Birçok esere ilham olan 9 asırlık öykü: Hayy bin Yakzan

Batıda Abubacer olarak tanınan yetenekli felsefeci, matematikçi ve şair ve tabip İbn Tufeyl, tam adıyla Ebubekr bin Abdülmelik bin Muhammed bin Muhammed bin Tufeyl Kaysî, 12'inci yüzyılın başında Müslüman İspanyasında dünyaya geldi. Saray danışmanlığı ve hekimlik yapan İbn Tufeyl, bugün Oxford'daki Bodleian Kütüphanesi'nde bulunan Hayy bin Yakzan'ın Hikâyesi adlı eseriyle biliniyor. Bu hikâye, 11'inci yüzyıl hekim ve felsefecisi İbn Sînâ'nın İbn Tufeyl'den yüz yıl kadar önce yazdığı Hayy bin Yakzan adlı hikâyeden esinlenir. Hayy bin Yakzan ismi 'diri, uyanığın oğlu' anlamına geldiğinden 'Uyanık Oğlu Diri'nin Hikâyesi', Hayy karakterinin uykulu çocukluk evresinden bilgiye ve nihai bilgiye geçmesini ve bu bilgiyle dünyayı ve etrafındaki her şeyi kavramasını ele alır. Hikâyenin başında bir prenses, Hayy'ı gizlice doğurur ve ekvatorda bir adanın sahiline terk eder; burada bir dişi geyik tarafından emzirilen Hayy, hayatının ilk elli yılını insan yüzü görmeden geçirir. Bu yalnızlık dönemi yedi yıllık yedi evreden oluşur. Yedi yıllık her evrede kendi kendini yetiştirerek kendisi ve çevresi hakkında birçok şey öğrenir. Kendisine annelik eden geyiğin ölmesiyle birlikte Hayy çocukluk döneminden aktif ilk gençlik ve yetişkinlik dönemine geçer. Bu aşamada Hayy hayatın içinden çıkılmazlığı ve görebildiğinin de ötesinde kendisini neyin beklediği sorusu ile karşı karşıya kalır. Gün içerisinde karşılaştığı problemleri çözmek ve hayvan anatomisi ve fizyolojisinden gök cisimlerinin hareketlerine kadar birçok konuyu araştırmak suretiyle, ruh ve yaratıcı kavramları üzerinde tefekkür eder ve sonunda entelektüel olarak kavradığı hakikatten iç dünyasında sezgisel olarak tecrübe ettiği hakikate doğru bir sıçrayış yaşar. İbn Tufeyl, hakikat deneyimini tamamen farklı bir dünya, insanın içinde saklamaya güç yetiremediği lakin tarif edecek kelime dahi bulamadığı bir neşe ve mutluluk hali olarak açıklar. Entelektüel kapasitesi çok yüksek olmayanlar, ne böyle bir hali tecrübe edebilir ne yaşadıklarını tam anlamaksızın bundan bahsedebilirler. Entelektüel bilgi birikimi biraz daha fazla olanlar, kendi gayretleri sonucunda belirli derecede mistik birlik elde edebilirler. Tekrarlama yoluyla, bu hal zamana yayılarak meditasyon gibi bildik bir deneyime dönüşüp yalnızca ibadet ya da tefekkür anlarında değil, günlük hayatta da yaşanabilir. Bu aşamada, mürid hem hakikatin hem de benliğin bilincindedir. Bunu izleyen aşamada ise benlik bilinci kaybolur ve yalnızca kutsalın bilinci kalır. İşte tam bu noktada, adaya kendisiyle aynı yaşta bir adamın gelmesiyle Hayy ilk kez kendisi dışında bir insanla, yani Asal'la tanışır. Asal manevi yönü güçlü olan dini bütün bir kişidir ve entelektüel yollardan ulaştığı hakikat üzerinde daha derin tefekkür edebilmek için bu adaya gelmiştir. Asal, Hayy'a içinde yaşadığı toplumu ve geldiği yerdeki organize dini hayatı anlatır. Dinlediklerinden etkilenen Hayy, Asal'ın yaşadığı adaya gitmeye karar verir. Şans eseri adaya gelen gemiye binen ikili, Asal'ın arkadaşı Salaman'ın yönetimi altında geleneksel manevi hayat tarzının hâkim olduğu bu diğer adaya gelirler. Burada, Hayy kendi hakikat anlayışını ada sakinlerine anlatmaya çalışır, ancak ne kadar konuşursa konuşsun hakikat deneyiminin insanın içinden gelmesi gerektiğini anlar. İnsanların çoğunda dinin manevi değil sosyal bir olgu olduğunu fark eder. Bu fark edişle birlikte, Hayy ve Asal tefekkür hayatlarına geri dönerler. Hayy bin Yakzan'ın ilk İngilizce tercümeleri 1709 yılında ortaya çıktı; bundan yalnızca on bir yıl sonra Daniel Defoe'nun Robinson