat için tüm hazırlıklarını ve ayarlamalarını yapmış fakat her şeye rağmen büyük piyanist, Doğu'nun merkezi İstanbul'a gelememişti. Franz Liszt'in İstanbul'u ziyaret arzusunu yerine getirememesinin sebebi, sevgilisi Marie d'Agoult'un hamile olduğunun anlaşılmasıydı. Onu bu haliyle böylesine uzun ve yorucu bir seyahate çıkaramayacak olan Liszt, bütün planlarını iptal etmek zorunda kalmıştı. Ancak Liszt, İstanbul'a gitme arzusundan hiçbir zaman vazgeçmedi. Farklı tarihlerde, farklı şehirlerde defterine aldığı notlarında da büyük usta, devamlı bu arzusunu dile getiriyordu. Franz Liszt, 1847 yılında yakın dostu, ünlü şair Alphonse de Lamartine'e yıllardır hayalini kurduğu bu seyahatin gerçekleşebilmesi için aracılık yapmasını rica eden bir mektup kaleme aldı. Lamartine, Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'yı ünlü piyanistin bu arzusundan haberdar etti ve kısa süre sonra Franz Liszt, bizzat Sultan Abdülmecid ve Sadrazam Mustafa Reşid Paşa tarafından İstanbul'a davet edildi. Lemberg ve Ukranya'daki konserlerinin ardından İstanbul'a gelmek üzere Galatz'dan gemiye binen Liszt, 8 Haziran 1847 günü nihayetinde yıllardır kurduğu hayallerini gerçekleştirdi ve Osmanlı payitahtı İstanbul'a ayak bastı. Ünlü piyanisti İstanbul Limanı'nda, Sultan'ın baş tercümanı Baron Resta bekliyordu. Sultan Abdülmecid, Franz Liszt'i tanıma ve kendi orkestrasını dünyaca ünlü bir müzisyene gösterme konusunda büyük bir heyecan duyuyor ve sabırsızlanıyordu. Sultan Abdülmecid, Liszt'in dinlenmesine dahi müsaade etmeden İstanbul'a ayak basar basmaz saraya getirilmesini emretmişti. Bu emir üzerine Liszt, Baron Resta ve saray görevlilerinin refakatinde hemen eski Çırağan Sarayı'na getirildi. Sultan'ın bu aceleciliğini ve heyecanını anlamlandıramayan bazı gazete ve dergiler Franz Liszt'in İstanbul'a ayak basar basmaz tutuklandığını çünkü kendisinin bir sahtekâr zannedildiğini yazdılar. Baron Resta'nın refakatinde eski Çırağan Sarayı'na gelen Franz Liszt, önce Abdülmecid'in, şerefine düzenlediği konseri dinledi. Zira Sultan Abdülmecid, ünlü piyanistin kendi orkestrası hakkında ne düşündüğünü merak ediyordu. Ardından Franz Liszt, Sultan'a ve saray mensuplarına küçük bir konser verdi. Franz Liszt'in Çırağan Sarayı'ndaki, İstanbul'da verdiği ilk konserde neler yaşandığını Avrupa basını sayfalarına taşıdı. The Musical World isimli İngiliz dergisi, okuyucuların daha fazla ilgisini çekebilmek için haberi çeşitli oryantal objelerle ve hikâyelerle süsleyerek, şu şekilde sayfalarına taşıdı: 'Liszt buraya 8 Haziran günü Galatz'dan gemi ile vardı. Yaklaşmakta olan ziyaretinden haberdar edilen Sultan, İstanbul toprağına ayağını basar basmaz, kendisinin derhal Çırağan Sarayı'na getirilmesi için gerekli emri vermişti. Emirleri harfiyen uygulandı. Gemiden inmek için tam adımını atmıştı ki kendisini Majesteleri'nin baş tercümanı M. Le Baron H. Resta'nın refakatinde Sultan'ın sarayına doğru yola çıkmış buldu. Liszt, Sultan tarafından büyük şeref ve iltifatla kabul edildi.' 'Büyük bir kutlama hazırlanmıştı. Şüphesiz ona kendi müzik zevkini, sarayındaki müzisyenleri ve şarkıcıları gösterebilmek düşüncesi ile Sultan, senfonili ve korolu bir konser verdirdi. Bu durumdan son derece etkilenen Liszt, boynu tutuluncaya kadar başını öne eğerek teşekkürlerini belirtti. Aynı zamanda piyanist için daha da şerefli başka bir hazırlık yapılmaktaydı. Erard marka bir kuyruklu piyano hazırlanmıştı, senfoni ve koronun kükremeleri dindikten sonra Liszt'ten Majesteleri'ne parmak gücünü gösteren bazı örnekler vermesi istendi.' 