Avrupalı seyyahın gözünden köleleri evlat sayan medeniyet

Jean-Henri Abdolonyme Ubicini, 20 Ekim 1818'de Fransa doğdu. Lombardia asıllı bir ailenin çocuğuydu. Gençliğinde birkaç yıl kolej öğretmenliği yaptı. 1846'da seyahate çıkarak İtalya, Yunanistan üzerinden İstanbul'a gitti. 1848'de Bursa ve İzmir'e geçti. Aynı yıl Eflak ve Boğdan'da çıkan ayaklanmalar esnasında kurulan geçici hükumetin sekreterliğini üstlendi. Bu iki prensliğin Rus işgaline uğramasına ve Türk ordusunun Eflak'a girmesine tanık oldu. Sorun çözüldükten sonra İstanbul'a döndü ve Fuad Paşa'ya bilgi verdi. İstanbul'da bu ilk kalışı üç yılı buldu. 1855'te bir defa daha İstanbul'a geldi. Ubicini İstanbul'da geniş bir çevre edindi. Çeşitli ailelerle tanıştı ve onların konuğu oldu. Mustafa Reşid, Fuad, Âlî ve Ahmed Vefik paşalar gibi dönemin önde gelen devlet adamlarıyla irtibat kurdu. Türkiye'deki gelişmeleri, özellikle Tanzimat'la birlikte hızlanan yenilik hareketlerini yakından takip etti. Türkçeyi edebî metinlere nüfuz edebilecek ölçüde öğrendiğinden Doğu kaynaklarını değerlendirebilecek donanıma sahipti. Ardından Paris'e döndü. 27 Ekim 1884'te Vernou sur Brene'de öldü. Légion d'Honneur nişanının Grand Croix derecesine sahipti. Yayımladığı eserlerden anlaşıldığına göre Ubicini, reform sürecinde Osmanlı Devleti'nin yeniden canlanması ve ilerlemesi için girişim başlatan II. Mahmud'un yaptıklarına büyük değer veriyordu. II. Mahmud'u reformları gerçekleştirirken içinde bulunduğu durum açısından Büyük Petro'dan daha üstün görür. Tanzimat'ı 'eski nizamın yeniden kurulması' şeklinde tanımlayan Ubicini, II. Mahmud'un eseri olarak gördüğü bu harekete daha geniş bir anlam verirdi. Ubicini, İslam'ın Türkiye'deki hukuk düzeni ve günlük yaşayış üzerindeki etkisini inceler, ulemanın durumunu ele alır ve Tanzimat'la başlayan yeni yasaları değerlendirir; bunların Müslüman ve gayrimüslim tebaa yönünden getirdiği yenilikleri tahlil eder; okullar, kütüphaneler, basın, maliye, posta sistemi, ordu ve toplumsal yapı üzerinde ayrıntılı biçimde durur. Ubicini XIX. yüzyılda Türker'e karşı oldukça tarafsız bir zihniyetin temsilcisidir. Bu dönemde Avrupa kamuoyunun kalıplaşmış ön yargılarla davrandığı göz önüne alınırsa bu tutumun önemi daha iyi anlaşılır. Özellikle mektupları bu ön yargıların sorgulanmasında etkili olmuştur. Ubicini Türklerin erdemlerini, onurlarına düşkünlüğünü, sade yaşantılarını, ağır başlılıklarını, inceliklerini gerçekçi bir tutumla anlatmaya çalışmıştır. Osmanlı'da uzunca bir süre kalan Ubicini, İstanbul'un sokaklarında dolaşıp, kahvehanelerine uğrar, bazı hanelerine misafir olur, mezarlıklarına bakar; sur içinde gezer, Pera'da da. Hem Osmanlı'nın üzerinde oturduğu siyasal ve toplumsal zeminin farkındadır, hem de gündelik hayatın iyi bir gözlemcisidir. Türkiye hakkında yazdığı kitapları okurken, Osmanlı medeniyetine hayranlığı dikkat çeker. Kitaplarından bazılarında Osmanlı yönetim sistemi ve reform çabalarından söz edilir. Bazılarında ise gündelik hayata ilişkin gözlemler, tasvirler ve gezi notları bulunur. 'Osman Ağa'nın kölesi Halil, hem emektar uşağı hem de vekilharcıydı. Efendisinin azat etme teklifini Küçük Ali'den ve Leyla'dan ayrılmamak için defalarca reddetmişti. Bu iki çocuk hayatının başlıca ve en sevdiği uğraşıydı. Onları okula götürür ve gezdirirlerdi. Çocuklar da onu babaları gibi severlerdi zaten baba diye çağırırlardı. Kaldı ki, hürriyet Halil'in ne işine yarardı? Vatanını ve ailesini hatırlamıyordu. Hatırladığı tek şey Çerkezistan'da, deniz kıyısında bir köyde doğduğu ve çok küçükken esir tüccarları tarafından alınıp oradan uzaklaştırıldığıydı. Uzun serüvenlerden sonra Osman Ağa'nın evine girmiş, birkaç yıl sonra adetler gereğince başlık parası verilip bir kızla evlendirilmişti. Ama karısı genç yaşta ölmüş ve Halil bütün sevgisini efendisinin ailesine vermişti. Hürriyetin tatlılığını takdir edebilmek için kendini köle hissetmek gerekir, oysaki Halil uzun yıllardan beridir efendisinin evinde efendisi kadar hürdü. Türkiye'de kölelerin durumu, evin öteki hizmetkârlarından farklı değildir. Köle ailesinden ayrılmış garip kişi olduğundan efendisi ona daha merhametli davranır. Neden kötülük etsin, o hayvanları bile koruyan Allah'ın nezdinde sevaplı kişi olmaya gayret eden insandır. Ona oğlum diye hitap eder, emirleri sert değildir, onu aşağılamaya kalkmaz. Kendisi efendi, o köledir. Allah öyle istemiş, aksi de olabilirdi. Çocuksa onu okula gönderir; birkaç yıl hizmetten sonra azat eder, hatta çoğu zaman kendi kızıyla evlendirir. Orduya veya sivil hizmetlere girmesine önayak olur. Böylelikle birçok köle devlet hizmetlerinde üst mertebelere kadar ilerlemiştir. Mesela Rıza, Halil, Mehmed Ali paşalar ve daha çokları. Ancak bu göz kamaştırıcı kader cilveleri beyaz köleler, Gürcü ve Çerkezler için söz konusu olabilir. Köle kadınlar çoğunlukla Çerkezistan ve Kafkasya'dan getirilir. Yurtlarından pek küçük yaşta uzaklaştırıldıklarından eskiye ait hemen hemen hiçbir hatıra saklamış olamazlar, bu sebeple de yurtsuzluk ve ailesizlik acısını çekmezler. Onlar için yurt da ile de haremdir. orada büyümüşlerdi. Şimdi orada hizmet görmektedirler. Ve belki de günün birinde oranın hanımefendisi olacaklardır. Daha kimler bu yollardan geçtiler ve onun kadar güzel ve hünerli olmadıkları halde gönençli yaşantılara kavuştular.

Avrupalı seyyahın gözünden köleleri evlat sayan medeniyet

JEAN-HENRI ABDOLONYME UBICINI KİMDİR?