Anadolu'yu İslam yurdu yapan 7 beylik

🔸 Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'nun fethiyle görevlendirilen Danişment Ahmet Gazi, Saltuk, Artuk, Mengücek, Süleyman Şah gibi beyler, Bizans, Gürcü ve Haçlılar ile mücadele ederek Anadolu'ya Türklerin yerleşmesini sağladılar. 🔸 Bu beylikler hakim oldukları bölgelerde cami, medrese, han, kervansaray, hastane, köprü gibi dini ve sosyal kurumlar inşa ederek ülkenin imarına katkıda bulundular. Anadolu'da feth ettikleri pek çok yerin ismini Türkçeleştirirken bölgenin İslamlaşmasında da büyük rol oynadılar. 🔸 Aynı zamanda Anadolu'da yaşayan farklı milletlere inanç özgürlüğü tanıyarak Anadolu'ya barış ve huzur getirdiler. Peki, Anadolu'nun İslamlaşmasına katkı sağlayan bu beylikler hangileriydi? 🔸 Anadolu Selçukluları her ne kadar beylik olmaktan ziyade devlet hüviyeti taşısa da Anadolu'nun Türk yurdu haline gelmesinde ve İslamlaşmasında büyük bir rol oynadı. 🔸 Selçuklular'dan Arslan Yabgu'nun torunu Kutalmış oğlu Süleyman Şah, Malazgirt Zaferi'nden sonra üç dört yıl içinde zorlu bir mücadelenin ardından İznik'i başşehir yaparak Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurdu. 🔸 Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurulması ve genişlemesi, Anadolu'da kendi düzenini kurması, Anadolu toplumlarını, bir bütün olarak büyük ölçüde değiştirmiş ve dönüştürmüştü. 🔸 Türklerin Anadolu'ya büyük kitleler halinde, bu kez yurt edinmek için gelmeye başladıkları 1075'ten önce, Anadolu'da hem toplumsal yapı, hem nüfus yoğunluğu, hem de ekonomik ilişkiler ağır bir gerilemenin sonuç tablosunu göstermekteydi. Anadolu Selçuklu'nun kuruluş döneminde bu durum daha da sarsılmıştı. 🔸 Hele I. Haçlı Seferi'nin yol açtığı çalkantılarla bütün bu yönlerden durum kötüleşmişti. Ancak siyasi ve toplumsal çalkantılar, Konya Sultanlığı halindeki Anadolu Selçuklu Devleti'nin Anadolu'da görece bir siyasi birlik sağlaması, merkezi bir devlet cihazı oluşturmasıyla gelişme yönüne girmişti. 🔸 Anadolu Selçuklu'nun sarsıntılı kuruluş dönemi ve öncesinde, bazıları bütün bütün terk edilmiş ya da nüfusları büyük ölçüde azalmış kentlerin, devletin gelişme döneminde yeniden canlandığı, yeni yeni kentlerin kurulduğu anlaşılmaktaydı. 🔸 Arap coğrafyacı İbn Said, Anadolu'da gelişkin 24 şehrin bulunduğunu belirtmekteydi. Ticaret yollarıyla birbirine bağlı olan bu kentlerden bazılarında nüfus 100 binin üzerindeydi. 🔸 İlhanlı Devleti'nin yıkılması ve Anadolu üzerindeki Moğol baskısının kalmasıyla ortaya çıkan Anadolu Beylikleri Dönemi'nde Anadolu Selçuklu'nun iç politika prensiplerinin esasen sürdürülmesi sayesinde sosyoekonomik ve kültürel gelişme sürdürülmüştü. 🔸 Arap gezgin İbn Batuta, 14. yüzyılın ilk yarısında Anadolu için 'refah ve şefkat ülkesi' diye yazmaktadır. Anadolu Selçuklu Devleti yönetiminden sonra Anadolu'daki yapı köklü bir değişime uğramıştı. 🔍 Halil İnalcık'ın gözünden Osmanlı'nın kuruluşu 🔸 Anadolu Selçuklu döneminde Bizans ordusu ile yapılan Miryokefalon Savaşı çok önemliydi. Bu savaş neticesinde 17 Eylül 1176'da Bizans ordusu Miryokefalon denilen yerde ağır bir yenilgiye uğradı. 🔸 Anadolu'nun Türkleşmesi açısından bir dönüm noktası teşkil eden Miryokefalon Zaferi'nin en önemli sonucu, Bizans'ın askerî gücünü ve Anadolu'yu geri alma ümitlerini yitirmiş olmasıydı. Böylece Anadolu'nun Türkleşmesi artık kesin olarak başladı. 