Ünlü ressamların içe bakan resimleri: Otoportre

Gerçekçi bir resim anlayışına sahip ressam olan Hüsnü Yusuf, Türk resminde ilk otoportreyi yapmıştır. Beyaz gömleği, fesi, boyunbağıyla belgeci bir niteliği var resmin. Duruşundaki tutukluk, bakışındaki çekingenlik bir birey olarak kendini belgelerken yaşadığı ikilemden geldiğini söylemek çok iddialı bir görüş sayılmamalıdır. 1452-1519 tarihleri arasında yaşamış İtalyan hezârfen, döneminin ünlü düşünür, mimar, mühendis, mucid, matematikçi, anatomist, müzisyen, heykeltıraş, botanist, jeolog, kartograf, yazar ve ressamın tam adı Leonardo di ser Piero da Vinci. Kendisinden daha efsanevi başka bir ressam daha yok. Resim dalında yaptığı en ünlü iki eseri Mona Lisa ve Son Akşam Yemeği'dir. Otoportresinde henüz 60 yaşında olmasına rağmen kendisini çok daha yaşlı, hatta eski çağ insanları gibi resmetmiştir. Sultan Abdülaziz'in oğlu olan son Halife Abdülmecit Efendi sadece başarılı bir ressam olarak anmak yeterli değil. Döneminin en seçkin entelektüellerindendi. Birkaç yabancı dil bilir, Batı müziğiyle de uğraşırdı. Konçertolar ve oda müziği eserleri bestelerdi. İstanbul'daki yabancı elçiliklerin raporlarında ondan bahsedilirken 'Fes giymediği zamanlarda iyi yetişmiş bir Fransız'ı andırıyor' denirdi. Gerçekçi bir sanatsal bakışı yansıtan otoportresinde katı bir belgeleme zihniyetinde olup, gömleği modern bir görünüm sergilese de, fesiyle, tespihiyle, hilafet armasıyla, şehzade ve halifelik unvanlarını vurgulayan öğeler, sembollerle Osmanlı görünümünde tasvir etmiş kendisini. Abdülmecit Efendi'nin tüm resimlerindeki en zayıf yanı eller, bu resminde de görülüyor. Birinci yüzyılın varoluşçu ressamı ve her şeyden önce heykeltıraşı... Yakın dostu Jean Paul Sartre, heykellerinin temelinde korku ve yalnızlığın olduğunu söylerken, Giacometti kendi yalnızlığını şu şekilde tanımlar: 'Yalnızlık, benim anladığım anlamıyla, acınacak bir durum değil; daha çok gizli bir krallık, derin bir iletişimsizlik, fakat el uzatılamaz eşsizlikte, az çok belirsiz bir anlama biçimidir.' 'Ruhunu gördüğümde, gözlerini de çizeceğim.' Amadeo, bir kadının gözlerini çizebilmek için, onun ruhunu anlamak gerektiğine inanıyordu. Göz bebekleri belirsiz, uzun yüzlü, hüzünlü kadınları vardı. Ve kıvrımlı ince çizgiler, basit ve düz biçimler, uzatılmış figürler ile kolayca tanınan portreleri... İlginçtir, Picasso'nun ölüm döşeğindeki son sözünün 'Modigliani...' olduğu söylenir. Bedri Rahmi tüm sanat yaşamı boyunca üslubunu, sanatını sürekli yenilemek istemiş, bir sevda olarak algıladığı resimde gönül verdiği her motiften ya da her akımdan esinlenmiştir. Kendini en çok tasvir eden sanatçılardan olan Bedri Rahmi'nin ilk olarak karakalem otoportresini oluşturduğu serisi Bedros'ları resme olan iştahının dizisidir aynı zamanda. Bir ağaca benzettiği otoportresinde stilize ettiği yüzü sanatçı duyarlılığını işaret edercesine abartılı çizilmiş. Celile Hanım'ın karakalem bir otoportresi. Nazım Hikmet Bursa Cezaevi'nden, Adalet Cimcoz'a yazdığı mektupta 'Sana annemi anlatayım. Anam gençliğinde güzel bir kadındı. Fakat oğlu diye söylemiyorum; objektif olarak konuşuyorum anamın güzelliği sıcak değil, soğuk bir güzellikti. Bunda belki gözlerinin birbirinden çok uzak olmalarının dahli vardır. Sonra anamın güzelliği XIX. asır güzelliğidir. Zaten anamda, on dokuzuncu asır Fransız burjuva zevki hakimdir. Ressamlığı da öyledir. Evinin perdeleri ve bibloları da öyleydi. Yani güzelliğinde ve zevkinde düz ve soğuk hatların göze çarpmasına rağmen bilhassa renk bakımından müthiş bir rokokoluk vardır. Düşün ki babam anamı, anamla kabili kıyas olamayacak kadar entipüften kadınlarla aldattı. Bu kadınların bir kısmını tanıdım. Bunlar güzeI değil, fakat sıcaktılar. Anam inanmasını bilen