Ayasofya külliyesinde neler bulunuyordu?

FETHİN SEMBOLÜ OLARAK CAMİYE ÇEVRİLDİ 🔹 Fetihten sonra şehrin en büyük mâbedi olan Hagia Sophia Kilisesi Fatih tarafından Ayasofya adıyla fethin sembolü olarak camiye çevrilmiş ve ilk cuma namazı da burada kılınmıştı. 🔹 Bu sebeple daha sonra fethedilen diğer şehirlerdeki kiliseler camiye çevrildiklerinde en büyüğünün Ayasofya adıyla anılması âdeta bir gelenek haline gelmiştir. AYASOFYA CAMİ OLDUĞU DÖNEMDE NASIL GÖRÜNÜYORDU? FATİH, AYASOFYA'YI HARAP HALDE GÖRÜNCE NE DEDİ? 🔹 Geçmişte 1204 yılında Latinler tarafından işgal edilen İstanbul, geniş çaplı yağma ve tahribatlara maruz kalmış, Ayasofya da bu yağmalardan nasibini almıştı. Haçlı istilası sonrası iyice fakirleşen Bizans İmparatorluğu hasara maruz kalan Ayasofya için gerekli onarımları yapamamıştı. 🔹 Fatih, Ayasofya'nın bu harap halini görünce Türkçesi 'Örümcek Kisra'nın takında perdedarlık ediyor / Baykuş Efresyâb'ın kalesinde nevbet vuruyor' anlamına gelen şu Farsça beyiti söylemişti: 'Perdedâri mî küned ber kasr-ı Kayser Ankebut FETHİN ARDINDAN FATİH VAKFİYESİNİN İLK ESERİ 🔹 Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya'nın tahribini önlemiş, burada ilk namazı kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının ilk eseri olarak vakfetmiş, yanına sonraları çok değişikliğe uğrayan bir de medrese yaptırmıştı. AYASOFYA'NIN HAT LEVHALARI AYASOFYA MEDRESESİ 🔹 İstanbul'un fethinin hemen arkasından ilk ihtiyacı karşılamak üzere Ayasofya'nın yanındaki papaz odaları medrese haline getirilmişti. Fatih vakfiyelerinden öğrenildiğine göre esas Ayasofya Medresesi, cami yanına inşa edilmiştir. Müderrisleri arasında 15. yüzyılın ünlü bilginlerinden Molla Hüsrev ile Ali Kuşçu da bulunmuştur. 🔹 Sultan Abdülmecid tarafından 1846-1849 yılları arasında İsviçreli mimar Gaspare Fossati'ye yaptırılan büyük tamir sırasında, temelden itibaren tamamen yeniden yaptırıldığı tahmin edilir. 🔹 Ayasofya Medresesi 1924 yılına kadar bu şekilde kullanıldıktan sonra İstanbul Belediyesi'nce öksüzler yurdu haline getirilmiş, 1935 yılında boşaltılmıştır. Mevcut medrese binasının 'eski eser' özelliğinde olmadığı gerekçesiyle Müzeler İdaresi tarafından tamamen yıktırılmıştır. AYASOFYA'YA MİNARELER NE ZAMAN EKLENDİ? 🔹 Ayasofya camiye çevrildikten sonra ilk minare, Fatih Sultan Mehmet döneminde ahşap olarak yarım kubbelerin üzerine yapıldı. 1574 yılındaki tamir sırasında bu minare kaldırıldı. 🔹 Güneybatı köşesinde yer alan tuğla minarenin ise Sultan II. Bayezid döneminden kaldığı tahmin edilir. Daha sonra Ayasofya'nın diğer köşelerine farklı zamanlarda günümüze dek gelen minareler eklendi. 🔹 Ayasofya'nın batı tarafında yer alan iki minare, Mimar Sinan'ın tasarımıdır ve Ayasofya'ya Osmanlı döneminde yapılan eklemelerin en önemlisidir. MİMAR SİNAN VE AYASOFYA MİNARELERİ AYASOFYA ÇEVRESİ İLE BİRLİKTE İHYA EDİLDİ 🔹 Sultan II. Selim, minarelerin yanı sıra Mimar Sinan'dan yıkılma tehlikesi gösteren Ayasofya'yı esaslı biçimde onarmasını da istemiştir. 🔹 Yapının çevresini saran çirkin binalar, gecekondular, harabeler kaldırılmış, avlu temizlenmiş ve geniş bir meydan açılmıştır. Mimar Sinan tarafından takviye payandaları yapılarak yapının çökmesi önlenmiştir. AYASOFYA HAMAMI 🔹 Ayasofya Camii'nin karşısında inşa edilen 16. yüzyıla ait bir çifte hamamdır. Kitabesindeki tarihe göre 960 (1553) yılında yapılmıştır. Hamam, Mimar Sinan'ın eserlerini bildiren tezkirelerde 'merhume Haseki Sultan Hamamı' olarak adlandırılmıştır. 🔹 Böylece Ayasofya Hamamı diye bilinen bu yapının Haseki Hürrem Sultan için, onun vakıflarına gelir sağlamak üzere Sinan tarafından yapıldığı anlaşılır. 