Mehmet Akif Ersoy'un musiki yönü

Akif gibi zeki, hassas ve mütecessis bir insan beşeri ifade vasıtalarının en önemlilerinden biri olan musikiye tarafsız kalamazdı. Çok erken yaşlarda kulağının cami ve tekke musikimizin en olgun örnekleriyle dolgun olduğu şüphe götürmez. Ancak ne zaman musikişinas olduğunu, en azından bir sazı çalabilmek için ne zaman ve nasıl teşebbüse geçtiği bilinmiyor. Mithat Cemal, onun 1897 yılı boyunca Fatih'teki Şekerci Hanı'na gidip geldiğini, orada Neyzen Tevfik'ten ney meşk ettiğini yazar. Meşke Salim Bey'in meşhur Hicaz Peşrevi ile başlayan genç Akif, Mithat Cemal'e 'parmakların sar'aya tutulmuş gibi neyin deliklerinde büküldüğü' Hicaz Peşrevi'ni bir türlü istediği gibi çıkaramadığını anlatmıştır. Hatta bir süre sonra ney üflemekten vazgeçer gibi olur ancak başarısızlığı gururuna yedirmediği için ısrarla üzerine gider. Ayrıca Neyzen Tevfik'in taşındığı Çukurçeşme'deki Ali Bey'in Hanı'na her sabah gitmeyi göze alır. Akif'in neyde ne kadar ilerlediği tam olarak bilinmiyor ancak hemen bütün kaynaklarda onun zaman zaman nısfiye üflediğinden söz edilir. Mithat Cemal de zaman zaman ümitsizliğe kapılsa da Akif'in sonunda ney'i yendiğini ve sadece Salim Bey'in Hicaz Peşrevi'ni değil, birçok zor parçayı çalabilir hale geldiğini devr-i kebir usulünü vurmayı bile öğrendiğini yazar. Bununla beraber Akif'in neyzenlikte bir iddiası bulunmadığı bilinir. Yeterince çalışıp belli bir noktaya gelemediği için üzüldüğünü ve bir gün Şerif Muhiddin'e 'Aziz Dede olacak değilim ya! Ancak çalışsaydım bugün kendimi bir köşede avuturdum!' dediğini yine Mithat Cemal nakleder. Ancak onun ney'le haşır neşir olurken musikinin inceliklerini öğrendiği, böylece yüksek zevk edindiği söylenebilir. Musikiyle amatörce ilişkisi ve yüksek zevki, Akif'in Neyzen Tevfik, TANBURİ Aziz, Bursalı Hafız Emin, Udi Asım Şakir, Hafız Kemal, Hafız Sami, Ali Rıfat Bey, Şerif Muhiddin gibi dostlar edinmesini sağladı. Bu sanatkarlar Akif'e büyük saygı duydukları da ayrıca bahsedilmesi gereken bir husustur. Hasan Basri Çantay'ın 1926 yılında şahit olduğu bir olay bu bakımdan dikkat çekicidir: 'İstanbul'da Karesi otelinde misafirdim. Üstad ve rahmetli Ruhi Naci ile birlikte otelin gazinosunda oturuyorduk. Neyzen Tevfik çıkageldi, o koca üstadın elini tuttu, yüzüne gözüne sürdü, öptü, öptü… Beş on dakika geçti geçmedi, Hafız Sami Efendi geliverdi. O da karşıdan üstadı görmüştü. Senelerden beri kendisine mütehassirdi. Gariptir ki aynı merasim-i istirhamı o da ifa etti. Fakat oturuşu Neyzen gibi mübalatsız değildi daha çok hürmetkarane idi. Bu iki üstada koca üstad söylüyordu, onlar dinliyorlardı. Gazinonun içi dışı dolmuştu. Öyle ya bir şair, bir neyzen, bir de hanende toplanmış, bir araya gelmişlerdi. Üstada Hafız Sami'ye bir gazel okutmasını işaret ettim, ihtimal kalabalıktan hoşlanmadığı için kaşlarını kaldırdı. Biliyorum ki hanendenin dünyada hatrını kıramayacağı adam belki yalnız koca üstaddı. Hafız Sami, Akif'in ellerini öptü, 'gönülden çıkarmamasını' niyaz ile ayrılıp gitti. Kalabalık da bir hayli dağılmıştı. Tevfik torbasından o biricik nayını çıkardı: 'Emret üstadım!' dedi.' Akif'in musikişinaslar nezdindeki itibarı aslında çok daha eskilere