Avrupalı bilginler Müslüman alimlerin hangi keşiflerinden nasıl etkilendiler?

Oxfordlu bilgin Roger Bacon, Avrupa'da deneysel yöntemin kurucusu olarak bilinir. Eğitimini İspanyol Mağribîlerin öğrencilerinden aldı. İyi derecede Arapça bilen Bacon, etrafındakilere her fırsatta Arapça bilmenin ve Arap biliminin gerçek bilgiye giden tek yol olduğunu vurguluyordu. Bacon, Opus Mains adlı eserinin neredeyse her adımında İbnü'l Heysem'den alıntı yapar ya da ona atıfta bulunur. Bu eserin dördüncü bölümü de görme iletim teorisiyle ilişkili alanlar başta olmak üzere neredeyse tamamen İbnü'l Heysem'in bulgularına dayanır. Bilimsel ve deneysel yöntemi İbnü'l Heysem geliştirmiş, diğerleri gibi Bacon da bu yöntemden istifade etmiştir. Kindî, Bacon için diğer bir ilham kaynağı olmuş, geometrik ve fizyolojik optik alanındaki iki eseri Avrupalılar tarafından da kullanılmıştı. İbn Firnas'ın uçan makinesi, Bacon'ın 1260 yılında yazdığı De Mirabili Potestate Artis et Naturae (Sanat ve Doğanın Harikulade Güçleri) adlı el yazmasında açıkladığı ornitopter adlı uçan makinesine ilham kaynağı olmuştu. Bacon'ın İbn Firnas'ın anavatanı olan Kurtuba'da eğitim aldığı bilinir. Bacon'ın barut hakkındaki yazıları Müslüman kaynaklara ve iddiaya göre Marcus Graecus'a ait Liber Ignium adlı Latince esere dayanıyordu; çok sayıda barut tarifi içeren bu kitabın orijinali Arapça olup, İspanya'da Latinceye tercüme edilmişti. Roger Bacon, Müslüman kimyasını Arapça eserlerin Latinceye yapılan tercümelerinden tanımış ve simyanın ve dönüşüm bilgisine çok büyük önem izafe etmişti. Tıp alanındaki başucu kitabı İbn Sina'nın Kanun adlı eseri olup, İbn Sina'dan yaptığı alıntıların sayısı neredeyse diğer bütün müelliflerden yaptığı alıntıların toplamına denktir. Bacon'ın düşünce yöntemine en büyük etkiyi yapan ve onu Batılı çağdaşlarından farklı kılan eser, Zekeriya Razi tarafından 9'uncu yüzyılda kaleme alınan Sırrü'l Esrar adlı eserdir. (Latince ismi Secretum Secretorum). İtalyan ressam, heykeltıraş, mimar, müzisyen, mühendis, matematikçi ve bilim insanı olan Leonardo da Vinci, Rönesans'ın kilit isimlerindendir. Da Vinci, Romalı Vitruvius'un Kanunu'nda anlatılan, bir daire ve kare içerisine kolları açık iki pozisyonda üst üste yerleştirilmiş, mükemmel orana sahip 'Vitruvian Adamı'nı çizerek resme aktarmıştır. Da Vinci'nin bu çizimi, kare içine çizilen adamın merkez noktasının Kanun'da anlatılan şekilde göbek üzerinde değil daha aşağıda olduğunu söylemesi bakımından yenilikçi bulunmuştur. Ancak Da Vinci'den 500 yıl önce, 10'uncu yüzyıl Müslüman âlimlerinden oluşan İhvan-ı Safa aynı sonuca vararak adam şeklinin merkez noktasının yalnızca 7 yaşın altındaki çocuklarda göbek üzerinde olduğunu, bu yaş sonrasında merkezin kasık alanına doğru kaydığını söylemiştir. Tarihçiler İbn Sina'nın Kitâbü'ş Şifa eserini geometrik düşüncenin, aralarında Da Vinci'nin de bulunduğu Avrupalı kurucuları için önemli bir