20 maddede Piri Reis hakkında bilmeniz gerekenler

Tam adı Piri Muhyiddîn İbn Hacı Mehmed olan Piri Reis, eşsiz bir kartograf, deniz bilimci ve denizcilik tarihinde büyük izler bırakan bir kaptandır. Ayrıca 15. yüzyılda Osmanlıların Akdeniz'i bir Türk gölü haline getirmesini sağlayan en önemli insanlardan biri olması bakımından ayrıca dikkate değerdir. Piri Reis, 1465'li yılların sonuna doğru Gelibolu'da doğdu. Doğduğu bölgenin ahalisi denizle iç içe yaşadıklarından çoğu denizci olmaktaydı. Piri Reis'in memleketi olan Gelibolu'da doğanları Osmanlı Şeyhülislâmı ve tarihçisi İbn Kemal şöyle anlatır: ''Gelibolu'da doğan çocuklar timsah gibi su içinde büyürler. Beşikleri ecel tekneleridir. Sabah ve akşam gemilerin sesleri ile uyurlar.'' Piri Reis'in amcası II. Bayezid devrinin en ünlü kaptanlarından Kemal Reis idi. Çocukluk yıllarından sonra Piri Reis, kendisini amcasının gemisinde buldu. 1487'de amcası ile birlikte İspanya'daki Müslümanların yardımına gitti. 1491-1493 arasında Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara katıldı. Yaklaşık otuz yıl boyunca amcası Kemal Reis ile birlikte Akdeniz'de hem korsanlık faaliyetlerine, hem de Osmanlı İmparatorluğu hizmetindeki deniz seferlerine katıldı. Bu yıllardaki yaşantısını Kitâb-ı Bahriye isimli eserinde şöyle zikreder: Akdeniz'de seyrederdik o zaman Kâfirlere vermezdik aman. Amcasını, Osmanlı hükümdarı II. Bayezid'in davet etmesi üzerine, Piri Reis de onunla beraber Osmanlı donanmasında çalışmaya başladı. 1502'de Osmanlı-Venedik Savaşı sırasında bir geminin kaptanı olarak görev yaptı. Amcasının 1511'de ölümü üzerine Piri Reis, bir süre Barbaros'un yanında çalıştı ve Gelibolu'ya çekilerek, ilk eseri olan Dünya haritasını hazırlamaya başladı. Hindistan ticaret yollarının Portekizliler'in eline geçmesi Osmanlı çıkarlarını tehdit etti. Osmanlı donanması arka arkaya Hindistan sularına seferler düzenlemeye başladı. Piri Reis, 1547'de Hind Kaptanıderyalığı'na getirildi. 26 Şubat 1548'de Portekizlilerden Aden'i geri aldı. 1551'de Süveyş Limanı'ndan 30 kadırgalık bir donanma ile hareket ederek Portekizlilere doğru sefere çıktı. 1552'de önemli bir Portekiz üssü olan Maskat'ı ve ardından Kişm Adası'nı alarak, Hürmüz Kalesi'ni kuşattı. Ancak Portekizliler, aşırı direnç gösterdiğinden Hürmüz'ü alamadı. Bu sefer sırasında kendisinden yardımını esirgeyen Basra Valisi Kubâd Paşa'nın da girişimleriyle Piri Reis'in aleyhine olumsuz bir hava yaratıldı. Mısır Valisi'nin Divân-ı Hümâyun'a, yazdığı onu kötüleyen mektubu üzerine, İstanbul'dan Piri Reis'in idam edilmesi emri geldi. Bu büyük Türk denizcisi ve âlimi 1552'de idam edildi. Piri Reis, denizcilik tarihi bakımından önemli üç yapıtı vardır. Bunlar, Birinci Dünya Haritası, İkinci Dünya Haritası ve Kitâb-ı Bahriye'dir. Harita üzerinde apılan araştırmalara göre, Birinci Dünya Haritası'nı Piri Reis'in 1513 yılında çizdiği ve 1517'de, Mısır'da Sultan Selim'e sunduğu öğrenildi. Piri Reis haritasında, Atlas Okyanusu'nun iki yakasını gösterecek edecek şekilde Batı Afrika