'Bu ani istek üzerine yüz ifadesi zerre kadar değişmeyen Liszt oturdu ve Türklerin bu büyük müziksever otokratının önünde muazzam kabiliyetini sergilemekten hiç korkmadı. İlk parçadan sonra Sultan şehvetle, 'nargile' dedi ve temsilin geri kalan kısmında çocuksu bir şekilde Etna yanardağı gibi duman çıkartarak nargilesini içti. Liszt, Majesteleri'nin kendisini duman altında bırakacağını hissedince biraz endişelendi ve aşağı doğru inen hızlı kromatik bir pasajda diyez yerine bemol çaldı. Bu durumdan Sultan o kadar hoşnut oldu ki manalı bir şekilde tek gözünü kırptığı ve daha da heyecanla duman çıkartmaya devam ettiği görüldü.' Franz Liszt, beş haftalık İstanbul seyahati boyunca, Beyoğlu'nda piyano ve nota ticareti ile uğraşan Alexandr Commendinger'in Nur-i Ziya Sokak'taki evinde kaldı. Ziyareti boyunca birçok defa saraya davet edilerek burada konserler veren Liszt, şehrin farklı mekânlarında da yine konserler düzenledi. Bunlardan biri Fethi Ahmed Paşa'nın Üsküdar'daki yalısıydı. Bir diğeri ise Franz Liszt'i mevkii ve manzarası ile hayran bırakan ve Avrupa kıtası ile Asya kıtasını aynı anda görebilmenin heyecanını yaşatan Beyoğlu'ndaki Rus elçiliğiydi. Bu özel konserlerin yanı sıra Franz Liszt, 18 Haziran 1847'de ise Büyükdere'deki Hotel Belle Vue'de biletleri yüz kuruşa satılan halka açık bir konser verdi. Liszt, bu konser sırasında Büyükdere'deki eski mezarlığın kapısında bekleyen dervişlerden çok etkilenmiş ve 'Derviche' adını verdiği yeni bir besteye başlamış fakat hiçbir zaman bu besteyi tamamlayamamıştı. Beş hafta boyunca İstanbul'da kalan ünlü piyanist, 13 Temmuz 1847 günü yine bir gemiyle İstanbul'dan ayrılarak Galatz'a geri döndü. Liszt, Kontes Marie d'Agoult'a gönderdiği mektubunda Sultan Abdülmecid'in kendisini bu kadar yakından tanımasına da şaşırarak İstanbul seyahati hakkında şu satırları yazıyordu: 'Gazetelerden öğrendiğiniz gibi Sultan bana nazik saygısını ve ücret olarak para (100 louis) ile elmas işlemeli bir kutu ile elmaslarla bezenmiş nişan-ı iftihar verdi. Şöhretim hakkında çok şey biliyor olmasına şaşırdığımı itiraf edeceğim. Ben oraya varmadan uzun zaman önce Avusturya elçisine ve kendi müzik direktörü Donizetti'ye beni gemide karşılamalarını ve alıp derhal Çırağan Sarayı'na getirmelerini emretmiş.' İstanbul seyahatinin ardından Donizetti Paşa'nın bestelediği Sultan Abdülmecid Marşı'nın üzerine bir parafraz besteleyen Liszt, bu parçayı Grande Paraphrase de la Marche de J. Donizetti Pour Sa Majeste Sultan Abdul Medjid-Khan başlığıyla ertesi yıl Berlin'deki Schlesinger Yayınevi'ne bastırttı. Donizetti'nin bestelediği Sultan Abdülmecid Marşı'nı dinlemek için tıklayın. Franz Liszt, daha sonra bu eserini Bâbıâlî'ye ve Sultan'a takdim edilmek üzere İstanbul'daki Avusturya elçiliğine gönderdi. Franz Liszt, padişah tarafından dördüncü derece iftihar nişanı ve 12 bin 500 kuruş değerinde, üstü değerli taşlarla bezeli bir kutu ile taltif edildi. Halife Abdülmecid Efendi'nin yaptığı Franz Liszt portresi. Franz Liszt'in beş haftalık ziyareti boyunca İstanbul'da bıraktığı izler ve anılar hiçbir zaman canlılığını yitirmedi. İlerleyen yıllarda Halife Abdülmecid Efendi, 1922 yılında hilafet makamına geldiğinde müşaviri Ahmet Hikmet Bey'e, Liszt'in İstanbul ziyareti sırasında kaldığı Beyoğlu'ndaki evi müze yapmak istediğini söylemişti. Hilafetin lağvedilip Osmanoğlu Hanedanı'nın yurtdışına çıkartılmasıyla birlikte Abdülmecid, bu düşüncesini hiçbir zaman gerçekleştiremedi. Fakat bu fikirden geriye Halife Abdülmecid'in fırçasından çıkmış bir Franz Liszt portresi kaldı. Fikriyat

Franz Liszt, Osmanlı sultanına neden hayrandı?

‘MÖSYÖ LİSZT İSTANBUL’A GELMEK ÜZERE’