ilham kaynağı olarak görür. İbnü'l Heysem, gelişmiş kamerayı tasarlayan Leonardo da Vinci'den çok daha önce karanlık odayı keşfetmişti. Leonardo Da Vinci, arabesk desenlere hayran kalmış ve kendi karmaşık desenlerini oluşturmuştu. Özellikle Müslüman düğümünden çok etkilenmiş ve altı düğümden oluşan iki levha hazırlamıştı. Da Vinci'nin izinden giden bir kişi 1483 ve 1499 yıllarında Milano'da bu levhaların dairesel bakır oyma reprodüksiyonunu yapmıştı. Polonyalı bir bilim insanı olan Copernicus (Kopernik), modern astronominin kurucusu olarak adlandırılır. Kopernik'in teorilerinin birçoğu Nasîrüddin-i Tûsî ve İbnü'ş Şâtır'ın teorilerine dayanıyordu. İbnü'ş Şâtır'ın gezegen teorisi ve modelleri, Kopernik'in bir asır sonra hazırladığı modellerle matematiksel olarak aynıdır. Bu bilgiler, Kopernik'in eline eğitim yaptığı İtalya'da geçmiş olmalıdır. Kopernik'in Zerkâlî'nin kaleme aldığı ünlü Tuleytula Tabloları'ndan da etkilendiği düşünülür. Bettânî'nin yıldız kataloglarını ve kendi gezegen tablolarını içeren kapsamlı astronomi tezinden yoğun şekilde faydalandığı bilinir. De Revolutionibus adlı kitabında yer alan bilgilerin önemli bir bölümü Zerkâlî ve Bettânî'ye dayanır. Rönesans'ın önde gelen isimlerinden olan bu Danimarkalı astronomun adı, kadran ve Avrupa'nın önde gelen rasathanelerinden biri de dâhil olmak üzere bilim dünyasını değiştiren birçok çalışmayla anılır. Ayın hareketlerindeki varyasyonu keşfetmesiyle ünlü olmakla beraber, bu keşif Brahe'den tam altı yüzyıl önce Müslüman astronom El Bûzcânî tarafından yapılmıştır. 16'ıncı yüzyılda yaşamış bu astronomun kullandığı aletler Müslüman astronomların kullandıklarına çok benziyordu. Brahe'nin ünlü duvar kadranı, Doğudaki İslam ülkelerinde geliştirilen kadranları, özellikle de Takiyüddin'in kadranını andırıyordu. Kepler Batıda gezegenlerin hareketine ilişkin kanunları keşfetmesiyle, optik alanındaki çalışmalarıyla, karanlık odanın ilk doğru matematiksel teorisini kuran kişi olarak ve retina üzerinde ters beliren görüntü ve insan gözünün çalışma prensibini doğru açıklayan ilk kişi olarak tanınır. Kepler'in eser ve buluşlarında kendisinden 600 yıl önce optikte çığır açan İbnü'l Heysem'in etkisi açıkça hissedilir. Heysem'in Kitâbü'l Menâzır adlı eseri Cremonalı Gerard tarafından Perspectiva/De aspectibus adıyla Latinceye tercüme edilmiştir. Hem Kepler hem de Descartes İbnü'l Heysem'in ışığın yansıması konusundaki araştırmalarından faydalanmış olup, Kepler İbnü'l Heysem'in çalışmalarını kaldığı yerden devam ettirmişti. İlk kez İbnü'l Heysem tarafından keşfedilen karanlık odayı geliştirmiş, pozitif merceğin arkasına negatif mercek eklemek suretiyle tasarımını iyileştirmişti. Bu sayede yansıtılan görüntü daha büyük olabiliyordu. Bu prensip aynı zamanda bugün modern telefoto merceğinde kullanılan prensiptir.

Avrupalı bilginler Müslüman alimlerin hangi keşiflerinden nasıl etkilendiler?

ROGER BACON (1214-1292)