Fatih Sultan Mehmet İstanbul'un fethinden sonra şehri nasıl imar etti?

Dördüncü Haçlı Seferi'nde Latinler, Bizans'ı hedef alarak İstanbul'a yöneldi. 1204'te Konstantinopolis'i işgal eden Haçlılar, şehri yağmalayıp, yakıp yıktılar. Bizans tarihçisi Steven Runciman Haçlıların bu işgali için 'tarihte İstanbul'daki yağmanın örneği yoktur' der. Büyük hesaplaşma Haçlılarla başladı Haçlıların bu yağmasından sonra İstanbul, bütün zenginliğini ve dönemindeki ihtişamını kaybetti. Bu işgalin ardından İstanbul uzun bir gerileme dönemine girdi. Şehir adeta köye döndü. Tarihçiler tarafından İstanbul, 'büyük bir kısmı boş, yoksullukla perişan olmuş harabe bir şehir' olarak tasvir edilir. II. Mehmet kuşatma sırasında, Bizans imparatoruna şehri yağmadan korumak için teslim etmesi gerektiğini teklif ve buna karşılık kendisine Mora despotluğunu vadetti. II. Mehmet, şehrin bir harabeye dönüşmesini istemiyordu. Bizanslılar şehri teslim etmeye niyetlenseler de müdafaaya iştirak eden Latinler karşı çıktı. İstanbul Fatih'ten önce kaç kez kuşatıldı? İstanbul'un fethinin şahidi ve dönemin önemli tarihçilerinden Tursun Bey, II. Mehmet'in şehre girişini şöyle anlattı: 'Sultan Mehemmed-i Gazi … Burâka binüp cennet seyr-i cennet ider gibi, ulemâ ve umerâsı ile kalayı teşrif buyurdu. Çün nazar-ı ibret ile İstanbul'un üzerine baktı. Aynı firaset ile gördü ki âb u havâsı ve etrâf-ı dil-küşâsı ve tağ u râğ u sahrâsı bir suret-i hüsnâdır ki, dest-i meşşâta-ı emn ârâyiş virmedüğünden ve âyîn-i dîn-i Seyyidül-mürselîn tezyin itmediğinden zülf-i perçen-i dilber-i nâzenîn gibi müşevveşülhâl ü perişan kalmış idi. Her mühkeme-ü mahfilde 'lem yuhlak müslühâ (şehirlerde bir benzeri yaratılmayan)' şehadetine imân-ı mugallaza zamm iderler. Evvelâ vüzera ve ümerasına ve kullarına ilâm ü ilan itti ki, men ba'd tahtum İstanbul'dur. Ve bunun tasdiki vü te'kidi içün iki berre iki bahre bakar yir ihtiyâr idüp tabâyi-kirdâr, murabbaul-adlâ divâr, felek-i devvâr gibi üstüvâr bünyâd ittürdi.' İstanbul'un fethi tarihi hakkında 12 bilgi Fetihten önce, şehirde yaşayan halkın bir kısmı İstanbul'u terk etti, bir kısmı fetih sırasında kaçtı. Fatih Sultan Mehmet, fetihten sonra ilk iş olarak, şehri eskisinden daha iyi duruma getirmek için imar ve iskân faaliyetlerine başladı. Prof. Dr. Halil İnalcık, Fatih'in bütün hükümdarlığı süresince yegâne zihnî meşguliyetinin, İstanbul'u, imparatorluğunun hakikî merkezi yapmak olduğunu söyler. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'daki ilk eseri Rumeli Hisarı kabul edilebilir. Bu kale, fethin en önemli yadigarlarından biridir. Rumeli Hisarı'nın inşasının dünyanın en büyük lojistik başarılarından biridir. Kısa sürede sadece surların değil, mahalle, cami, hamam, su yollarının da inşa edildi. Fatih Sultan Mehmet'in Anadolu ve Rumeli fetihleri II. Mehmet, şehirde asayiş ve güvenliği sağladıktan sonra Karışdıran Süleyman beyi Subaşı, Hızır Bey'i şehremini olarak görevlendirdi. Hızır Bey şehrin çeşitli meseleleriyle ilgilenmeye başladı; adliye, belediye, emniyet ve imar hizmetlerinde önemli düzenlemelerde bulundu. İstanbul'un Kadıköy ilçesine bu ad, buranın Fatih Sultan Mehmet tarafından Hızır Bey'e arpalık olarak tahsis edilmesi dolayısıyla verildi. İstanbul Unkapanı'nda onun adını taşıyan bir mahalle ve bir mescidinin de olduğu bilinir. Adı, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde dolaylı olarak yaşadı. Osmanlı alimi Hızır Bey'in İstanbul kadılığına uzanan