kadındır. Resme bir dindar gibi inanır. Sana bir şey söyleyeyim mi, anamı o kadar gizliden gizliye severim ki, ömrümde ilk defa yalnız sana ondan bahsediyorum. Annemle ahbap olursan, hala boyalar içinde, yani hem paleti, hem yüzü gözü boyalı, inanmış, bedbaht, fakat dehşetli çalışkan ve her şeye rağmen yaşamak isteyen, bir şeyler yaratmak için çırpınan, ihtiyar, nazik bir kadınla dost olursun.' diyor. Cemal Tollu otoportresinde kendini izlediği aynanın, kendi boyadığı tuvalinden biraz uzakta ve aşağıda olduğunu duyumsatan bir poz sergiler. Gerek poz vermek gerekse çizmek için zor olan duruş deformasyonu seven sanatçının Hoffman ile Lhote atölyelerinde aldığı kübizm öğretilerini uygulamasına olanak taşır. Ressam kişiliğinin altını, fırçalar ve paletlerle çizerken, etkilendiği geçmiş uygarlıklara gönderme yapan ağaç heykelciklere de yapıtında yer verir. 1863-1944 tarihleri arasında yaşamış olan Norveçli ekspresyonist ressam. Çoğunlukla Çığlık isimli tablosuyla bilinir. Sanatçının otoportresi resimsel düzenlemeye verdiği önemi gösterirken, konstrüktif yapılanmanın duygu aktarımındaki katılığına da işaret ediyor. Bir çiçeğin önünde kendini resmeden Eyüboğlu kendi iç dünyasına değil, sanatına dair ipuçları vermiş. Renklerle elde edilen gölge-ışık, sıcak-soğuk renk uygulamaları ve yapıtın parlak bütünlüğü fovistlerin enerjik dünyasına göndermeler içerir. Portrelerinde, otoportrelerinde modelin kişiliğinin özünü ayrıntılardan kurtararak, yalın bir biçimde yansıtmıştır. Otoportresinde yüzünü, bedeninin ekseninden saptırarak yana döndüren sanatçı gözlerini izleyiciye çevirmiş. Koyu renk değerlerini fonda ve saçlarında, birbirine yakın tonlarıyla açık renkleri de yüzünde, fularında ve giysisinde kullanarak bedeni tuvalin ön planına taşımış. Böylece renk tekniğiyle sağladığı derinlik izleyiciye yaklaştıkça hacmi büyütmüş. Zeminden türemişçesine geri planda bıraktığı yüzü tedirgin edici bir etkiye sahip. 20. yüzyılın popüler kültür ikonlarından biri kabul edilen Frida Kahlo'nun 55 otoportresi bulunur. 'Kendi resmimi yaptım çünkü o kadar yalnızdım ve en iyi bildiğim şey kendimdi.' cümlesi aslında trajik yaşamını otoportreler ile betimlediği yıllarda, günlerini, 'gündüzlerinin ve gecelerinin celladı' olarak tanımladığı bir aynaya bakarak geçirmek zorunda kaldığı gerçeğini de içinde saklar. 'Başıma gelen en iyi şey, acı çekmeye alışmaya başlamam.' diyor Kahlo. Geçirdiği kaza onu yatağa hapsetmiş. Talihsizliklerle dolu yaşamının koca bir bölümünü, annesinin sıkılmasın diye yatağın tavanına astığı aynalara bakarak geçirmiş. 143 resminin 55 tanesinin otoportre oluşuna da bu 'cellat' sebep olsa gerek. Picasso ondan, 'Biz onun gibi insan yüzleri çizmeyi bilmiyoruz' diye övgüyle bahsediyor. Kendini 'uçmak isteyip de uçamayan bir kuş' olarak tanımlar Frida Kahlo. 1819-1877 tarihleri arasında yaşamış olan Fransız ressamın tam adı Jean Désiré Gustave Courbet. Gerçekçilik akımının yaratıcısı ve terimi literatüre kazandıran ressam olarak ün kazanmış Le Déséspéré (The Desperate Man) isimli otoportresini 26 yaşında bitirdi. Bazı çevrelerce, kendisini yakışıklı ve endişeli bir yüz ifadesiyle resmetmesi 'narsistlik' olarak yorumlanmış. Sol alt köşede kırmızı boyayla ressamın imzası görülür. Hale Asaf, empresyonist renkçilikten çok tablonun desen yapısına önem verdi. En çok portre yapmayı seven Hale Asaf'ın Bursa peyzajları ve otoportreleri dikkat çekici güzellikte. Yaşıtı ve arkadaşı olan hocası Feyhaman Duran'ın eşi Güzin Duran'a hediye ettiği bu gençlik ve ilk otoportresinde kısa saçları, kocaman açılmış gözler ve muzip bir gülümseme ile yaşama sevincini gösterir. Hüseyin Avni'nin resimleri şiirseldir. Çok sayıda otoportresinin bir kısmını karakalem desen çalışması şeklinde yapmıştır. Henüz