uzanmaktadır. Şairin yakın dostlarından Selahaddin Bey, Eşref Edip'e 1894-1895 yıllarında Yeniköy'de oturduğunu belirttikten sonra, bir gün Akif'in çalıştığı kaleme gelerek 'Bu Cuma sana geleceğiz. Sen yalnız Aziz'i getireceksin. Başkalarını çağırmayacaksın. Ben de kimi istersem getireceğim.' dediğini anlatır. Akif'in özellikle iki büyük manzumeyle tebcil ettiği Şerif Muhiddin Targan'la dostlukları çok önemlidir. Peygamberimizin ahfadından Şerif Haydar Paşa'nın oğlu olan Şerif Muhiddin üç yaşındayken piyano, altı yaşında da ud çalmaya başlamış ve on üç yaşında üstün bir udi olarak tanınmıştır. Zekai Dedezade Ahmed (Irsoy) ve Ali Rıfat (Çağatay) Beylerden meşk eden Şerif Muhiddin'le hangi tarihte tanıştıkları bilinmiyor. Şerif Muhiddin 1916 yılında babasıyla birlikte Medine'ye gittiğine göre, bu tarihten önce tanışmış oldukları tahmin ediliyor. Akif, Şerif Muhiddin ve kardeşi Abdülmecid Bey ile hususi hocaları İzmirli İsmail Hakkı Bey delaletiyle tanışır. Eşref Edip'in verdiği bilgiye göre, Şerif Haydar Paşa bir gün İsmail Hakkı Bey'e gıyaben tanıdığı ve şiirlerini büyük bir zevkle okuduğu Mehmet Akif'le tanışmak istediğini söylemiş, bunu üzerine İsmail Hakkı Bey yakın dostlarından Akif'i alıp Çamlıca'daki köşke götürmüştür. O gün udunu ilk defa dinlediği Şerif Muhiddin, Akif'i farklı mızrabı ve üstün tekniğiyle büyüler. Artık Safahat şairi de, birçok âlim ve sanatkârın uğrak yerlerinden biri olan Çamlıca'daki köşkün müdavimlerinden olur ve Şerif Muhiddin'i dinlemekten çok büyük zevk almaktadır. Midhat Cemal'in sözünü ettiği bir mektubundaki şu cümleler, onun Şerif Muhiddin'e duyduğu sevgi ve hayranlığın temelinde, virtüözitesinin yanı sıra peygamber torunu olmasının da rolü bulunduğunu ispatlar nitelikte: 'Cedd-i muazzamınızın mukaddes namına yemin ederim ki hayatımda muhalled, maddiyat mücerret bir zevk duydumsa onu sizinle geçen alemlerde duydum.' Akif, Şerif Muhiddin'i ömrünün sonuna kadar büyük bir dikkatle takip eder ve başarılarıyla kendi başarısı gibi gururlanarak, Gölgeler'i, yani yedinci Safahat'ı ona ithaf eder. Safahat'a almadığı, Şerif Muhiddin'e mektup olarak yazılmış 'Şarkın Yegane Dahisine' başlıklı şiirinde, o 'biçare Şark'ın Şark'a küsmüş gitmiş evladı'dır. 'Bu viran kubbe', yani dağılmış, paramparça olmuş şark ses verebilmek için yüksek bir figan istemektedir ve o figan sadece ve sadece ' Peygamberin fevka'l-beşer evladı'nın, yani Şerif Muhiddin'in ududur: Nasıl bulutlara yangın verir de yaz güneşi, Şerif Muhiddin, New York'a 1924 yılında gitmiş, varışından bir hafta sonra piyano virtüözü Leopold Godowski tarafından şerefine bir resepsiyonla sanat çevrelerine takdim edilmiştir. Bu resepsiyonda Jasha Heifetz, Ld.Auer, Muscha Elman gibi büyük keman virtüözleri Şerif'in udunu dinlemişlerdir. 