Cuma olan haftalık tatil neden pazar gününe alındı?

◾ Takvimler 1935 yılını gösterdiğinde, Türkiye bir değişikliğin daha şahidi oldu ve hafta tatili Cuma gününden pazar gününe alındı. ◾ İslam dünyası için mübarek bir gün olan Cuma gününde Müslümanlar, 'Bayram' kabul edilen bu mübarek günde, gerçekleştirilen ibadetler sebebiyle tatil yapıyorlardı. ◾ Osmanlı'da 1839 yılından sonra, Türkiye Cumhuriyeti'nde ise, 2 Ocak 1924 tarihinden itibaren Cuma günü resmi tatil günü olarak ilan edilmişti. ◾ Ancak Batı'yla artan 'ticari ilişkilerde zarardan kaçınmak' ve 'modernleşmek' kılıfıyla, 27 Nisan 1935 tarihinde çıkarılan yasayla, hafta tatili Cuma'dan pazara alındı. 1 Haziran 1935'te de resmi olarak ilk pazar günü tatili uygulandı. ◾ Tarihte ilk zaman bölümlemelerinin, ay ve güneşin periyodik hareketlerine bağlı olarak yapıldığı tahmin ediliyor. Ay'ın safhalarından hareketle otuz günlük zaman biriminin tespiti, takvim hazırlama konusunda ilk adımıdır. ◾ Otuz günlük safha içerisinde tabiattaki canlı yapıda meydana gelen periyodik değişim, muhtemelen hafta anlayışına yol açmıştır. Bu anlayış, Ay'ın Dünya etrafında dönerken geçirdiği dört safhanın (yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün) yedişer gün sürmesinden kaynaklanır. ◾ Eski kültürlerde bugünkü anlamda tatil anlayışı yoktu; ancak hem tabiatla ilişkiler, hem de dinî telakkiler sebebiyle, zaman periyodik olarak kutsal günlere ayrılmıştı. ◾ Çeşitli merasimleri ihtiva eden bu kutlama günleri yılın geneline dağıldığı gibi haftanın belli günlerinde de icra ediliyordu. Bu merasimler, günlük çalışma hayatının da durması anlamına geliyordu. ◾ Yahudi inancında hafta tatili, dini kaynaklı olup Cuma akşamı güneş battıktan sonra başlar ve cumartesi akşamı sona erer. Şabat (sebt) adını alan günün yaratılışla ilişkili olduğu belirtilir. Bu yoruma göre, Elohim dünyayı altı günde yaratmış ve yedinci gün (şabat) dinlenmişti. ◾ Eski Ahit'e göre o gün için zikredilen yasak işler, başta ziraat olmak üzere, evden dışarı çıkmak, ateş yakmak, yemek pişirmek, yük taşımak, alışveriş yapmak ve odun toplamaktır. Yahudilikte cumartesi gününü genelde, günlük üç vakit ibadetin dışında bilgi ve kabiliyetleri nispetinde çeşitli dinî konular üzerinde çalışmakla geçirirler. ◾ Hristiyanlar başlangıçta Yahudi geleneğini takip ederek şabatı kutluyorlardı. 4'üncü yüzyıla kadar Pazar, Hristiyanlar arasında tatil günü olarak kabul edilmemekle birlikte, İsa'nın yeniden dirildiğine inanılan bir gün olarak kutlanıyordu. ◾ Yeni Ahit'te bu güne 'Rabbin günü' adını veriliyor; bu da o dönemde özel kutlamaların yapıldığına işaret ediyor. Hristiyan inancına göre, çarmıha gerilen İsa pazar günü dirilmiş; kutsal ruh yine bir pazar günü inmişti. Bu nedenle pazar günleri özel sayılıyor, o gün ibadetin yanında hayır işlerine de yer veriliyordu. ◾ Pazarın resmî tatil günü olarak belirlenmesi ilk defa 321'de İmparator I. Konstantinos zamanında oldu. Konstantinos, pazar gününün bütün resmî görevlilerin ve şehir halkının tatil günü olarak kutlanmasını emretti. ◾ Batı dünyasında 20'inci yüzyılın başına kadar resmî hafta tatili cumartesi öğleden sonra başlıyor, pazar günü devam ediyordu. 1933'te ABD, cumartesi gününü de tam gün hafta tatili olarak kabul etti. Günümüzde bazı İslam ülkeleri dışında tüm dünyada, cumartesi ve pazar resmi tatil günleri olarak belirlenmiştir. ◾ İslamiyet'te haftalık toplu ibadetin yapıldığı Cuma gününe çok önem verilmesine ve bugünün Müslümanlar için bir bayram olduğunun belirtilmesine karşın, Kur'an-ı Kerim'de ve hadislerde Cuma günü, Müslümanlar için bir tatil günü olarak tayin edilmemişti. ◾ Ancak Cuma gününün özelliklerini dikkate alan bazı İslam âlimleri, haftanın herhangi bir gününün tatil kabul edilmesi durumunda, bunun Cuma olmasının uygun olduğunu ifade etmişlerdi. ◾ Asr-ı Saadet'te ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde haftanın herhangi bir gününün resmî