akademik eğitim görmeden yaptığı bu çalışması, arzuladığı bohem sanatçı yaşantısına göndermedir. Eserini Şehzade Abdülmecid Efendi'nin beğenisine sunan Avni Lifij'e bu sayede Avrupa'nın kapıları açıldı. Otoportrelerinde genellikle sembollere yer vermiş. Ağzında tüttürdüğü piposu, sağ elinde içilmeyi bekleyen kırmızı şarap, yoksulluğun, yaşam sürecindeki sıkıntıların simgesine dönüşen eskimiş, delinmiş çoraplarıyla karşıtlık oluşturuyor. Keyfi de, mutluluğu da, gururu da, hüznü de aynı anda yaşadığını söylemek istiyor seyirciye. Resmin sağ altındaki bitmemişlik hiç sırıtmazken, tamamlanmış ya da tamamlanmayacak bir ömrün de ipucunu veriyor gibi. Namık İsmail, otoportrelerinde kendisini genellikle dörtte üç duruşunda resmetmiş. Arkadaki açık renkli fon mekânsal özelliklerden uzak. Hareket ve ışık resimlerinin en önemli özelliği. Burada da önden ışıklandırmayla dikkati yalnızca portresinin üzerine çeker. Temiz fırça sürüşüyle uyguladığı açık değerler, tenine doğal bir şeffaflık kazandırmış. Renk ve sürüş tekniğindeki yetkinlik kıyafetinde de kendini gösterir. Bu gençlik otoportresinde sanatının gerçekçi yönünü öne çıkarırken, psikolojik ipuçları vermekten geri kalmaz. 'Resim üç değil, dört boyutludur. Dördüncü boyut kendimin yansımasıdır. Diğer üç boyut iki gözün görüşüne dayanır, dördüncü boyut yaratıcı vizyonun doğal niteliğine' der Kokoschka. Hem ressam hem şair hem de oyun yazarıyken, çocukluğunda asıl okumak istediği alanın kimya olması da ilginçtir. Osman Hamdi Bey, kendisini Rüstem Paşa Camisi'nin önünde İstanbul ulemasının nizami kisvesiyle betimlemiş. Sarı cüppesinin altındaki entarinin göğsüne sokulmuş Kur'an, belinde yeşil kuşak ve elinde tespih var. Akademik-klasisist anlayışın hakim olduğu eserini bir fotoğrafından yararlanarak yapmış. Kendini belgelemek gayesi yok, değişik mekan, objeler ve giysilerle oryantalist seriyi sürdürmüş. Türk resim sanatında tek örnek olan otoportredir. 1839-1906 tarihleri arasında yaşamış olan Fransız ressam çoğu zaman modern sanatın babası olarak anılır. 1881-1973 tarihleri arasında yaşamış olan İspanyol ressam ve heykeltıraşın tam adı Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso. Georges Braque ile birlikte kübizm akımının temelini attı. 1483-1520 tarihleri arasında yaşamış olan ünlü İtalyan ressam ve mimar. Raffaello olarak da bilinen ressamın tam adı Rafael Sanzio de Urbino. 1606-1669 tarihleri arasında yaşamış olan Hollandalı ressamın tam adı Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Işık-gölge ustası olarak da bilinen ressamın yaptığı resimler arasında kendisini farklı zaman ve değişik ruh hallerinde resmettiği 70 civarında otoportresi bulunuyor. Şeker Ahmed Paşa'nın bu çok bilinen, Osmanlı kimliğini ön plana çıkaran otoportresi çağdaş Türk resminde birey olma sürecini başlatır. Akademik-klasisist sanat anlayışının fırça, renk, ışık, modle (hacimlendirme) formülleri doğrultusunda yaptığı eseri sanatsal yetkinliğin çok ötesinde anlamlar taşıyor. Resim, Batı resminin kurallarına göre yapılmış olsa da tasvir edilen kişi Osmanlı'dır. 1853–1890 tarihleri arasında yaşamış olan Hollandalı ressamın tam adı Vincent Willem van Gogh. Ömrünün son on yılı boyunca yaklaşık 900 suluboya/yağlıboya ve 1100 karakalem çalışma üretti. En meşhur eserlerini de ömrünün son iki yılında yapmıştı. Bazı kaynaklarda 1888 yılında ressam Paul Gauguin ile arkadaşlığının bozulması üzerine sol kulağının bir kısmını kestiği yazar. Bazı kaynaklardaki bilgi ise Paul Gauguin ile aralarında geçen hararetli bir tartışma sonucunda Gauguin tarafından kendini gard amaçlı olarak Van Gogh'un kulağını kestiği yönündedir. Van Gogh giderek kötüleşen ruhsal hastalığı sonucunda 29 Temmuz 1890 tarihinde kendini göğsünden vurarak intihar eder.