🔸 243 yıl hüküm süren Anadolu Selçukluları, kadim kavim ve kültürlerin yurdu olan bu coğrafyayı Türk vatanı hâline getirmişler ve burada kurulacak yeni bir cihan devletinin temellerini atmışlardı. 🔸 Sivas merkez olmak üzere Malatya, Kayseri, Tokat, Amasya ve civarında hüküm süren Danişmendiler, 1071-1178 kurulmuş bir Anadolu beyliğiydi. 🔸 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kurulan beyliklerin ilklerinden ve en büyüklerinden biri olan Dânişmendliler, Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması için büyük hizmetler yapmışlardı. 🔸 Anadolu Selçuklu Devleti'ne katılan ilk Türk beyliği olan Danişmendliler, Azerbaycan'da yaşamış bir Türkmen ailesine mensup olan ve Sultan Alparslan'ın hizmetine girerek onun en gözde emîrleri arasında yer alan Dânişmend Gazi tarafından kuruldu. Malazgirt Savaşı'na da katılan Danişmend Gazi, zaferin kazanılmasında da önemli rol oynadı. 🔸 Anadolu'da kurulan beyliklerin en büyüklerinden biri olan Dânişmendliler, Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslimlaşması açısından önemli hizmetler ifa etmişler ve zaman zaman Anadolu'nun en kuvvetli devleti olan Selçukluları tahakküm altına almışlardı. 🔸 Bizans ve Haçlılar'la savaşan Dânişmend Gazi, Gümüştegin Gazi, Emîr Gazi ve Melik Muhammed'in adları asırlarca halk arasında saygıyla anılmış ve destanlara konu olmuştu. 🔸 Danişmendliler zamanında dindar ve hayır sever bir hükümdar olan Melik Muhammed, Rumlar, Haçlılar ve Ermeniler'le cihad etmiş, başta Abdülmecîd b. İsmâil el-Herevî olmak üzere çok sayıda din âlimini çeşitli ülkelerden davet ederek Anadolu'da İslâmiyet'in yayılması için çalışmıştı. Bunun yanında Kayseri Ulucamii'ni de o yaptırmıştı. 🔸 Bugün Anadolu'da Danişmend, Danışman, Tanışman ve Yağıbasan gibi köy adları vardır. Ayrıca 17. yüzyılın başlarında Karaman eyaletinde Danişmendli adlı bir kaza bulunuyordu. Tüm bunlar Danişmendlilerden kalan önemli izlerdi. 🔸 Germiyanoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde Batı Anadolu'da Kütahya merkezli olarak kurulmuş bir beylikti. Germiyanoğulları, Kütahya merkez olmak üzere Kula, Simav ve Denizli çevresinde Yakup Bey tarafından kuruldu. 🔸 Germiyan aşiretinin menşei hakkında çeşitli görüşler vardır. Bu görüşler; Oğuzlar'ın Afşar boyuna mensup bulundukları, Harezmli oldukları ya da Türkmen ve Kürtlerin konfederasyonundan oluşan bir beylik olduğu olduğu yönündedir. Fakat görüşlerden hangisinin gerçeği ifade ettiği kesin olarak tespit edilememektedir. 🔸 14. yüzyılın ilk yarısında Anadolu hakkında değerli bilgiler veren İbn Fazlullah el-Ömerî, seyyah Haydar Uryan ve seyyah Cenevizli Balaban'dan naklen Germiyan hükümdarının Türk emîrlerinin en büyüğü olduğunu, bu emîrlerin memleketlerine hükmettiğini, beyliğin merkezi olan Kütahya'nın büyük bir kaleye, bol mahsul veren köylere ve geniş meralara sahip bulunduğunu, ayrıca beyliğin 700 yerleşme yeri ve pek çok askeri olduğunu yazar. 🔸 Yine Haydar Uryan'dan naklen beyliğin 40.000 atlı askeri bulunduğunu, Cenevizli Balaban'dan naklen de savaş zamanında 200.000 süvari ve piyade askerini tam teçhizatlı olarak çıkarabildiğini belirtir. 🔍 Selçuklu medreseleri hakkında 10 bilgi 🔸 Germiyanoğulları'nın , I.Murad döneminde,Şehzade Yıldırım'ın Germiyan Beyi Süleyman Şah'ın kızı Devletşah Hatun ile evlendirilmesi sonucunda,topraklarının bir kısmını (Simav-Emet-Tavşanlı)Osmanlılara çeyiz olarak bıraktıkları bilinir. 