24 Ağustos 1924 tarihli Herald Tribune'un Magazin kısmında, Targan'ın udu, Godowsky ve Kreisler tarafından Pagannini'nin kemanına eş olarak değerlendirilir. Godowsky'nin Şerif Muhiddin'le İstanbul'da tanıştığı bilinir. Midhat Cemal, Akif'in de onunla tanışıp piyanosunu dinleyemediği için çok üzüldüğünü ve başkalarından çalış farkını anlatması için Şerif Muhiddin'den ricada bulunduğunu kaydeder. Nitekim Akif aynı şiirinde Godowsky'nin Şerif Muhiddin'i konserden sonra nasıl tebrik ettiğini şu mısralarla anlatır: Godoski'nin seni tebrik edip de hürmetle: Şerif Muhiddin New York'da boş durmamış, dört yıl boyunca Vaşka'dan viyolonsel dersleri almış ve 13 Aralık 1928'de Town Hall'de bir viyolonsel ve ud resitali vermiştir. Yirmiye yakın müzik eleştirmeninin hazır bulunduğu bu konser de ilki gibi son derece olumlu tepkiler almış ve daha sonra Amerika'nın çeşitli eyaletlerinde tekrarlanmıştır. Akif'in Sanatkar'ında bu konsere de atıfta bulunulmuştur. Manzumenin bu bölümünde ud ile çello'yu (violensel) karşılaştırması da ilgi çekici kısımlardan birisidir: Bu türlü bir viyolonsel işitmedikti, Emir! Akif'in Şerif Muhiddin'e duyduğu hayranlığın sebeplerinden biri de, onun sazında en üstün icra seviyesine ulaşması ve Batılı büyük sanat eleştirmenleri tarafından bir virtüöz olarak kabul edilmesidir. Ancak burada Akif'in tavrı herhangi bir Batılı aydının tavrından çok farklıdır. O mensup olduğu dinin, içinden çıkıp geldiği tarihin ve medeniyetin üstünlüğüne yürekten inanıyor, yaşanan acıklı inkıraz ve izmihlal yüzünden sorumlu bir aydın şuuruyla derin acılar duyuyordu. Bu bakımdan Türk bir sanatkarın Batı'da meslektaşlarıyla eşit seviyede konuşup yarışabilmesi, ona kendi düşüncelerinin ispatı gibi görünmüştü. Eşit seviyede konuşmak, bu önemliydi onun için, çünkü Batı medeniyetinin, dolayısıyla batı musikisinin büyüklüğünün de farkındaydı. Ancak bu farkında oluş, Midhat Cemal'in 'alafranga musikinin alaturka musikiden ne kadar üstün olduğunu gördüğü' anlamında değildir. Bununla beraber Akif'in zaman zaman alaturka-alafranga münakaşalarının tesirinde kaldığı ve eski musikinin değerinden şüpheye düştüğü olmuştur. 1915 yılında yazdığı Berlin Hatıraları'nda 'uyuşturur negamat'tan söz etmesi de bunu kanıtlar nitelikte: Muhitiniz ne acayip muhit-i velveledar; Akif'in musiki zevkinin zaman içinde özellikle dindışı musikide enstrümantal eserlere yöneldiği Prenses Emine Abbas'a yazdığı mektuptan anlaşılmaktadır. Eski musikide kulağa rahatsız edici geldiği söylenen birçok güfte bulunmaktadır ve Akif bu tarz güftelere 'hanende musikisi' ismini koymuştur. Ama yine de eski musikiye bağlıdır, hatta Mısır'da bulunduğu sürede sürekli olarak Şerif Muhiddin, Tanburi Cemil Bey ve Hafız Kemal'in plaklarını dinlemiştir. Sadece dinlemekle kalmamış, Asım Şakir'e yazdığı mektuplarda Medeni Aziz Efendizade Zühdü ve Hafız Kemal gibi büyük sanatkarların yakasını bırakmamasını tavsiye etmiştir. Milli mücadele yıllarının Ankara'sında da, eski musiki, Mehmet Akif'in sığındığı limanlardan biriydi. Hasan Basri Çantay, Taceddin Dergahı'ndaki hususi sohbet toplantılarında arkadaşlarıyla birlikte şarkılar, ilahiler okuduğunu ve güzel seslilere gazel ve naat okuttuğunu anlatmıştır. Şark Musiki Cemiyeti Reisi Ali Rıfat Bey'in Taceddin Dergahı'nda yazdığı şiirlerden olan Bülbül'ü bestelemesi onu son derece memnun etmiştir. Hasan Basri Bey, bir gün Ali Rifat Bey'in kardeşi Samih Rifat'ın Akif'i evine davet ettiğini ve oğlu Hatif'le arkadaşlarının Bülbül'ü muhtelif sazlarla Akif'e dinlettiklerini anlatır ve şöyle der: 'Of, Akif'i görmeliydiniz!' Beşir Ayvazoğlu / Türk Edebiyatı dergisi