Abdülhamid Han'ın İstanbul'a miras bıraktığı üniversiteler

🔹 Ülkemizdeki üniversiteleri temelini oluşturan Darülfünun-ı Şahane, Sultan II. Abdülhamid tarafından 31 Ağustos 1900 tarihinde, cülusunun 25. yıl dönümünde açıldı. 🔹 Bu tarih eğitim yuvasının tevellüdünün akıllarda kalması açısından önemliydi. Böylece ülkemizdeki eğitim hamlelerinin en büyüklerinden biri Sultan II. Abdülhamid Han ile beraber anılacaktı. 🔹 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanıyla Osmanlı Devleti, birçok alanda düzenlemeye gitme ihtiyacı duymuştu. Tanzimat döneminde medrese dışında yeni bir yükseköğretim müessesinin kurulması yolunda teşebbüsler meydana gelmişti. 🔹 Kurulacak kurumuna fenler evi anlamına gelen Darülfünun adının verilecek olması bile medreseden ayrı bir eğitim yapısını işaret eder. 🔹 Yükseköğretim kurumu olarak kurulması planlanan Darülfünun sınıflar, kütüphane, laboratuvar ve müzeden oluşacaktı. 1863 yılında ilk dersi Kimyager Derviş Paşa'nın vermesiyle Darülfünun 'da eğitim başlar. 🔹 Derviş Paşa, ilk derste fizik ve kimyanın amacı, havanın özellikleri ve elektriğin de yer aldığı konuları halkın anlayabileceği şekilde anlatır. 🔹 İnşaatı 1865'te tamamlanan Darülfünun binası ise Maliye Nezareti'ne verilir ve Darülfünun geçici olarak Çemberlitaş'taki Nuri Paşa Konağı'na taşınarak 19 Nisan 1865'te konferanslara başlanır. 🔹 Ancak bina, Avrupa'dan getirilen tüm ders araçları ve kitaplarıyla birlikte çıkan bir yangında yok olur. Böylece ilk Darülfünun, düzenli derslere bile başlanamadan kapanır. 🔹 Darülfünun eğitimi için ikinci teşebbüs, 1869 yılında günümüzde Çemberlitaş'ta bulunan Basın Müzesi binasında başlar. Felsefe ve Edebiyat, Fen ve Matematik, Hukuk şubelerinden oluşan Darülfünun 'da eğitim 3 yıl olarak ilan edildi. 🔹 1873 yılında Galatasaray Sultanisi içine Darülfünun-i Sultani ismiyle üçüncü defa kurulan Darülfünun, 3 dönem mezun verdikten sonra 1881'de bir kez daha kapandı. 🔹 Başarısızlıkla sonuçlanan 3 denemenin ardından uzun yıllar bu hususta çalışmalar yaptıran ve birçok mektep açarak üniversite eğitiminin altyapısını oluşturan Sultan II. Abdülhamid, vaktin geldiğini düşünerek gerekli adımı adar. 🔹 1900 yılında 55 yıllık tecrübenin ışığında, hukuk mektebinin de bulunduğu birkaç fakülteden oluşan Darülfünun-ı Şahane'nin kurulması kararlaştırılır. 🔹 Sultan II. Abdülhamid Han'ın 25. cülus yıl dönümünde rastlayan 31 Ağustos 1900 tarihinde resmi açılışı yapılan Darülfünun-i Şahane, Edebiyat ve Hikmet (Felsefe) Şubesi, Ulum-i Riyaziye ve Tabiiye Şubesi ve Ulum-i Aliye-i Diniyye (İlahiyat) olarak 3 fakülteli bir üniversite şeklinde planlandı. 🔹 Pek çok mezun veren Darülfünun-ı Şahane, Meşrutiyet döneminde daha sistemli bir eğitime geçmiştir. Meşrutiyet'in ilanıyla adı İstanbul Darülfünunu şeklinde değiştirilen Darülfünun-ı Şahane, Tıp ve Hukuk şubelerini de bünyesine katmak suretiyle resmen 4 şubeli olarak yeniden teşkilatlandırıldı. 🔹 21 Ağustos 1909'da Vezneciler 'de şimdiki İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi binasının bulunduğu yerde Zeyneb Hanım Konağı'na yerleştirilen İstanbul Darülfünununa binlerce talebe kayıt için başvurmuştu. Darülfünun binası yeterli gelmediği için yeni binalar kiralanmış, ilmi yayın faaliyetlerine girişilmişti. 