🔸 Beyliğin en önemli özelliklerinden biri mensuplarının ilim ve sanata olan düşkünlükleriydi. Germiyanoğulları zamanında ilmi ve sanatsal faaliyetler Anadolu'yu pek çok açıdan ihya etmişti. 🔸 Bu zamanda yetişen ilim ve fikir adamlarının varlığı, bize Germiyanoğulları beylik merkezinin ne derece canlı bir kültür hayatına sahip olduğunu göstermekteydi. Germiyan beylerinin ilim ve fikir adamlarını korumaları ve onlara değer vermeleri bu ortamın gelişmesini sağlamıştı. 🔸 Bugün Demirkapı Medresesi olarak bilinen Vâcidiye Medresesi ve II. Yakub Bey Medresesi en önemli ilim müesseseleridir. Fıkıh alimi ve aynı zamanda Germiyanoğulları Vakfı'nın mütevellisi olan İshak Fakih'in inşa ettirdiği medrese de bu devirde faaliyet göstermişti. 🔸 Bu medreselerde nakli ilimlerin yanında heyet ve astronomi de okutuluyordu.Germiyan ilinin Osmanlılara geçmesiyle bu dönemde yetişen ilim ve fikir adamları, edebiyatçı ve şairler de Osmanlı idaresinde hayatlarını sürdürmüşler ve eserler vermeye devam etmişlerdi. 🔸 Germiyanoğulları devrinde cami, medrese, çeşme gibi çeşitli mimarî eserler inşa edilmişti. Afyonkarahisar'da çeşmeler, Ankara'da Kızılbey Camii (1299), Denizli'de Süleyman Şah'ın yaptırdığı Ulu Cami (1368) ve Merkez Çeşmesi, Sandıklı'da Çavuş Çeşmesi, Kütahya'da Yakub Çelebi Medresesi, Hisar Çeşmesi, Servi (Çatal) Camii, Kale-i Bâlâ Camii (1377), Kurşunlu Camii (1377), Balıklı Camii, Analıca Camii, Vâcidiye Medresesi, Uşak'ta Kavşit Çesmesi, Kütahya'da İshak Fakih'e ait çeşme mimarî eserlerin en önemlileriydi. 🔸 Böylece bu eserler vasıtasıyla Anadolu'nun gerçek anlamda bir İslam yurdu olması hızlanmaktaydı. 🔸 Selçuklu'nun Ermenek merkezli bir uç beyi olan Karaman Bey, uç bölgelerdeki faaliyetlerine devam etmişti. Kilikya bölgesinde tehlikeli bir sınıra yerleşmiş olan Karamanlılar, yaklaşık 2 asır bu bölgede hüküm sürmüşlerdi. 🔸 Beylik, 13. yüzyılda Anadolu'daki en güçlü Türk beyliği kabul ediliyordu. Bu yüzden Osmanlı Beyliği onlardan ilk başlarda uzak durmuş, iyice büyüyüp güçlendikten sonra Karamanoğullarını kendisine bağlamıştı. 🔸 Sosyal eserlerin inşası bakımından Anadolu beylikleri arasında Karamanoğulları'nın önemli bir yeri vardır. Mahmud Bey'den itibaren Tâceddin İbrâhim'e kadar olan dönemde cami, medrese, köprü, han, zâviye, türbe ve hamam gibi pek çok eser inşa edilmiştir. 🔸 Bunların çoğu sanat değeri olan yapılardır. Niğde'de Ali Bey tarafından 812'de (1409-10) yaptırılan Akmedrese, Alâeddin Bey'in hanımının (I. Murad'ın kızı) Karaman'da 783'te (1381) yaptırdığı Hatuniye (Nefîse Sultan) Medresesi, Alâeddin Bey'in yaptırdığı dört tekke, yirmi bir han ile Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin kabrinin bulunduğu Yeşil Türbe, yoksullara ve yolculara yemek verdirdiği zâviyeler, Karaman'da hisar içinde yaptırdığı bir cami ile bir türbe, inşası 1432'de tamamlanan mescid, dârülkurrâ, imaret, çeşme gibi tesislerden oluşan İbrâhim Bey Külliyesi, Ürgüp'ün Damsa köyündeki Taşkınbaba Camii bu eserlerden bazılarıdır. 🔸 Bunlardan İbrâhim Bey Külliyesi'ndeki medresenin pencere kanatlarıyla Taşkınbaba Camii'nin mihrabı ağaç oymacılığının en güzel örnekleridir. İbrâhim Bey Mescidi'nin çini mihrabı ise çini sanatının bir şaheseri kabul edilmektedir. Yine Tâceddin İbrâhim Bey ile oğulları Alâeddin ve Kasım'ın türbelerindeki alçı işleri bu sanatın en güzel örneği olarak nitelendirilmiştir. 