kıyıları, Asor, Kanarya ve Yeşilburun adalarını ve Atlas Okyanusu, Güney Amerika ile Orta Amerika'ya yer verdi. Piri Reis haritasına çizimlerin yanı sıra başta kendi ismi olmak üzere ilgili yerlerin özelliklerini, ne zaman ve kim tarafından keşfedildiğini, haritayı çizerken hangi haritalardan faydalandığını belirten çeşitli açıklamalar da ekledi. Haritanın ilgi çekici diğer bir yönü ise, Piri Reis'in haritayı nasıl yaptığını üzerine yazmış olmasıdır. Böylece haritanın dayandırıldığı kaynaklar öğrenilebildi. Yaptığı açıklamaya göre Piri Reis, haritasını yaparken 33 haritadan yararlandı. Piri Reis, 15 yıl sonra bir Dünya haritası daha çizdi. Bugün elimizde bulunan parçasına göre harita, Grönland'ı, Kuzey ve Orta Amerika sahillerini gösteriyor. İlk haritadan daha büyük ölçeli ve gelişmiş bu ikinci harita, teknik olarak dönemin ileri örneklerindendir. Piri Reis'in 1528'de Kanuni'ye sunduğu ikinci haritası ise sekiz renkte boya ile renklendirilerek, ceylan derisi üzerine çizdi. Bu büyük bir dünya haritasının sadece kuzey batı köşesidir. Bu haritada Atlas Okyanusu'nun kuzeyi, Kuzey ve Orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş yılları ve Grönland'dan Florida'ya uzanan kıyı şeridi vardır. Piri Reis, birinci haritasında eksik bilgilerden kaynaklanan yanlışlarını burada düzeltti. Denizcilik alanının en önemli ismi, denizcilikle ilgili talimatlar içeren 450 yıllık Kitab-i Bahriye'si 'Denizcinin Kitabı', 'Donanma Kılavuzu' ve 'Deniz İlminin Kitabı' isimleriyle tercüme edildi. Bu eserin 1991 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayınlanan yeni baskısında orijinal el yazmasının renkli kopyası ve Osmanlıca metinle birlikte Latincesi, modern Türkçesi ve İngilizcesi vardır. 100 yıldan fazla bir süre boyunca yeni kopyaları üretilen bu kitap, giderek daha da lüks ve süslü bir hale geldi; ayrıca fırtınalar, pusula, haritalar astronomik seyrüsefer, dünya okyanusları ve bunları çevreleyen karalar hakkında ilave bilgileri içerir. Daha da ilginci bu harita, Portekizlilerin Hint Okyanusu'na girmeleri ve Kolomb'un Yeni Dünya'yı bulması gibi Avrupalılar tarafından yapılan keşif gezilerine de değiniyordu. Denizciler için bir kılavuz olarak hazırlanmaya başladığı Kitâb-ı Bahriye isimli eseri için tuttuğu notları düzenledi. Yavuz, Mısır seferine çıktığında Osmanlı donanmasına çağrıldı. Osmanlı donanması İskenderiye'yi ele geçirdikten sonra Piri Reis, ayrı bir filo ile Nil'den Kahire'ye gitti. Bu yolculuğu sırasında bu bölgelerin haritalarını yaptı. Hazırladığı dünya haritasını 1517'de Mısır'da Yavuz'a sundu. Kanuni döneminde Rodos'un fethine, ardından da Veziriazam İbrahim Paşa'nın Mısır yolculuğuna katıldı. Bu yolculukta veziriazamın dikkatini çekti. Onun hazırladığı kitabın kıymetini anlayan İbrahim Paşa müsveddelerini temize çekerek kitap haline getirdi ve Kitâb-ı Bahriye 1526'd Kanuni'ye takdim edildi. Eserinin padişah tarafından beğenilmesi üzerine, Piri Reis yeni bilgiler ilave ederek hazırladığı İkinci Dünya Haritası'nı 1528'de Kanuni Sultan Süleyman'a sundu. 