Fetih’ten sonra İstanbul’da ezanın okunmadığı tek gün

İstanbul, 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiş, o tarihten itibaren hiçbir zaman ezansız kalmamıştı. Ancak tarihler 29 Eylül 1730'u gösterdiğinde, İstanbul'da ezan okunması yasaklandı, Cuma namazı kılınamadı ve hiçbir cami açılmadı. Fetihten sonra İstanbul'da ezanın okunmadığı tek gün olarak tarihe geçen o gün, Patrona Halil ayaklanması gerçekleşmişti. 29 Mayıs 1453'te İstanbul fethedildi ve bugünlere kadar yüzyıllar boyunca bir gün dışında ezan hiçbir zaman kesintiye uğramadı. Öyle ki işgal günlerinde bile ezan sesi İstanbul semalarından hiç eksik olmadı. 29 Eylül 1730 tarihinde başlayan ve tarihin en büyük ve kanlı yeniçeri isyanlarından biri olan Patrona Halil ayaklanması sonrası İstanbul'da ezan okunması yasaklandı. Osmanlı Devleti'nde yeniçeriler, tarih boyunca pek çok defa isyan etmiş ve ayaklanmışlardı. Padişahların hâl' edilmesine sebep olmuş, sadrazam, şeyhülislam ve vezirlerin sonu olmuşlardı. En büyük yeniçeri isyanlarından biri olan Patrona Halil isyanı, Osmanlı'nın 'Lale Devri'ni yaşadığı zamanlarda gerçekleşti. Yeniçeri Ocağı'na mensup olan ve bir süre kalyonlarda levent olarak görev yaptığı için 'Patrona' lakabıyla anılan Halil'in adıyla tarihe bu isimle geçti. Sebep olduğu isyan ise kaynaklarda Patrona Halil isyanı ya da kısaca Patrona İsyanı şeklinde zikredildi. Dönemin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, Avusturya karşısında uğranılan ağır yenilginin ardından, izlemeye başladığı barışçı politika yüzünden geleneksel savaş yanlısı Osmanlı ricâliyle ters düştü. Belgrad ve Tımışvar gibi önemli mevkilerin elden çıkması, toplumun çeşitli kesimlerinde büyük bir hoşnutsuzluğa yol açmıştı. Öte yandan bir süredir devam etmekte olan savaşlar sonucu yaşanan malî sıkıntılar, vergilerin ağırlığı gibi uygulamalar özellikle üretici sınıfını zor durumda bırakmıştı. Ekonomik sorunlar baş göstermiş ve pahalılık dayanılmaz bir hal almıştı. Başta Sultan III. Ahmed ve damadı İbrahim Paşa olmak üzere devlet adamlarının israfa varan lüks harcamaları da halkın hoşnutsuzluğuna, devlet ricâline karşı kin ve düşmanlık duygularının oluşmasına yol açıyordu. Sonradan Lâle Devri diye adlandırılacak olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın sadâreti döneminde ilk Türk matbaasının açılması, bir tercüme komisyonunun oluşturularak Doğu ve Batı dillerinden çeviriler yapılması, kütüphaneler açılması, bir süredir ihmal edilen çiniciliğin tekrar ihyası, kâğıt ve kumaş imalâthanelerinin kurulması, bir itfaiye teşkilâtının oluşturulması gibi faaliyetler geniş halk kitlelerini ilgilendiren bir durum arz etmiyordu. İbrahim Paşa'nın sadaret makamına göz diken Mustafa Paşa, isyanın hazırlığı işini önceden tanıdığı ve bir cinayetten dolayı idamdan kurtardığı, Yeniçeri Ocağı'nın mensubu Arnavut asıllı Patrona Halil'e verdi. Halil o zamana kadar bazı olaylara karışmış, Niş ve Vidin ayaklanmalarına katılmış, iki defa ölüm cezasından kurtulmuş, etkili konuşabilen bir kişiydi. İstanbul'a gelerek seyyar satıcılık ve hamamlarda tellâklık yapmıştı; halk arasında ise gaybı bilen bir kişi olarak tanınıyordu. Patrona Halil, halkın desteğini de arkasına almak için ilmiye sınıfından tanıdığı önemli şahsiyetleri arkasına alarak harekâtın planını yaptı ve görev alacak elebaşlarını belirledi. Âsiler, 25 Eylül 1730 günü Beyazıt Camii'nin Kaşıkçılar'a açılan kapısı önünde toplandılar ve üç koldan Kapalı Çarşı'ya girerek dükkânları kapattırıp esnafı bayrak altında toplamaya başladılar. 'Şer' ile davamız vardır' diyerek ayaklanan, esnafın ve halkın katılımıyla kalabalıklaşan âsiler sipah ve bit (bat) pazarlarına da uğrayıp silahlandılar. Mustafa Paşa'dan aldıkları talimat gereği, önce isyana katılmakta tereddüt gösteren yeniçeriler Patrona Halil'in ikna gücü karşısında kışla kapılarını açarak âsilerle birleştiler. Sultan III. Ahmed'in ve vezirinin bu isyan karşısında aktif bir siyaset izleyememesi sonucu ertesi cuma günü isyanın yayılmasına ve âsilerin şehre hâkim olmasına sebep oldu. Acemi oğlanları ile Eski Odalar'daki yeniçerilerin de katılımıyla isyanın mahiyeti değişti ve askerî bir havaya büründü. Âsilere katılan bazı ulemâ ve özellikle bir süre önce İstanbul kadılığına tayin edilen müderris Deli İbrâhim Efendi, âsilerin isteklerine uygun biçimde verdiği fetvalarla isyanı meşrû hale getirdi. İsyancıların sayısı yeni katılımlarla yaklaşık 4 bin kişiye ulaştı. Patrona Halil ile yeniçeriler arasındaki ilk ciddi görüşme, isyanın ikinci gününde yapıldı. Patrona Halil, Sadrazam Damat İbrahim Paşa ile bazı devlet adamlarının 'halkı sıkıntıya soktukları için' kellelerinin alınmasını istedi. Aynı zamanda Patrona Halil, şehirdeki bütün zindanları boşalttırıp mahkûmları serbest bıraktırdı. Bu sırada Deli İbrahim Efendi, Patrona Halil ile yeniçeri ağalarının önüne geldi ve 'Mübarek bir davaya kalktınız. Zalimlerden hesap soruyorsunuz. Böyle büyük bir günde ezan okunmaz, namaz kılınmaz' diyerek bir fetva verdi ve isyanın yayılmasına sebep oldu. Deli İbrahim Efendi'nin fetvasıyla o gün camiler kapatıldı, ezan okunması ve camilere namaz için gelinmesi yasaklandı. 29 Eylül 1730 günü, tarihe 'İstanbul'da fetihten sonra ezan okunmayan tek gün' olarak geçti. Yeniçeriler daha sonra saraya yürüyüp Sultan III. Ahmed'i tahttan indirdiler. Tahta Sultan I. Mahmud geçti. Damat İbrahim Paşa ise önce idam edildi, sonra cesedi parçalandı. 29 gün boyunca süren ayaklanmaya Sultan I. Mahmud son verdi. Patrona Halil ve destekçileri bir baskınla ortadan kaldırıldı.

Fetih’ten sonra İstanbul’da ezanın okunmadığı tek gün

İSTANBUL’DA EZANIN OKUNMADIĞI TEK GÜN