🔸 Kendilerini Selçuklular'ın mirasçısı olarak gören Karamanoğulları, Anadolu'da Türk kültürünün yayılmasında büyük hizmetleri bulunmuştur. Karamanoğlu Mehmed Bey'in, 13 Mayıs 1277 tarihinde Konya'da ünlü dil fermanını yayınlayarak, Türkçenin yeniden devlet dili olmasını sağlaması önemli bir anekdot ve Anadolu'nun Türkleşmesi için atılmış bir büyük bir adımdır. 🔸 Karamanoğulları, Türk tarihi kadar, Türk diline ve kültürüne sahip çıkan beylik olması açısından tarih sahnesinde önemli bir yere sahiptir. 🔍 Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus kimdir? Şifaiye Medresesi hakkında bilgi... 🔸 Karesioğulları, Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesinden sonra uç beyleri tarafından kurulan küçük devletlerden biri olan ve adını kurucusu Karesi Bey'den alan Anadolu beyliklerinden biriydi. Karesi Beyliği'nin kurucusu Melik Dânişmend Gazi'nin soyundan gelen Karesi Bey'di. Selçuklular tarafından Bizans ucuna yerleştirilen Karesioğulları, Germiyanlarla beraber fetihlerde bulunmuşlardı. 🔸 Karesi Beyliği, komşusu olan Osmanoğulları Beyliği'nin genişlemesiyle bu beyliğe katılmıştı. Böylece Osmanlı hakimiyetine katılan ilk beylik olmuştu. Balıkesir ve çevresinde hüküm süren beylik, Orhan Gazi zamanında Osmanlılar idaresine geçen beyliğin ileri gelenlerinden Hacı İlbey, Evrenos Bey Osmanlılar'a büyük hizmetler vermişti. 🔸 İlerleyen dönemlerde Osmanlı Devleti içinde bu bölgede Karesi Sancağı kurulmuştu. Karesi beylerinin ve ileri gelen şahıslarının, Osmanoğullarının egemenliği altına girmelerini takiben, Osmanlı Devleti'nin Rumeli topraklarında yayılmasında büyük katkıları olmuştu. 🔸 Süleyman Paşa, Rumeli'ye geçişinin gerek hazırlık döneminde gerekse gerçekleşmesi sırasında Karesioğulları'dan büyük yardım ve destek görmüştü. 🔸 Yeni fethedilen Rumeli topraklarını Türkleştirmek maksadıyla Anadolu'dan getirilen Türk nüfusu arasında Karesi ilinden gelenler, Süleyman Paşa zamanında Gelibolu yarımadası ile kuzeyine yerleştirildiler. Hasköy'deki Balıkesirli, Karasili, Gönenli, Dânişmendli ve Dimetoka'daki Karesiyurdu gibi yer adları o tarihten kalmadır. 🔸 Kısa süren hâkimiyetine rağmen Karesi Beyliği, bulunduğu mevki açısından hem kara hem de deniz devleti olma özelliğinden dolayı önem taşımaktaydı. Beylik, 40.000 atlı askerden oluşan bir kara ordusuna ve etkili bir donanmaya sahipti. 🔸 Karesi Beyliği'nin denizcilikteki ileri seviyesi Osmanlı bahriye teşkilâtı için bir kaynak ve örnek teşkil etmiştir denilebilir. Balıkesir'de bol miktarda ipek ve ladin reçinesi üretilmekte ve Avrupa pazarlarına gönderilmekteydi. İstanbul kumaşları da çoğunlukla Balıkesir ipeğinden dokunuyordu. 🔸 Günümüzde Karesi Beyliği'nden kalan herhangi bir mimari eser yoktur; sadece Bergama'daki Güdük Minare'nin XIV. yüzyıl başlarında Karesi Beyliği zamanında yapıldığı ileri sürülmektedir. Karesioğulları'ndan Yahşi Bey ile oğlu Beylerbeyi'ne ait gümüş ve bakır sikkeler mevcuttur. 🔍 Selçuklu döneminden miras kalan 3 şifahane 🔸 Antalya'dan gemilerle Muğla kıyılarına çıkan Türkmenler, Menteşe Bey reisliğinde Denizli'ye kadar olan bölgeyi fethetmişlerdi. 