219 tane ayrıntılı harita ihtiva eden bu eser, Akdeniz ve Ege Denizi hakkında hazırlanmış eksiksiz ve geniş kapsamlı tek kılavuzdu; Akdenizli denizciler ve bilim insanları tarafından kaydedilen 200 yıllık ilerlemenin zirveye ulaştığı noktaydı. Kitab-i Bahriye'nin 'Deniz İlminin Kitabı' isimli tercüme el yazmasının, yaklaşık 30 kopyası Avrupa'nın farklı yerlerindeki kütüphanelerde bulunmakla beraber bunların çoğu yazmanın ilk versiyonudur. Piri Reis'in adının hemen hemen herkes tarafından bilinmesini sağlayan eserleri, çizdiği iki dünya haritasıdır. Bunlardan birincisi 1513'te yapıldı ve 1517'de Mısır'da, Yavuz'a sunuldu. Piri Reis'in haritası, ilk dünya haritası değildir. Bundan önce birçok haritacı tarafından eski dünyanın haritaları yapışmıştı ve Osmanlılar, İslâm coğrafyacıları vasıtasıyla bunlardan haberdardı. Amerika'yı da gösteren bir dünya haritası ise ilk defa 1498'de Kolomb tarafından çizilmişti. Ancak bu harita daha sonra kaybolduğu için nasıl bir şey olduğunu net olarak bilemiyoruz. Piri Reis, haritalardan da istifade ederek kendi haritasını çizmişti ve Amerika kıyılarına giderek haritasını çizmemiş, daha önce yapılmış haritaları kullanarak yeni bir dünya haritasını meydana getirmişti. Onun bu eseri haritacılık tekniği açısından çok önemlidir. Değişik ölçeklerdeki haritaları kullanarak birbirlerinin eksik yöntemlerini tamamladı. Dokuz renkte boya ile renklendirilerek, deri üzerine çizilen bu harita 86 cm boyunda, üst kısmı 61 cm, alt kısmı ise 41 cm genişliğindedir. Haritada rüzgârgülleri ve çeşitleri yön çizgileri bulunmaktadır. Harita üzerinde yapılan incelemeler, elimizde bulunan kısmın tam bir dünya haritasının bir parçası olduğunu ortaya çıkarmıştır. Haritanın üzerinde zikredilen yerlerin özellikleri ve kimler tarafından keşfedildiği yazılıdır. Ayrıca harita üzerinde hayali insan ve hayvan resimleri bulunmaktadır. Piri Reis, adaları ve kıyıları son keşiflere dayalı olarak daha doğru çizdi. Keşfedilmeyen yerleri sise beyaz bırakarak, bilinmediği için çizilmediği belirti. Bu durum Piri Reis'in gelişmeleri takip ettiği ve bilimsel hassasiyetini gösterir. Piri Reis'in birinci haritası 1929'da Topkapı Sarayı'nda bulundu. Bulunmasından sonra harita yoğun bir ilgi topladı. İlk olarak bu konuda araştırmalar yapan bilim adamı Kahle'nin, çeşitli akademik yayınları oldu. Türkiye'den başta İsmail Hakkı Konyalı olmak üzer bazı Türk yazarlar, haritayı ilk bulanın Kahle değil Türkler olduğunu iddia ettiler. Ancak sarayın kayıtlarının incelenmesinden Piri Reis'in haritasının ilk bulanın Kahle olduğu açıkça ortaya çıktı. Vincent H. Gaddes isimli bir araştırmacı ise Amerika yerlilerinin efsane ve gizemlerini içeren, ''American Indian Myths and Mysteries'' isimli kitabında Piri Reis'in haritaları ile ilgili çeşitli iddialarda bulundu. Piri Reis'in haritası ve ona benzeyen bazı haritalar üzerinde yaptığı incelemeler sonucunda bu haritaların bilinmeyen bir çağda yapılmış haritaların kopyaları olabileceğini ileri sürdü ve Amerika yerlilerinin efsaneleri ile bazı arkeolojik kalıntıları delil olarak gösterdi. Piri Reis'in haritaları, kaybolan Atlantis uygarlığına delil olarak başka yazarlar tarafından da kullanıldı. Daha sonra bu haritalar Türkiye'de basım olarak yayınladı, ancak Batı'nın ilgisi 1956 yılına kadar kayboldu. 