tatil olarak seçildiğine dair bir kayıt bulunmuyor. Emevîler devrinde, Ziyâd b. Ebîh'in Basra'da davalara Cuma dışındaki günlerde baktığı dikkate alınırsa, bundan ilk defa Cumanın yalnızca mahkemeler için resmî tatil olduğu sonucuna varılabilir. ◾ Abbâsîler'de ise ilk devirlerden itibaren resmî dairelerin (divan) Cuma günleri tatil edildiği bilinir. Cuma günü devlet daireleri tatil olmakla beraber dükkânlar ve pazar yerleri açıktı. Halk haftalık ihtiyaçlarını Cuma günü yaptığı alışverişlerle karşılardı. ◾ Osmanlı Devleti'nde başlangıçta belli bir hafta tatili günü yoktu. Diğer İslam devletlerinde olduğu gibi Osmanlılarda da Cuma gününe dinî hükümler dışında bir mahiyet verilmemiş, namaz vaktinde kısa bir süre işe ara verme dışında Cuma günü, hafta tatili olarak kabul edilmemişti. ◾ Süleymaniye Camii inşaatına dair mufassal muhasebe defterlerinde işçilerin cuma günleri tatil yaptığı belirtilmekteyse de bunun bütün çalışanların uyduğu genel bir hafta tatili olduğunu söylemek mümkün değil. ◾ Her iş kolunun kendine göre bir tatil gününün bulunduğu ancak bunun da belli bir periyoda ve belli bir güne bağlı olmadığı sonucu çıkarılabilir. ◾ İlk Osmanlı medreselerinde talebelerin kütüphaneye gitmesine imkân vermek için genellikle salı ve Cuma günleri ders yapılmazdı. Bazı medreseler buna pazartesi veya perşembeyi de ekleyip hafta tatilini üçe çıkardığı gibi, bazıları yalnız Cuma günleri tatil yapmaktaydı. ◾ Ancak Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren medreselerde hafta tatilinin salı olmak üzere bir güne indirildiği ve Cumhuriyet dönemine kadar böyle devam ettiği anlaşılır. ◾ Sultan II. Mahmud devrinde, haftalık tatil uygulamasına başlandı. 1831-32'de Bâbıâli ile diğer bazı resmî dairelerde perşembe ve pazar, Bâb-ı Defterî'de ise pazartesi ve perşembe günleri hafta tatili yapılıyordu. ◾ Fakat defterdarlıktaki memurların haftada iki gün çalışmamasının işleri aksattığı gerekçesiyle yalnız pazar günü tatil yapılması kabul edildi. ◾ Tanzimat'ın ilânından sonra tatil günü olarak yalnız perşembenin bırakıldığı anlaşılır. Fakat bu tatil gününün kalıcılığı da pek uzun sürmedi. ◾ Perşembe günü tatil yapan devlet memurlarının çoğu, ertesi günü Cuma namazını bahane ederek işlerinin başına gelmemeye başlayınca 17 Ocak 1842 tarihli karar ile hafta tatili perşembeden Cumaya alındı. ◾ Böylece, tatil gününün Cumaya alınmasıyla, bu mübarek güne saygı gösterilmiş olacağı belirtilmişti. Bu ifadeden, memurların Cumaya haftanın diğer günlerinden farklı bir önem vermeleri sebebiyle o günü kendilerine ayırmayı istedikleri anlaşılır. ◾ Cuma günü, yalnız resmî devlet dairelerinde çalışan Müslümanlar için hafta tatili olarak kabul edilmişti. Bu arada Hristiyan memurlar pazar günü, Yahudiler ise cumartesi günü tatil yapıyordu. ◾ Zaman içinde sanat ve ticaretle uğraşanlar da kanunî mecburiyet olmadığı halde hafta tatili uygulamaya başladılar. Böylece Osmanlı ülkesinde Müslümanların Cuma, Yahudilerin cumartesi ve Hristiyanların pazar olmak üzere haftada üç tatil günü ortaya çıkmıştı. ◾ Millî Mücadele'den sonra ülkenin iktisaden kalkınması yollarını tespit etmek üzere toplanan İzmir İktisat Kongresi'nde (17 Şubat-4 Mart 1923) bütün Müslüman ve gayri Müslimlerin uyacakları bir hafta tatilinin belirlenmesi konusu gündeme geldi ve hazırlanan üç maddelik teklif, oy birliğiyle kabul edildi. ◾ Bu teklif, hangi din ve mezhepten olursa olsun bütün Türk vatandaşlarının Cuma günü tatil yapmasını öngörüyordu. Ayrıca Cuma gününün dışında da iş yerini kapatmak isteyenler serbest olacaktı. ◾ Kongrede alınan bu karar gereğince Cumhuriyet'in ilanından sonra Cuma gününün hafta tatili olarak kabulü için 19 Kasım 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne iki kanun teklifi sunuldu. ◾ İlk teklif, Cuma gününün genel hafta tatili sayılmasını ve bütün iş yerlerinin kapatılmasını öngörüyordu. gerekçesinde Müslümanların Cuma, Hristiyanların