Crusoe'nun Hayatı ve Sıradışı Serüvenleri adlı kitabı yayınlanacaktı. Defoe ile aynı dönemde yaşayan çoğu kaynağa göre, Defoe bu kitabı yazma ilhamını Juan Fernandez Adalarından birinde dört yıldan uzun süre mahsur kalan İskoç denizci Alexander Selkirk'ün yaşadıklarından almıştı. Robinson Crusoe ve Hayy bin Yakzan arasındaki benzerlikler, Defoe'nun İbn Tufeyl'in eserinden haberdar olduğunu düşündürmeye yetecek düzeydedir. Gemisi fırtınada batan Crusoe, yalnız başına kaldığı adada yalnızlığından birçok ders çıkarır. Ne giyeceğinden karnını nasıl doyuracağına kadar birçok sorunla başa çıkmak zorunda kalan Crusoe'nun bulduğu çözümlerin ve hayatta kalma mücadelesinin başarılı olabilmesi için etrafındaki doğayı dikkatle gözlemlemesi gerekir. Adanın iklimini, arazi yapısını, bitkilerini ve hayvanlarını tanımak ve anlamak zorundadır. İnsanlardan izole bir hayat sürdüğünden psikolojik olarak ıstırap çeker. Bu duygular altında ezilerek kendini umutsuzluğa teslim eder, ancak bir süre sonra tükenmişlik yerini huzura bırakır. İşte bu aşamada vicdanın sesini duyabilir ve yaratıcının varlığını hisseder. Robinson Crusoe'nun ilk ziyaretçisi bilgili ve kültürlü bir kişi değil, aksine, bildiklerinin bir kısmını öğreteceği, Cuma adlı yerlidir. Bu iki eser arasındaki benzerlikler hikâye örgüsüyle sınırlı kalmaz. Zira Defoe, Robinson Crusoe eserinin 'Robinson Crusoe'nun Hayatı ve Şaşırtıcı Serüvenlerinden Ciddi Mülahazalar ve Melekler âlemine İlişkin Vizyonu' başlıklı üçüncü cildinde bir dizi ahlaki, dini ve felsefi meseleye de değinir. Bunlar Hayy bin Yakzan'ın değindiği meselelere oldukça benzemekle beraber aynı derinlikte değildir. '…Bir gün orman içerisindeki açıklık bir arazide ölü halde yatan bir kartala rastladı. …Hayvanın devasa kanatlarını ve kuyruğunu büyük bir dikkatle açarak kendi vücudunu tamamen kaplayıp kaplamayacağını kestirmeye çalıştı. Kendi yaptığı bıçakla ondan bir parça deri keserek kendisine peştamal yaptı. …Devasa kuyruğu sırtına pelerin yapıp muazzam kanatlarını kollarının üzerine yerleştirdi. Havada uçan kuşun gökyüzüne hükmetmesi gibi, ormana hükmeden kanatlı bir yaratık gibi öylece dolaştı; onu gören diğer hayvanlar korku içerisinde kaçıştılar.' İbn Tufeyl, Hayy bin Yakzan 'Öldürdüğüm yaratıklardan dört ayaklı olanlarının derilerini sakladım; çubuklara gererek güneşte beklettim. …Bunlardan yaptığım ilk şey, tüylü kısmı dışta kalan, yağmur geçirmeyen çok güzel bir şapkaydı; bu şapkadan o kadar memnun kaldım ki kendime tamamı deriden bir kıyafet yaptım. …Çok güzel bir elbise oldu. …Ne zaman yağmur yağacak olsa, yeleğimin ve şapkamın tüyleri dışarıya baktığından, kolay kolay ıslanmıyordum.' Daniel Defoe, Robinson Crusoe'nun Hayatı ve Sıradışı Serüvenleri Hiç şüphesiz 'ıssız bir ada' ve 'yaşam' kelimelerini yan yana gördüğümüzde, birçoğumuzun aklına ilk gelen isimdir Robinson Crusoe. Daniel Defoe'nun bu ünlü romanı, kendinden tam 6 yüzyıl önce yazılan bir eserle oldukça büyük benzerlikler taşır. Pek bilinmese de tarihte, İbn Tufeyl'in Hayy bin Yakzan adlı eseri, hem dünya edebiyatı, hem de İslâm Felsefesi Tarihi için oldukça mühimdir. 'Robinson Crusoe'dan önce Hayy bin Yakzan' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Daniel Defoe tarafından yazılan ve 299 yıl önce yayımlanan Robinson Crusoe, dünyaca ünlendi; ıssızlarda yaşamın adeta bir temsilcisi olarak, akıllarımızda kendine yer edindi. Peki ya Robinson Crusoe'nun az bilinen gerçeklerini keşfetmeye hazır mısınız? 'Az bilinen gerçekleri ile Robinson Crusoe' adlı haberimizi okumak için tıklayın.

Birçok esere ilham olan 9 asırlık öykü: Hayy bin Yakzan

12’İNCİ YÜZYILDA ENDÜLÜS’TE YAŞADI