🔹 Cumhuriyete kadar Darülfünun bu hüviyetiyle eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdürmüştü. Lozan Antlaşmasından sonra Harbiye Nezareti (İstanbul Üniversitesi Merkez Binası) Darülfünuna tahsis edilerek Darülfünun 'un mekân ihtiyacı büyük ölçüde giderildi. 🔹 Cumhuriyetten sonra lağvedilen okul 1933 sonrasında Darülfünun İstanbul Üniversitesi olarak anılmaya başlandı. 🔹 Döneminde eğitimi geliştiren ve çeşitlendiren Sultan II. Abdülhamid, 1900 yılında açılışını yaptığı Darülfünun-ı Şahane, uzun süreli olmuş ve İstanbul Üniversitesi'nin reform edildiği 1933 yılında kadar 33 sene bu isimle yaşamıştı. 🔹 Küçükçekmece Halkalı 'da bulunan ve günümüzde özel bir üniversitenin kullandığı yapı, Sultan II. Abdülhamid tarafından 13 Ekim 1892 tarihinde Ziraat ve Baytar Mektebi olarak yaptırıldı. 🔹 Osmanlı'da Müslüman halkın büyük bir kısmı geçimini topraktan sağlamaktaydı. Tanzimat ve Islahat fermanlarından sonra Osmanlı Devleti, ekonomik anlamda hızlı bir şekilde gerilemeye başlamıştı. Sultan II. Abdülhamid, 1876 yılında tahta çıktıktan sonra gerilemenin önünde durmak için büyük çaba harcamıştı. 🔹 Ekonomik ve sosyal anlamdaki gerilemeyi ziraat anlamında ıslah çalışmaları yaparak bertaraf etmek istemişti. Osmanlı Devleti'nde modern tarım yapılabilmesi için Ziraat Mekteplerinin açılması fikri Sultan II. Abdülhamid döneminin önemli tarım politikasıdır. 🔹 Sultan II. Abdülhamid, ziraatın gelişmesi ve eğitimi için tahta çıktığında konunun uzmanı kişilerden rapor ve projeler ister. Ancak 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlaması nedeniyle ziraat ile ilgili projeler bir süre askıya alınmak zorunda kalır. 1878-1879 yıllarında, Ahmed Cevdet Paşa'nın Ticaret ve Ziraat Nazırlığı döneminde ziraat eğitimi konusu tekrar gündeme gelir. 🔹 Ziraat Müdürlüğüne getirilen Amasyan Efendi, eski usul ziraatın terk edilmesinin yanında modern ziraat teknikliklerinin kullanıldığı bir ziraat mektebinin de İstanbul'da açılmasını gerektiğini ifade eder. 🔹 Bu okulda eğitim verebilmesi için 8 kişi Fransa'ya eğitime gönderildi. Sultan II. Abdülhamid döneminde ziraat konusunda uzman kişilerin Ticaret ve Ziraat Nezareti'nde istihdam edilmesi, yurt dışında eğitim için öğrenci gönderilmesi bu alanda sistemli bir değişim ve yapılanma sürecinin başladığını gösterir. 🔹 1889 yılında eğitime başlayan mektepte yer alan ilk 25 öğrenci, Mülkiye Baytarı talebeleridir. Derslere Ahırkapı'da Tıbbiye-i Mülkiye Mektebi'nde başlayan talebeler, bu mektebin talebeleriyle birlikte eğitimlerine devam ederler. 🔹 1908'de Meşrutiyetin yeniden ilanından sonra ziraatın çeşitli dallarında ihtisas görmek üzere Avrupa'ya talebeler gönderilir. Bunlar Avrupa'dan döndükten sonra okulda ihtisasları ile ilgili şubelerde görev alırlar. I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla diğer okullarda olduğu gibi Ziraat ve Baytar Mektebi'nde de eğitime ara verilir. 🔹 Öğretmen ve öğrencilerin çoğunluğu cepheye koşar. 1916 yılında savaş içerisinde zirai üretim, tohum muayenesi ve dağıtım gibi konularda duyulan ihtiyaç üzerine okul yeniden açılır.1928 yılında kapatılan okul, 1930 yılında 3 yıl süreli orta dereceli meslek okulu olarak yeniden öğretime açılır. 