Bitlis'in 7 bin yıllık tarihi araştırılıyor

Bazı kaynaklara göre 5, bazı kaynaklara göre ise 7 bin yıllık olan Bitlis, günümüze gelene kadar birçok isim değiştirmiştir. Bitlis'in günümüzde kullanılan isminin nereden kaynaklandığı pekte bilinmemektedir. Ancak Bitlis tarih boyunca değişik isimlerle anılmıştır; Asurlular Bit-Liz, Persler ve Yunanlılar Bad-Lis veya Bad-Lais, Bizanslılar Bal-Lais-on, Babaleison veya Baleş, Araplar Bad-Lis, Ermeniler Pageş veya Pagişi olarak kullanmışlardır. Asur dilinde Bit kelimesi yurt, Bet kelimesi kale manasında kullanılmış, Bit-Liz demek Liz'in yurdu, Bet-Lis demek ise Liz'in kalesi manasına gelmektir. Şehrin bugünkü ismi Makedonya Kralı II. Filibe'nin oğlu Büyük İskender'in Bedlis ismindeki komutanından gelmektedir. Bitlis Kalesini M.Ö. 331 yılında İskender'in emriyle yapan bu komutan, kente kendi ismini vermiştir. O günden sonra şehrin ismi küçük bir değişikliğe uğrayarak günümüze kadar gelmiş ve bugünkü ismini almıştır. Gerçekte Bitlis tarihi Neolotik Çağ dediğimiz Yenitaş dönemine kadar uzanmaktadır. Neolitik Çağ veya Cilalı Taş Devri denilen bu dönem Ortataş Devri ile Tunç Devri arasındaki arkeolojik dönemdir. Bu dönem M.Ö. 3 bin yıllarıyla 9 bin yılları arasını kapsamaktadır. Bitlis ve yöresinin yazılı tarih öncesi oldukça karanlıktır. En önemli nedenleri yüzeydeki buluntuların az olması ve bugüne kadar gerçekçi bir arkeolojik çalışma yapılmamasıdır. Bitlis ilinin Van ve Diyarbakır arasında yerleşmiş olması Van'dan Diyarbakır'a yapılacak ticaretin o dönemlerde ancak Bitlis üzerinden yapılacağı dikkate alındığında Bitlis'in Neolitik dönemden beri yerleşme yeri olduğu bir gerçektir. Neolitik Çağ M.Ö. 3 bin yıllarında sona ermiştir. Bu tarihi baz alındığında Bitlis'in 5 bin yıllık bir tarihe ve geçmişe sahip olduğunu anlayabiliriz. 1071 tarihinde yapılan Malazgirt Meydan Savaşı Selçuklular'ın mutlak zaferiyle sona ermiştir. Bu zafer aynı zamanda şimdiki vatan topraklarının ebedi Türk yurdu olmasını sağlamıştır. Bitlis ise, 1084 tarihinde, Dilmaç Oğlu Mehmet Bey'in idaresiyle tamamen Selçuklu İmparatorluğu'na katılmıştır. 1514 yılında ise,Osmanlı devletine bağlanmıştır. 1915 yılında, Ruslar'ın Bitlis'i işgal etmek için Başhan Mevkiine geldiği haberi alındı ve haberi alan Bitlis halkı, çocuklarının ellerinden tutarak göç için yollara düştü. Ancak Bitlis'teki Türk Askerinin ve Milis Kuvvetler'in dirayetli savunması sonucunda, Ruslar Bitlis'e giremeyerek geri çekildi. Ancak bu sevinç fazla sürmedi ve, Şubat 1916 sonlarında Rus askeri ve Ermeni İntikam Tugayları tekrar Bitlis kapılarına dayandı ve Bitlis geçitleri Rusların eline geçti. 1 Ağustos 1916 tarihinde Mustafa Kemal tarafından taarruz emri verildi ve 8 Ağustos 1916 tarihinde Bitlis tekrar istiklaline kavuştu. Bitlis, Birinci Dünya Savaşı'yla beraber Anadolu'da işgal edilen vilayetler içinde istiklaline kavuşan ilk şehir olma özelliğini taşımakta. 