1915 tehcir kararına karşı çıkan Osmanlı bürokratları
Celal Bey, Mazhar Bey, Faik Ali Bey ve nice sayamadıklarımız… Onlar isimleri unutulmuş ama insanlığı unutulmamış Osmanlı devlet adamları. Canları pahasına İttihatçıların emirlerine karşı durdular. Bilinenin aksine tehcir kararı, Osmanlı vilayetlerindeki tüm yöneticiler tarafından uygulanan bir karar değildi. Öyle ki bu kararı uygulamak istemeyen Osmanlı bürokratları, batıdan gelen Ermenileri ilçe ve köylere dağıttı. Kararı uygulamayanlar bölgeden sürgün edildi. İşte 1915 tehcir kararına karşı çıkan Osmanlı bürokratları…
Sultan II. Abdülhamid'i tahttan indirmek gayesiyle, dünya Mason cemiyetlerinin desteği ile kurulan ve 1908'de bir askerî darbe ile iktidara gelen İttihat ve Terakki Cemiyeti, kendisine dikte ettirilen ulus-devlet projesi çerçevesinde, birkaç sene sonra bütün gayrı Türk unsurları tasfiyeye kalkıştı. Rumları ve Arapları sindirirken, Osmanlı ülkesindeki Ermeni ve Süryanileri de Suriye'ye sürgün etti.
Osmanlı bürokratlarından sürgüne karşı çıkanlar az değildir. İzmir Vâlisi Rahmi Bey, İttihad ve Terakki Cemiyeti'ndeki güçlü pozisyonuna güvenerek, İzmir Ermenilerinin sürülmesine engel oldu. Halep ve sonra Konya Valisi Celâl Bey, İttihatçı hükümetin millî bir mefkûre olduğunu söylemesine rağmen, sürgüne kulak asmadı. Bu sebeple o ve Anteb mutasarrıfı Şükrü Bey vazifeden alındı. Celâl Bey'in hatıraları mevzuya ışık tutan birinci el kaynaklardandır.