2010 yılından itibaren ise üniversite binası olarak kullanılmaya başlandı. 🔹 Sultan II. Abdülhamid döneminde, ziraat alanında başlayan yeniden yapılanma sürecinin, devletin ziraat politikasında uzun süre etkili olduğu söylenebilir. 🔹 31 Ağustos 1876'da tahta çıkan Sultan II. Abdülhamid, ülke ekonomisini kalkındırmak ve canlandırmak amacıyla saltanatı döneminde birçok faaliyette bulunmuştu. Ekonomi alanında gerçekleştirdiği icraatlarının kalıcı, kurumsal ve tabana yayılmasını sağlamak amacıyla eğiyim-öğretim alanı tercih edilmişti. 🔹 Demiryolları, limanlar ve ulaşım yıllarının inşası gibi nedenlerle 16 Ocak 1883 tarihinde Hamidiye Ticaret Mektebi kuruldu. Mektebin kurulmasında, Ticaret Nazırı Suphi Paşa'nın önemli katkıları olmuştu. 🔹 Mektebin kurulma amacına bakıldığında, 1839 yılında devlet yeni düzende yeni ekonomi kuruluşları oluşturmak istemekteydi. Bu amaçla Fabrika-i Hümayun adı verilen işletmeler kuruluyor, lakin işletmeci, muhasebeci, mühendis gibi yetişmiş personeli olmadığından başarılı olunamıyordu. 🔹 Paris'e eğitime gönderilen 200 öğrenci dışında ticaret hayatın canlandırılması için devlet tarafından her türlü teşebbüs desteklenmiştir. Osmanlı ticaret hayatında gerçekleştirilmesi istenilen canlılığın sağlanması için bu alanda hizmet verecek kamu kurumlar ile özel sektörün insan kaynaklarını da ihtiyaç doğrultusunda yetiştirmek için bir eğitim kurumuna ihtiyaç vardı. Hamidiye Ticaret Mektebi bu ihtiyaçlara cevap verebilmek maksadıyla hizmete girmişti. 🔹 Gençliğinden itibaren ticarete meraklı olan Sultan II. Abdülhamid, Suphi Paşa'nın Ticaret Mektebi kurulması teklifinin karşısında ziyadesiyle heyecanlanmış, şahsi servetinden mektebin kurulması için katkıda bulunmuştur. Mektebin kuruluş nizamnamesinde, mektebin kurulma amacının 'ticaret erbabı kişiler yetiştirmek' olduğu ifade edilmişti. 🔹 15-25 yaşındaki gençlerin sınav yoluyla başvurabildiği mektebi rüştiye seviyesinde kabul edilmekteydi. Mektebe kabul için yapılan sınavı mektep öğretmenleri, Ticaret Nezareti ve Ticaret Odası yetkilileri gerçekleştirmekteydi. Eğitimin paralı olduğu mektebe yoksullar için yüzde 10 burs kontenjanı ayrılmıştı. Ders kitapları ve araçları mektep idaresince ücret mukabili karşılanmıştır. Resmi üniforma giymenin zorunlu tutulmadığı mektep Cuma ve Pazar günleri tatildi. 🔹 Mektepte örgün öğretimin sonunda diploma almanın yanı sıra, ücret karşılığı açılan kurslarda başarılı olanlar da sertifika almaya hak kazanmıştı. Türkçe, Rumca, Arapça ticari yazışma derslerinin yanında İngilizce, Fransızca ve İtalyanca ticari yazışma dersleri, Uluslararası Ticaret kanunu ilgili dersler de mektepte okutuldu. 🔹 4 yıllık eğitim verilerek, yılda 200 öğrenciye hizmet verilmesi planlanan mektepte bu hedefin % 50'sinin gerçekleştiği ve Müslim-gayrimüslim öğrencilerin bir arada eğitim aldıkları görülür. 🔹 Sultanahmet'te Hamidiye Ticaret Mektebi olarak 1883'te kurulan ve günümüzde Türkiye'nin önemli üniversitelerinden Marmara Üniversitesi'nin temellerini oluşturan mektep, Sultan II. Abdülhamid'in ülkemize kazandırdığı sayısız eğitim kurumundan birisi olarak hizmetine devam etmektedir.

Abdülhamid Han'ın İstanbul'a miras bıraktığı üniversiteler

DARÜLFÜNUN-I ŞAHANE