1956'da bir Türk amirali bu haritanın basımını Washington D.C'deki U.S Navy Hydgrophic Ofis'e hediye etti. Burada eski haritalar uzmanı A.H. Mallery tarafından yapılan inceleme sonucunda, Piri Reis'in haritasının çizilmiş yerleri, Antarktika'daki Queen Maud kıyılarının, körfezlerinin ve oraya karşı duran adaların henüz buz kaplamadığı zaman ait harita olduğu kanaatine varıldı. Bu konuda 26 Ağustosta 1956'da Georgetown Üniversitesi'nin düzenlediği bir radyo tartışması yapıldı ve bu tartışmaya katılan kişiler Mallery'in fikrini desteklediler. Bu tartışmayı duayn Prof. Hapdgoog, iki oğlu ve 24 öğrencisinden oluşan bir ekip kurarak araştırmalara başladı. Çeşitli kurumlardan birçok gönüllü de onlara yardımcı oldu. Piri Reis'in haritası yanında 18 haritayı daha incelediler ve sonunda 1965'te The Maps of Sea Kings ( Eski Deniz Krallarının Haritaları) isimli bir kitap yayınladılar. Kitabın genişletilmiş ikinci baskısı da 1979'da yapıldı. Bu kitapta yapılan araştırmaların sonucunda, tarih öncesi çağlara ait dünyayı kuşatan bir kültürün varlığı ve bu kültürün modern çağa kadar yok olmuş bir teknoloji ile dünyanın haritasını yaptığını belirten delillere ulaşıldı. Bu kayıp medeniyet Antarktika kıyıların buzsuz olduğunu ve Kuzey Avrupa'da buz örtüsünün bulunduğu biliyordu. Bizim keşfettiğimiz zamandan binlerce yıl önce enlem ve boylamları ve küresel trigonometriyi bulmuşlardı. Bu sonuçların ortaya çıkmasını sağlayan haritalar, aynı zamanda yer kabuğunun geçirdiği evrelere ait delileri de vermekteydi. Büyük bir denizci ve haritacı olan Piri Reis, korsanlık günlerinden başlayarak gezip gördüğü yerleri, yabancı kaynaklardan da yararlanarak tarihi ve coğrafi özellikleri ve haritaları ile birlikte Kitâb-ı Bahriye isimli kitabında anlattı. Kitâb-ı Bahriye'nin şiir şeklinde yazılan ve denizcilikle ilgili tüm bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adalarını anlatır. Denizle ilgili gözlem ve tecrübelerin önemini vurguladı. Fırtına, rüzgâr çeşitleri, pusula ve haritanın tanımından sonra, dünyayı kaplayan denizleri ve karaları belirtti. Portekizliler 'in denizcilikteki ilerlemeleri ve keşifleri, Çin Denizi, hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege Denizi kıyıları ve adaları Adriyatik Deniz kıyıları, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya kıyılarıyla çevresindeki adalara ilişkin tarihi, coğrafi bilgiler verdi. Piri Reis'in Kitâb-ı Bahriye isimli eserinde Amerika'nın keşfi ile ilgili çok ilginç bir bilgi vardır. Burada, Antil adalarının deniziler tarafından 1465'te keşfedildiğini yazdı. Bu bilgi Kolomb'tan önce Amerika yakınlarındaki adalara giden denizcilerin varlığına işarettir.

20 maddede Piri Reis hakkında bilmeniz gerekenler

PİRİ REİS KİMDİR?