öyküsü İslam geleneğine göre savaşla teslim alınan şehrin en büyük dinî yapısı camiye tahvil edilirdi. Bundan dolayı da fetihten sonra şehrin en büyük mâbedi olan Hagia Sophia Kilisesi Fâtih tarafından Ayasofya adıyla fethin sembolü olarak camiye çevrildi. İlk Cuma namazı da burada kılındı. Fetihten üç gün sonra Cuma idi. Usta ve mimarlar gecelerini gündüzlerine katarak, kısa sürede bir de tahtadan minare yaptı. Tasvirler kapatıldı, heykel ve putlar kaldırıldı. Fatih, Ayasofya'nın tahribini önledi ve burada ilk namazı kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının ilk eseri olarak vakfetti. Yanına sonraları çok değişikliğe uğrayan bir de medrese yaptırdı. Ayasofya'da kılınan ilk Cuma namazı Fatih Sultan Mehmet, esir alınan çok sayıda Rum'un, fidyelerini ödemeleri şartıyla serbest bırakılmalarını emretti. Esirlerin fidye parasını kazanmalarına imkân sağlamak için inşaatlarda çalışmalarına izin verdi. Şehirden kaçanların geri dönmeleri hâlinde, evlerinin tamir edileceğini bildirdi. Surların restorasyonunu ve Yedikule'de müstahkem bir kale yapılmasını emretti. Aynı zamanda şehrin merkezinde, günümüzde İstanbul Üniversitesi'nin bulunduğu yerde bir saray inşa edilmesini buyurdu. İstanbul'un tarihe tanıklık eden sur kapıları Sultan Mehmet, fetihten sonra şehrin iskan faaliyetlerini de düzenledi. Anadolu'dan ve Rumeli'den insan getirtti. Boş evler yeni yerleşenlere verildi. Silivri ve Galata halkı İstanbul'a nakledilerek burada yerleştirildi. Daha önce fethedilen şehirlerdeki halkın önde gelen kişilerini, zenginlerini, sanatçılarını ve tüccarların bir kısmını İstanbul'a getirtti. Fatih'in İstanbul'u 'ilim yuvası' haline getirdiği 3 medrese Savaş esirleri arasındaki çiftçi olanlar, İstanbul'a gıda maddeleri temin etmek için şehir etrafında kurulan kasaba ve köylere yerleştirildi. Seferleri sırasında Eski ve Yeni Foça, Argos, Amasra, Trabzon, Mora, Midilli, Eğriboz, Taşoz, Semadirek, Kefe ve Mengüp'ten Hristiyanlar, Konya, Larende, Aksaray ve Ereğli'den ise çok sayıda Müslüman ve Hristiyan nakledildi. İstanbul'a gelen her grup başka bir mahalleye yerleştirildi, çoğu zaman bu mahalleye eski memleketleri olan şehrin ismi verildi. Fatih'in, malî teşvikleri ve Osmanlı'nın dini hoşgörüsü sayesinde Almanya ve İtalya'dan çok sayıda Yahudi göç etti. Ermeni Patrikliği İstanbul'a taşındı. 1464 yılında Eski Saray inşa edildi. Şehirdeki köprüler ve yollar tamir edildi, kaldırımlar yapıldı. Su kanalları ve su kemerleri tamir edilerek şehrin yeterli suya kavuşturulması sağlandı. Topkapı Sarayı'nın inşasına fetihten hemen sonra başlansa da yapımı 1458'de tamamlandı. Yönetim merkezi haline gelen Topkapı Sarayı, denizden bakıldığında Boğaz'a ve şehre hakim olan Sarayburnu'nda yapıldı. Bu saray şehrin siluetini de şekillendirdi. Saray 70 dönümlük bir arazi üzerine inşa edildi. Cihan devleti Osmanlı'nın kalbi Topkapı Sarayı Fatih Sultan Mehmet, Büyük Bedesten olarak adlandırılan Kapalı Çarşı'yı 1461 yılında yaptırdı. Bu yapı sayesinde ticari hayatın canlanmasını sağladı. Ayasofya'ya gelir getirmesi için inşa edilen bu yapı, yıllar içinde yeni eklemelerle büyütüldü. Kapalı Çarşı, imparatorluğun en önemli ve karmaşık projelerden birisiydi. Fatih,1459'da İstanbul yakınında Hz. Muhammed'in sahabesi olan Ebu Eyyüb el-Ensari'nin şehit düştüğü yerde bir cami ile bir türbe, medrese ve imaret yaptırdı. Bursa'dan getirilen göçmenler buraya yerleştirildi. Eyüp, Mekke, Medine ve Kudüs'ten sonra