5 ay 5 gün düşman işgalinde kalan Bitlis, savaş sonrası harabeye döndü ve savaşın ağır faturası halen günümüzde de davam etmekte. Bitlis'in kadim tarihi de araştırmalara konu oluyor. Halihazırda Bitlis Eren Üniversitesi, Bitlis Yöresi Tarih Kültür Uygulama ve Araştırma Merkezi, 7 bin yıllık geçmişe sahip kentin tarihini ve değerlerini gün ışığına çıkarmak amacıyla araştırmalarına devam ediyor. Geçmişte birçok medeniyete ev sahipliği yapan ve önemli bir yerleşim alanı olan Bitlis'in yetiştirdiği ilmi şahsiyetler, ticareti, yayınlanan Osmanlıca gazeteleri, kültürü, el sanatı, nüfus yapısı, yaşamı ve tarihi eserleri hakkında elde edilen bilgi ve belgelerin gelecek nesillere aktarılması için çalışma gerçekleştiriliyor. Akademik çalışmalarla Fransız, Rus, İngiliz ve Osmanlı arşivlerinden toplanan belgelerin kitaplaştırılması, merkez bünyesinde kütüphane ve arşiv oluşturulması hedefleniyor. BİTAM Müdürü Yrd. Doç. Dr. Fatih Gencer, yaptığı açıklamada, önemli bir kent olan Bitlis'te böyle bir merkezin kurulmasının elzem olduğunu söyledi. Şehrin tarihinin, kültürünün araştırılması, incelenmesi ve bunun yeni nesillere aktarılmasında sıkıntılar yaşandığını anlatan Gencer, şöyle devam etti: 'Bitlis'in tarihini, kültürünü, geçmişteki ekonomik değerlerini, kentin kıymetleri, medreseleri, ilmi şahsiyetleri araştırıp inceleyeceğiz. Yeni nesillere geçmişimizin ne kadar güzel olduğunu ve güzel şeyler yaşadığımızı aktarmamız lazım. Bu kapsamda Bitlis'e dair Osmanlı arşiv belgeleri, İngiliz belgeleri, dönemin gazeteleri, salnameler ve dünyada ne kadar veri varsa bunları bir araya getirmeye çalışacağız. Ulaştığımız sonuçları halkımızla paylaşacağız. El sanatları, halka yönelik hizmet ve değerleri günümüzde de yaşatmak için projeler hazırlayacağız.' Gencer, öncelikle verileri bir araya getirerek merkez bünyesinde kütüphane oluşturmayı planladıklarını, geçmişte Bitlis'te İngiliz, Rus ve Fransız konsoloslarının bulunduğunu, buralardan elde edecekleri bilgileri de araştırmada kullanacaklarını anlattı. İNGİLİZ ARŞİVİNDEKİ BELGELER BİR ARAYA GETİRİLDİ Doğu Anadolu'nun siyasi yapısını etkileyen İdris-i Bitlis ile ilgili çalışma yapacaklarını vurgulayan Gencer, 'Bitlis önceden doğuda en önemli ticaret merkeziymiş. Bilgiler bizi neye yönlendirirse önceliğimiz o olacak. Tarihi eserlerle ilgili de çalışma yapacağız. Kentin tarihiyle ilgili çalışmaları da destekleyeceğiz.' dedi. Gencer, Osmanlı arşivlerinden Bitlis hakkında güzel belgeler elde ettiklerini, bunların Türkçe açıklamasını yazarak merkeze asacaklarını, İngiliz arşivlerinde buldukları fotoğraflarla da sergi açabileceklerini söyledi. İngiliz arşivindeki belgeleri bir araya getirmeyi başardıklarını, şimdi de Osmanlı arşivinden belgeleri toplamaya başladıklarını aktaran Gencer, şunları kaydetti: 'Osmanlı harfleriyle yayınlanan gazeteler var. Onları toplamaya, merkezde arşiv oluşturmaya başladık. Belgeleri burada bir araya getireceğiz. Gazetelerin yanı sıra çok ilginç belgelere ulaştık. Bu belgelerle birkaç cilt 'Geçmişten Günümüze Bitlis Tarihi' diye kitap hazırlamayı düşünüyoruz. Olabildiğince hızlı ve akademik yöntemlerle Bitlis'in tarihini ortaya koymaya çalışacağız. Bu çalışmalarımız neticesinde Bitlis tarihi artık karanlık olmaktan çıkacak.' Gencer, Cumhuriyet döneminde de kentte Yurt Yolu, Yeşil Bitlis, Bitlis Birlik gazetelerinin bulunduğunu anımsatarak, ilk gazetenin 1936 yılında, diğerlerinin de 1950'li yıllardan itibaren basıldığını sözlerine ekledi.