Abdülhamid’in kara kutusunun 86 yıl kasada saklanan günlükleri

Sultan İkinci Abdülhamid'in en yakınlarından olan ve o dönemi konu alan tarih kitaplarında 'Arap İzzet Paşa' diye geçen Ahmet İzzet Holo Paşa, 1852'de Şam'da doğdu. Çok iyi tahsil gören İzzet Holo Paşa Fransız okulunu bitirdikten sonra hukuk okudu, 1890'larda Abdülhamid tarafından Yıldız Sarayı'na alındı ve zamanla hükümdarın en güvendiği adamı oldu. Padişahın dış dünya ile temasının sağlanması, memlekette olup bitenler hakkında haberdar edilmesi ve devlet birimleri arasındaki koordinasyon gibi işlerin yanı sıra hükümdarın bütün gizli temaslarını da senelerce o yürüttü. 1908'de meşrutiyet ilân edildikten bir sene sonra 31 Mart olayı yaşandı. Sultan Abdülhamid'in yakınlarının hayatları tehlike altındaydı ve hükümdar oğlu gibi gördüğü İzzet Paşa'ya 'Beni hayatta bırakırlar ama seni öldürürler! Memleketi hemen terk et!' tavsiyesinde bulundu. Yıldız Sarayı'nda görev yaptığı 1890'dan 1908'e kadar Sultan Abdülhamid'in sağ kolu olan Arap İzzet Paşa, 31 Mart Vak'ası'nın hemen ardından hayatının tehlikeye girmemesi için ve hükümdarın ısrarıyla önce Avrupa'ya gitti, oradan da Mısır'a geçti. Abdülhamid ise tahtından indirilip Selânik'e sürgüne gönderildi. İzzet Holo Paşa maddi anlamda hiçbir sıkıntı çekmedi. 1924'te Kahire'de vefat etti. Sultan Abdülhamid'in kara kutusu İzzet Holo Paşa'nın kayıp günlükleri hakkında yazı kaleme alan Tarihçi Murat Bardakçı, günlüklerin macerasını ve ortaya çıkış öyküsünü bir sene önce yazmıştı. Bardakçı, bugünkü yazısında da (Sultan Abdülhamid'in 'karakutusu' Arap İzzet Paşa'nın kayıp günlükleri yayınlandı. O dönem artık daha mükemmel yazılabilecek!) İzzet Holo Paşa'nın yaklaşık 100 yıl sonra yayınlanan günlüklerinden bahsetti. Bardakçı, eserle birlikte Sultan Abdülhamid döneminin artık daha mükemmel yazılabileceğini belirtti. İzzet Holo Paşa Abdülhamid'in en güvendiği adamıydı. Padişahın dış dünya ile temasının sağlanması, memlekette olup bitenler hakkında haberdar edilmesi ve devlet birimleri arasındaki koordinasyon gibi işlerin yanı sıra hükümdarın bütün gizli temaslarını da senelerce o yürüttü. Bu süreler içerisinde bir günlük tuttu, 1895 ile 1908 yılları arasında Yıldız'da gördüklerini, yaşadıklarını ve devletin en üst düzeyinde olup bitenleri günü gününe, eksiksiz şekilde kaleme aldı ve beş defterden meydana gelen günlük oluşturdu. Bu günlükleri memleketten ayrılırken de yanında götürdü. Arap İzzet Paşa'nın elyazısı ile olan günlüklerin bir sayfası. Yazdıklarının ölümünden yüz sene sonra yayınlanmasını vasiyet eden İzzet Holo Paşa'nın vefatının ardından defterlerini kızı Leman Hanım muhafaza altına aldı ve İsviçre'nin Lozan şehrinde bir bankanın kasasına koydu. Bundan kimseye bahsetmedi. 86 yıl kasada kalıp zamanla unutulan defterler, İzzet Paşa'nın günlükleri seneler boyunca arayan torununun oğlu Ahmet Semih Mümtaz tarafından 2010'da tesadüfen bulundu. Ahmet Semih Mümtaz, günlükler için İzzet Paşa'nın dünyanın dört bir tarafında yaşayan torunlarını dolaştı fakat hiçbir sonuç elde edemedi. Ailede bu defterlerin varlığını bilenler olsa da nerede muhafaza edildikleri hakkında bilgi yoktu. Ta ki Leman Hanım'ın 1980'lerin başındaki vefatına kadar… Leman Hanım'ın vefat etmesinden seneler sonra İsviçre bankalarından biri 2010'da Leman Hanım'ın Amerika'da kiraladığı kasa hakkında bir akrabasını bilgilendirdi. Semih Mümtaz olaylardan haberdar edilip bankaya ulaştı, Holo Paşa'nın beş defter hâlindeki günlüklerini ortaya çıkardı. Semih Mümtaz da defterleri kimseleri haberdar etmeden uzun bir süre muhafaza etti. Beş defter hâlindeki hatıraların kopyalarını Osmanlı Arşivleri'nin eski mensuplarından İbrahim Küreli'ye vererek yeni yazıya çevirtti. Paşa'nın toplam 564 sayfadan oluşan günlüklerinin metni, eski harflerden yeni yazıya eksiksiz aktarılmış şekilde ve üzerinde hiçbir müdahalede bulunmaksızın bu hafta raflardaki yerini aldı. Kitapta defterlerin