İslam dünyasının en önemli bölgesi oldu. Aynı zamanda padişahların önemli taht merasimlerinden biri olan Kılıç Kuşanma törenlerinin merkezi oldu. Ebu Eyyûb El-Ensari kimdir? Fatih Sultan Mehmed'in imar faaliyetleri ile şehir Tük kimliğine kavuştu. Sultanın hayattayken inşa ettirdiği saraylar, hanlar, kervansaraylar, çarşılar, pazarlar, hamamlar ve medreselerle mamur bir Türk şehri hâline geldi. İmar faaliyetleri sayesinde nüfusu artan ve ticareti canlanan İstanbul eski parlaklığına kavuştu ve 16. yüzyılda Avrupa'nın en büyük şehri oldu. Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul'un özenle seçilmiş tepelerinden birine inşa ettirilen Fatih Camii, Osmanlı 'külliye' kültürünün önemli bir sembolüydü. Çünkü Osmanlılar, bu tür büyük camileri yalnız ibadethane olarak değil; sosyal yaşam içinde yer alan dönemin okulları medreseler, fakirler için yemek dağıtılan imarethaneler, kütüphaneler ve hamamlarla birlikte inşa etmişlerdir. Bu yapı için Sultan Mehmed Han 'Memleket camileri içinde bu mabed, vücuda nisbetle bir baş gibidir.' dedi. Külliyede 16 adet medrese, darüşşifa (hastane), tabhane (konukevi) imaret (aşevi), kütüphane ve hamam bulunur. Fatih Külliyesi'nin gelirlerinden düzenli olarak her yıl 202.291 akçe fakir ilim adamlarına, onların çocuklarına ve sakat askerlere ödeniyordu. Her gün imarette 3.300 ekmek dağıtılıyor, en az 1.117 kişiye iki çeşit yemek dağıtılıyordu. Fatih Camii ve Külliyesi hakkında 10 bilgi II. Mehmet'in imar faaliyetlerine onun izinden giden diğer devlet adamları da destek oldu ve şehrin her bölgesinde vakıflar yoluyla çeşitli müesseseler meydana getirdiler. İstanbul, kamu hizmeti ve dinî gayelerle hareket eden devlet adamları, nüfuzlu ve zengin şahıslar eliyle kurulan vakıf müesseselerinin meydana getirdiği külliyelerle büyüyüp gelişti. Bu dönemde sur içinde 163, Kasımpaşa'da 5, Galata'da 5, Boğaziçi'nde 6 ve Üsküdar'da 5 cami yapıldı. Medrese sayısı ise 21'dir. Ayrıca 32 hamam, 4 saray, 7 aşhane, 10 han ve kervansaray ile 28 çarşı inşa edildi. Fatih döneminden bize kalan birçok semt ve mahalle adı vardır. Vefa, Akşemseddin, Kovacı Dede, Kocamustafapaşa, Defterdar Sinan, Akbıyık, Tokludede, Ya Vedûd, Hızırbey, Saraçhane, İshakpaşa, Kasımpaşa, Mahmutpaşa, Molla Fenari, Molla Gürani, Molla Hüsrev, Mercanağa, Nişancı, Tahtakale... İstanbul'un birçok semti, Fatih dönemi devlet adamlarının ismini taşır. Gedikpaşa, Fatih'in veziriazamı Gedik Ahmed Paşa'nın yaptırdığı hamamdan; Hocapaşa, Fatih'in hocası Hoca Sinanüddin Yusuf Paşa'nın konağından; İshakpaşa, Fatih'in veziriazamlarından İshak Paşa'nın Ahırkapı civarında yaptırdığı camiden; Mahmutpaşa, Fatih'in veziriazamlarından Mahmud Paşa'nın Kapalıçarşı civarında yaptırdığı camiden; Muratpaşa, Fatih'in vezirlerinden Murad Paşa'nın Aksaray civarında yaptırdığı camiden; Nişancı, Fatih'in son veziriazamı Nişancı Karamanî Mehmed Paşa'nın Kumkapı civarında yaptırdığı camiden; Rûmî Mehmed Paşa, Fatih'in veziriazamlarından Rum Mehmed Paşa'nın Üsküdar'da yaptırdığı imaret, medrese ve hamamdan esinlenerek isim verilen semtlerdir. İstanbul'daki birçok yer Fatih zamanından izler taşır. İstanbul'a onun zamanında getirtilerek yerleştirilen Türkler, kendi geldikleri bölgelerin isimlerini iskân edilen bölgelere vermişlerdi: Aksaray, Çarşamba gibi. İstanbul'un en bilindik semtlerinin isimleri nereden geliyor?

Fatih Sultan Mehmet İstanbul'un fethinden sonra şehri nasıl imar etti?

LATİNLER İSTANBUL’U YAĞMALADI