🔹 1913'teki İshak Paşa yangınından sonra etrafındaki mahalle ortadan kalkmış ve hamam bakımsız bir halde kalmıştır. Daha sonra çeşitli onarımlardan geçen yapı, Sinan'ın meydana getirdiği bu tür eserler içinde en gösterişlisidir. AYASOFYA'DAKİ MOZAİKLERİN TARİHİ ŞİFRELERİ AYASOFYA İMARETİ 🔹 Şehir dışından gelenlere, yolculara, yoksul ve düşkünlere yiyecek, sağlık ve giyecek yardımı yapılan Ayasofya İmareti, Sultan I. Mahmud tarafından Ayasofya Camii'nde gerçekleştirilen büyük tamir ve ek binalar yapımı sırasında inşa edilmiş; bina 1742'de tamamlanmıştır. 🔹 Her gün çorba dağıtıldığı, perşembe günleri ise pilav ile zerde verildiği bilinir. İmaretlerin kapanmasına kadar faaliyette olduğu tahmin edilen bu müessese, bir süre Vakıflar Başmüdürlüğü deposu olmuş, sonradan da kurşun levha hazırlama atölyesi haline getirilmiştir. AYASOFYA KÜTÜPHANESİ 🔹 Ayasofya Camii içinde Sultan I. Mahmud tarafından kurulmuştur. Hem mimarisi hem de zengin koleksiyonu ve devrine göre geniş personel kadrosuyla dikkati çeker. 🔹 21 Nisan 1740 tarihinde açılmış padişahın da hazır bulunduğu bu merasimde Buhârî hatmedilip duası yapılmış, kütüphane muhaddis ve müfessirleri tarafından birer açılış dersi verilmiş ve Ayasofya vaizinin vaazından sonra da dua edilmiştir. 🔹 Ayasofya Kütüphanesi kurulduğu zaman 4 bin eserden oluşan değerli bir koleksiyona sahiptir. Ayasofya Kütüphanesi'ndeki kitaplar 1968 yılında Süleymaniye Kütüphanesi'ne nakledilmiştir. EDEBİYATÇILARIN KALEMİNDEN AYASOFYA AYASOFYA MUVAKKİTHANESİ 🔹 Ayasofya Camii etrafında külliye parçalarından biri olarak saatlerin muhafazası için yapılmıştır. Ayasofya'da namaz vakitlerinin düzenli şekilde tespit edilebilmesi için yapılan muvakkithane, Sultan Abdülmecid zamanında, Ayasofya'nın Fossati kardeşler tarafından 1846-1849 yıllarındaki büyük tamiri bittikten birkaç yıl sonra inşa edilmiştir. Ayasofya Camii'nin daha eskiden de bir muvakkithanesi olup olmadığı bilinmemektedir. AYASOFYA SEBİLLERİ 🔹 Ayasofya'ya komşu olan ve onun cami olarak vakfedilmesinden çok sonra yapılmış iki sebil binası vardır. Bunlardan birincisi caminin dış avlu duvarının güneybatı köşesinde bulunur. 🔹 Hangi tarihte ve kimin tarafından vakfedildiğine dair bir kayıt yoktur. Uzun zaman buranın sebilciliğinde bulunan İsmail Hakkı'nın vakıfnamesinden, Sultan İbrahim (1640-1648) tarafından yaptırıldığı ifade edilse de bu vakfiye yayımlanmadığı için doğruluk derecesi bilinmemektedir. 🔹 Ayasofya'daki ikinci sebil avlunun içinde, güney tarafındaki yan girişin başındadır. Kimin tarafından yaptırıldığı bilinmeyen, mimari üslûbundan dolayı 18. yüzyıla tarihlenen bir eserdir. AYASOFYA SIBYAN MEKTEBİ 🔹 Sultan I. Mahmud tarafından inşa ettirilen şadırvan, kütüphane ve aşhane-imaret ile birlikte 1742 yılına doğru yaptırılmıştır. Üzerinde kesin inşa tarihini bildiren bir kitabe yoktur. 🔹 Ayasofya Sıbyan Mektebi caminin müzeye çevrilmesinden sonra bir süre büro olarak kullanılmış, sonraları da lojman haline getirilerek Ayasofya Müzesi müdürüne tahsis edilmiştir. 🔹 Şimdi alt katı kütüphanedir. Ayasofya Sıbyan Mektebi, İstanbul'daki bu çeşit eserler arasında klasik devirden sonra yapılanların en güzellerinden biridir. AYASOFYA ŞADIRVANI 🔹 Sultan I. Mahmud tarafından bu camide girişilen bazı tamir ve ek binalar inşaatı sırasında 1740 yılında yaptırılmıştır. Bütünüyle mermerden olan revak kemerlerinin üst dış yüzünde, altın yaldızla kabartma olarak Baltacızâde Mustafa Paşa'nın celî sülüs hattıyla yazdığı bir kuşak yazısı vardır. 🔹 Burada İmam Bûsîrî'nin Peygamberimiz (SAV) hakkında Arapça olarak kaleme aldığı 'Kasîde-i Bürde'den 16 beyit yer alır. Ayasofya Şadırvanı, başlı başına bir sanat âbidesi olarak Osmanlı devri Türk sanatında en büyük ve en ihtişamlı tek şadırvan örneğidir.