Düyun-ı Umumiye nedir?

Fatih ilçesi, Cağaloğlu'nda bulunan Düyûn-ı Umumiye İdaresi Merkez Binası, Sultan II. Abdülhamid Han'ın iradesiyle 1897 yılında Alexandre Vallaury tarafından yapılmıştır. İlk olarak Sirkeci'de Celal Bey Hanı'ndaki bürolarda çalışmaya başlayan idare, bu büroların kısa sürede yetersiz duruma gelmesiyle, kendisi için yeni bir bina arayışına girmiştir. Yeni bina, Ahmed Paşa'nın Cağaloğlu'ndaki Çifte Konağı yıkıldıktan sonra yerine yapılmıştır. 1879'deki anlaşmayla oluşturulan Rüsum-u Sitte İdaresi'nin Osmanlı borcunun küçük tahvil sahiplerini tatmin etmemesi üzerine daha adil ve kapsamlı bir çözüm arayışı başlamıştı. Osmanlı Bankası Almanya'nın desteğini elde ederek bu konuda önemli bir adım atmış, 1880'de başlayan ve geniş bir alacaklılar tabanına oturan müzakereler sonucunda 28 Muharrem 1299'da (20 Aralık 1881) 'Muharrem Kararnamesi' adıyla bilinen anlaşma imzalanmıştı. Buna göre Osmanlı'nın borcu yarı yarıya indiriliyordu, fakat karşılığında da kurulacak Düyun-u Umumiye İdaresi'ne devlet gelirlerinin önemli bir kısmı teslim edilerek ödemeler teminat altına alınıyordu. 'Devlet içinde devlet' gibi güçlü bir konuma gelen bu yeni kurumun sayesinde Osmanlı Bankası hazineye avanslarını önemli ölçüde azaltarak ticari bankacılık faaliyetlerini geliştirebilmişti. Osmanlı Devleti ise 1874'ten beri alamadığı dış borçlara 1886'dan itibaren tekrar başlayabilmiş, ihtiyacı olan istikraz operasyonlarını gerçekleştirebilmişti. Osmanlı, sık sık ortaya çıkan para darlığına ve bütçe açıklarına rağmen dışarıdan borç para almaktan şiddetle kaçındı. Asırlarca kendine mahsus muntazam bir iktisadi sistem tatbik etti. Avrupa'da Sanayi Devrimi'nin yaşanmasıyla Osmanlı, ekonomik anlamda güçsüz düştü. 1838 yılında İngilizlerle imzaladığı Baltalimanı Antlaşması ile başlayan ekonomik gerileme 1854 yılında Kırım Savaşı ile zirve yaptı. Maliye Nazırı Agop Paşa'nın ısrarıyla Osmanlı Bankası ve Düyun-ı Umumiye tarafından düzenlenen ve 'Osmaniye 1890' adıyla bilinen %4 faizli istikrazın 22 liralık (20 sterlin, 500 frank, 400 mark) tahvili. Kuruluşundan 1914'e kadar Osmanlı Bankası avansları içinde hazinenin payı (%). Düyun-ı Umumiye'nin kuruluşuyla birlikte bu pay düşmeye başlamış, 1886'dan itibaren %20 ile %10 arasında seyretmiştir Abdülhamid Han büyük meseleler karşısında bunalan Osmanlı Devleti'ni, dâhiyane bir siyaset, adalet ve fevkalade bir kudretle yönetti. Düyun-u Umumiye idaresini kurarak iki yüz elli iki milyon tutan devlet borçlarını yüz altı milyona indirdi. Memlekette büyük bir imar faaliyeti ile eğitim ve öğretim seferberliği başlattı. 33 yıllık hükümdarlığı süresince, çoğu şahsi bütçesinden olmak üzere cami, mescit, mektep, medrese, hastane, çeşme, köprü gibi toplam bin 500'ü aşkın eser yaptırdı. Ülkenin dört bir yanını demiryolu ile döşedi. Abdülhamid, dış politikada başarılı bir diplomasi yürüttü; Batı'ya karşı dengeci, Doğu'ya karşı İslamcı politikalar izleyerek ülke içinde mutlakıyeti güçlendirdi. Sultan Abdülhamid idarenin kuruluş hazırlıklarında hem mülkiyet hem de binanın büyüklüğü konusunda çıkan tartışmalara açıklık getiren iradesinden sonra, 5 Ocak 1893 tarihli diğer bir iradesinde de binanın büyük ve gösterişli yapılmaması gerektiğini bir kere daha vurgulamıştır. Dikdörtgen plan şeması üzerine 3 katlı kargir olarak yapılan bina, çerçevesindeki binalar ile karşılaştırıldığında oldukça görkemlidir. Binada göze çarpan yerel motifler ise sivri kemerler, ahşap kafesler ve Osmanlı baroğunu yansıtan kıvrımlı saçaklardır. Binanın mimarı Alexandre Vallaury, binanın iç mekanında turkuaz panolar ve giriş holünün üzerine yerleştirdiği yuvarlak pencereli hamam kubbesiyle binada, doğu esintilerine de yer vermiştir. Binanın biçimlenmesinde Vallaury'in çevreye uyum sağlamasına özen gösterdiği de anlaşılmaktadır. Zira binanın çevresindeki küçük ve orta ölçekli ahşap binalar arasında büyük bir binanın çevresiyle uyum içinde olamayacağı açıktır. Lakin Vallaury'in çevredeki dokuya uygun bir bina oluşturmaya çaba gösterdiği anlaşılmaktadır. Cephelerde yer yer girinti ve çıkıntınlar oluşturarak, çeşitli bölümler arasında yükseklik farkları meydana getirerek binanın ağır görünümünü hafifletmeye yönelmiştir. Mimar Vallaury'in binayı yaparken böyle bir çabaya yönelmesinin altında, Sultan II. Abdulhamid'in binanın görkemli yapılmaması konusundaki emirlerinin etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Tanzimat sonrası Osmanlı mimarlığının en önemli yapıları arasında sayılan Düyûn-ı Umumiye Merkez Binası, 1897'den günümüze, İstanbul'un tarihi siluetinin önemli yapılarından birisidir. İstanbul'un en iyi yapıları arasında gösterilen Düyûn-ı Umumiye Binası, bu ilk işlevinden öte, çoğunlukla İstanbul Erkek Lisesi Binası olarak tanınmaktadır. Yapımı tamamlandıktan sonra yaklaşık olarak otuz beş yıl Düyûn-ı Umumiye İdaresine hizmet veren bina, bu kurumun işlevini tamamlaması üzerine İstanbul Erkek Lisesi'nin kullanımına tahsis edilmiştir. Bina günümüzde İstanbul Erkek Lisesi olarak kullanılmaktadır.

Düyun-ı Umumiye nedir?

Nerede kuruldu?