pazar ve Yahudilerin cumartesi tatil yapmalarının millî hâkimiyet ve iktisadî hayatla bağdaşmadığı ileri sürülüyordu. ◾ İkinci teklifin gerekçesinde ise milleti oluşturan asıl unsurların Müslüman olduğu, İslamiyet'te Cuma tatili bulunmamakla birlikte geleneklerin Cumayı tatil kabul ettiği belirtiliyordu. ◾ Hafta tatiliyle ilgili teklif üzerindeki müzakerelere 29 Aralık 1923'te başlandı. İktisat Komisyonu adına söz alan Yusuf Akçura, halkının ekseriyeti Müslüman olan ülkede Cumanın genel hafta tatili olarak kabul edilmesinin adalete uygun olduğunu, azınlıkların Cumanın dışındaki günlerde de tatil yapmakta serbest olduklarını fakat Cuma günü çalışmaya veya çalıştırmaya hakları olmadığını söyledi. ◾ Saruhan mebusu Âbidin Bey de Müslümanlarca en önemli gün sayılan Cuma gününün meclis tarafından hafta tatili yapıldığını, bunun dışındaki günlerde isteyenlerin dükkânlarını kapatabileceğini belirtti. ◾ Müzakerelerin tamamlanmasından sonra oy birliğiyle kabul edilen 2 Ocak 1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu'nun ilk maddesine göre, nüfusu 10 bin veya daha fazla olan şehirlerde bütün iş yerleri haftada bir gün tatil yapmak mecburiyetindeydi ve bu tatil günü de Cuma olacaktı. ◾ Türk-İslam tarihinde ilk defa Cuma gününü bütün Müslüman ve gayri Müslimlerin uyacakları genel hafta tatili olarak kabul eden bu kanun halk tarafından da büyük sevinçle karşılandı. ◾ Kanun, ekonomik zorunluluktan doğmuş olmakla birlikte milliyet, din, adalet ve siyaset konuları, kanunun kabulünde önemli rol oynamıştı. ◾ Emperyalizme karşı millî bir mücadele vermiş olan TBMM, Cuma gününün hafta tatili yapılmasını âdeta bağımsızlığının bir ispatı şeklinde değerlendirmiş; bilhassa Cuma günü üzerinde ısrar edilmesinde hâkim unsurların Müslüman olmasını gerekçe olarak ileri sürmüştü. ◾ Hafta Tatili Kanunu, 1935'te yapılan değişikliğe kadar yürürlükte kaldı. Başvekil İsmet İnönü'nün imzasıyla 13 Mayıs 1935'te Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sevk edilen millî bayram ve genel tatiller hakkındaki kanun teklifi, hafta tatilinin Cumadan pazara alınmasını öngörüyordu. ◾ Gerekçesinde de pazarın milletlerarası tatil günü olduğu, bu tatil gününden ayrılmakla ülkenin ekonomik açıdan büyük kayıplara uğradığı ileri sürülüyordu. ◾ Genel Kurul'da konuşmacılar, İslamiyet'te Cuma gününün namaz saati hariç tatil olmadığını, ayrıca Cumhuriyet'le birlikte Avrupalı devletler sırasına girildiğini, bu devletlerin kabul ettiği pazar gününün tatil yapılmasının zorunlu bulunduğunu ileri sürüyorlardı. ◾ Bazıları da pazar günü tatil yapmayı Batı medeniyetinin bir gereği olarak görüyor, artık köhne kanunlardan kurtulmak gerektiğini ve taassup dönemlerinin geride bırakıldığını söylüyordu. ◾ 27 Mayıs 1935 tarih ve 2739 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun oy birliğiyle kabul edildi. Altı maddeden oluşan kanuna göre hafta tatili cumartesi saat 13.00'ten itibaren başlayacaktı. ◾ Böylece 1924'te millî ve iktisadî bağımsızlığın bir ispatı gibi görülen Cuma tatili uygulamasına siyasî, iktisadî ve içtimaî bakımdan yakın ilişki içinde bulunulan Batı dünyası ile bütünleşme mecburiyeti gerekçe gösterilerek son verilmiş oldu. ◾ Hafta tatili uygulaması bu şekliyle 1974 yılına kadar devam etti. Resmî kurumların cumartesi yarım gün çalışmasının faydalı olmadığı kanaatiyle haftalık çalışma süresi 40 saate çıkarıldı. Cumartesi ve pazar günlerinin de tam gün olarak tatil edilmesi kararlaştırıldı. ◾ Cumhuriyet döneminde miladi takvimin de kabulüyle, Türkiye'de yaşayan Müslümanlar ile bin yıllık İslami gelenekleri arasına bir perde çekildi; millî ve iktisadî bağımsızlığın bir ispatı gibi görülen Cuma tatili uygulaması son buldu. ◾ Gerçekleştirilen bu değişimlerde, 'modernleşme' kılıfındaki 'Batılılaşma', resmî devlet politikası halini aldı.

Cuma olan haftalık tatil neden pazar gününe alındı?

GERÇEKLEŞTİRİLEN İBADETLER NEDENİYLE ‘CUMA’ TATİLDİ