Paşa'nın el yazısıyla olan orijinal sayfa görüntülerinin tamamının yanı sıra küçük bir aile albümü de yer alıyor. Son sayfasının yazılışının üzerinden 111 sene geçtikten sonra tam metin halinde yayınlanan defterler o günlerle ilgili olarak az bilinen, karanlıkta kalan ve hâlâ tartışılan birçok konunun ayrıntısını günışığına çıkartmaktadır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın. 31 Mart Vakası, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne, iktidara tam hâkim olmak ve Sultan II. Abdülhamid'i etkisiz hale getirmek için bir bahane olmuştu. İttihatçılar, kendilerinin sebep olduğu bu isyanın faturasını padişaha keserek 'hâl' edilmesine; yani Abdülhamid'in tahttan indirilmesine karar vermişlerdi. 27 Nisan 1909 günü Meclis-i Umumi-i Milli, Sultanahmet'teki Meclis dairesinde 240 mebus, 36 ayandan oluşan bir heyetle, Sultan II. Abdülhamid'in hâl'ine karar verdi. Heyet, Veliahd Mehmed Reşad Efendi'nin tahta çıkmasına oy birliğiyle hükmetmişti. Fakat bu kararın gerçekleşmesi için, fetva alınması şarttı ve fetvanın şeriat hükümlerine uygunluğunu denetleyen 'Fetva Eminliği'nce tasdiki gerekti. Hâl' fetvasının ilk metnini Elmalılı Hamdi (Yazır) Hoca kaleme almıştı. Fetva Emini Hacı Nuri Efendi, Meclis'e davet edilmiş ve onayı istenmişti. Verilen fetva, günümüz Türkçesi ile şunları söylüyordu: 'Müslümanların imamı olan kimse, bazı önemli şer-i konuları şeriat kitaplarından çıkarsa ve bu kitapları yasak etse, yaksa, yırtsa devlet hazinesini israf edip şeriata aykırı şekilde harcasa, idare ettiği kimseleri şer'i sebep olmadan öldürse, hapsetse, sürse, başka türlü zulümleri de adet edindikten sonra, doğru yola yemin etmişken sözünden dönse, Müslümanların yaşayışını tamamen bozacak şekilde fitne çıkarmakta direnip onları birbirine öldürtse, buna engel olacak durumdaki Müslümanlar, onun zora dayanan tutumunu ortadan kaldırıp, İslam memleketlerinin pek çok yelerinden metbuu tanınmadığına dair haberler gelip yerinde kalmasında zarar ve ayrılışında iyilik olduğu düşünülürse, kendisine imamlık ve sultanlıktan vazgeçme teklif etmek veya hâl etmek şekillerinden hangisi erbab-ı hâl ve akd tarafından uygun görülmüşse, bu kararın uygulanması yerinde ve gerekli olur mu?' Elmalılı Hamdi Yazır, daha sonra bir konuşmasında 'Hayatımda yaptığım en büyük hata, Sultan Abdülhamid'in hâl'ine karışmamdır' şeklinde, o dönemde karıştığı bu olaydan duyduğu pişmanlığı dile getirmişti. Tahttan indirildikten sonra Çırağan Sarayı'nda ikamet etmek istediğini bildiren Sultan II. Abdülhamid'e ret cevabı verilmiş ve hemen o gece Mahmud Şevket Paşa'nın emriyle eşyasını bile alamadan birkaç bavulla Selanik'teki Alatini Köşkü'ne gönderilmişti. Sultan II. Abdülhamid, ailesi ve maiyetiyle birlikte yola çıkmadan önce muhafızlığına tayin edilen, geleceğin TBMM başkanı ve TC Başbakanı Binbaşı Ali Fethi (Okyar)'a Yıldız Sarayı'ndaki yatak odasının anahtarlarını teslim etmiş ve 'Oğlum. Benim saraydakilerden kimseye emniyetim yoktur. Sen iyi bir çocuğa benziyorsun, bu anahtarları alın. Şu kadar senedir dişimden tırnağımdan arttırdığım yatak odamdadır. Sana emanet ediyorum' demişti. Onun İstanbul'dan ayrılmasından sonra Yıldız Sarayı'nın her köşesi İttihatçılarca didik didik aranmış ve her darbede olduğu gibi bir yağma yaşanmıştı. Bu vesileyle saray ilk defa bütün detaylarıyla yerli ve yabancı basına açılmıştı. II. Abdülhamid'in otuz üç yıllık arşivini özellikle de 'jurnalleri' tetkik etmek için bir komisyon kurulmuş ve bunların birçoğu Enver Paşa'nın emriyle bugün İstanbul Üniversitesi'ne tahsis edilmiş bulunan Harbiye Nezareti bahçesinde yakılmıştı. Fransız dergisi L'lllustration, Sultan Abdülhamid'in tahttan indirilişini, karardan sonra sarayda çekilmiş bir fotoğrafıyla ve 'Saltanatın Sonu' başlığıyla duyurmuştu. Şehbal ise değişimi, bu kapak resmiyle okuyucularına sunmuştu.

Abdülhamid’in kara kutusunun 86 yıl kasada saklanan günlükleri

AHMET İZZET HOLO PAŞA KİMDİR?