🔸 Beyliği, bu yöreye deniz yoluyla gelen ve içeri doğru girerek sahille Denizli dağları arasındaki bölgeye yerleşen Türkmenler'in tesis ettiği belirtilir. Ayrıca karadan sahile doğru akın yapan Türkler tarafından bir siyasî birlik haline getirildiği üzerinde de durulur. 🔸 Anadolu'nun güneybatısında 200 yıla yakın hakim olan Menteşeoğullarına ait kültür ve sanat eserleri, hala mevcuttur. Bölgede cami, medrese, türbe ve diğer sosyal müesseseler inşa eden Menteşe Beyliğinin Milas, Muğla, Beçin ve Balat şehirlerinde, zamanına göre fakülte derecesinde, yüksek vasıflı medreseleri vardı. 🔸 Yıldırım Bayezid'in Ankara Savaşı'ndaki yenilgisinin ardından Timur'un Menteşe Beyliği'ne topraklarını iade etmesi üzerine Balat merkez olmuş, idareyi tekrar İlyas Bey ele almıştı. İlyas Bey'in bu dönemde Balat'ı önemli bir merkez haline getirdiği görülmektedir. 🔸 İlyas Beyin, 1404 yılında Balat'ta (Milet) yaptırdığı İlyas Bey Camii, Türk sanat eserleri arasında orijinal ve nadide bir örnek olarak göze çarpmaktadır. Balat'taki caminin Anadolu Türk mimarisinin gelişiminde özel bir yeri vardır. 🔸 Menteşe beyleri, ayrıca ilme, alimlere çok değer verir, himaye ederlerdi. Mevlana'nın torunlarından Ulu Arif Bey'e hürmet gösterip; Mevleviliğin, bölgelerinde yayılmasına müsaade etmişlerdi. 🔸 Menteşeoğlu İlyas Bey adına İlyasiye fi't-Tıb adında bir tıp kitabının, Menteşeoğlu Mehmet Bey oğlu Mahmud Çelebi adına da Bazname adında avcılığa dair bir kitabın Farsça'dan tercüme edilmiş olması Anadolu'daki Türkleşme faaliyerlerine örnektir. 🔸 Sınırları aşağı yukarı Muğla iline denk gelen bu beyliğin hakimiyeti, 13. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın başlarına kadar devam etti. 🔸 Diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetine girdi. Muğla ili Osmanlı Devleti 'nin son dönemlerine kadar Menteşe vilayeti olarak anıldı. 🔍 Selçuklu döneminin önemli 3 edebi şahsiyeti 🔸 Saltuklular, Anadolu'da kurulan İlk Türk beyliklerinden biridir. Başşehri Erzurum olan bu beylik Erzurum, Bayburt ve civarında hüküm sürdü. 🔸 Sultan Alp Arslan, Malazgirt Zaferi'nin kazanılmasında ve Anadolu'nun fethinde büyük hizmetleri olan Ebu'l-Kasım Saltuk'a Kars, Pasinler, Oltu, Erzurum, İspir, Bayburt ve yörelerini veraset yoluyla çocuklarına da intikal etmek üzere vermişti. 🔸 Saltuklular, Doğu Anadolu bölgesinde hüküm sürdükleri süre içerisinde mevcut kaleleri onararak kullanmışlar ve cami, türbe, hamam, kervansaray gibi önemli yapılar inşa etmişlerdi. 🔸 Bizans ve daha önceki dönemlere ait olan Erzurum, Hasankale, Tortum, İspir, Oltu, Avnik, Micingerd, Zivin, Tercan, Kars ve Bayburt kalelerinde birtakım değişiklikler yapmışlardı. Bunlardan İnkaya (Micingerd) köyünde bulunan ve Becen Kalesi olarak da bilinen Micingerd Kalesi önemlidir. 🔸 Kalenin Saltuklular tarafından kullanıldığını gösteren iki kitâbesi vardır. İlki 577 (1181-82) tarihli olup Saltuklular'a ait en eski kitâbedir ve fethi müteakip kalenin yenilendiğini belirtir. 630 (1232-33) tarihli olan ikincisinde Saltuk oğlu Ebû Mansûr Argın Şah'ın kaledeki imar faaliyetleri anlatılmaktadır. 🔸 Saltuklu beyleri, kültüre, sanata ve mimari eserlere çok önem vermişler ve sahip oldukları yerlerde çeşitli mimari eserler yaptırmışlardır böylece Saltuklular döneminde yapılan hizmetler bir kültür taşıyıcısı olarak Anadolu İslam yurdu haline gelmesinde etkili olmuştur.

Anadolu'yu İslam yurdu yapan 7 beylik

BEYLİKLERİN ANADOLU'YU İSLAM YURDU HALİNE GETİREN KATKILARI