Neden güleriz?

Her gün belki yüzlerce kez yaptığımız bir eylem olan ve insanoğlunun onun uğruna pek çok şeye katlandığı 'gülmek' hakkında hiç düşündünüz mü? 'Neden güleriz' diye soracak olsak hepimizin vereceği cevap az çok ortaktır. 'Mutlu olduğumuz için'. Fakat Aristo'dan bu yana filozoflar elbette içine dünyaları sığdırdığımız bu cevapla yetinmemiş ve gülmek eyleminin altında yatan sebeplere farklı yorumlamalar getirmeyi denemişler. Filozoflar gülmek eyleminin altında yatan sebebi salt mutluluğa sığdırılmaması gerektiğine dair düşüncelerinde haksız da sayılmazlar. Nitekim karşımızda düşen bir insana katıla katıla gülmeyi ya da sinirlendiğimiz vakit anlamsızca gülmeye başlamayı 'mutluluk' çatısı altında açıklamak kulağa pek de hoş gelmiyor. Modern insanın aksine antik çağlardaki insanlar gülmeye farklı açılımlar getirmiş. Antik dönemden beri gülmenin ne olduğuna dair Aristo ile başlayan tanımlamalar, Hobbes'la geliştirilmiş Bergson'da ise ciddi şekilde üzerine düşülen bir mevzu olmuş. Aristo, gülme eylemini 'zayıflığa ve tuhaflığa bir tepki' olduğunu, gülünç bir olaya tanık olan kişide 'bunu ben yapmazdım' düşüncesinin ortaya çıktığını düşünür. Hobbes'a göre ise bir insanın kusuru, başarısızlığı ya da kötü duruma düşmesi karşısında bizde ani bir üstünlük duygusu oluşur. Bu duygu da gülmemize neden olur. Aristo ve Hobbes'ın görüşleri 'üstünlük kuramı' ekseninde açıklanırken, insanın mükemmellik arayışının bozulması, bir zayıflık göstergesi olarak görüldüğü için gülme eyleminin altında yatan durumda baskın çıkan kişinin kendisini üstün görmesi olarak düşünülmüş. Görüldüğü üzere antik insanlar gülmeyi genel itibariyle bir 'ciddiyetsiz' olarak algıladığından Bergson'a gelene kadar bu konu üzerinde çok da durulmadığı için tatmin edici cevaplar ne yazık ki yoktur. Aristo ve Hobbes'ın bu görüşlerinden sonra Kant ve Schopenhauer, lineer felsefe tarihine uygun olarak gülme eylemine daha 'düşünsel' bir tanımlama getirerek 'uyuşmazlık kuramı' ekseninde açıklamalar getirmişler. Uyuşmazlık/uyumsuzluk kuramına göre gülme; umulmadık, mantıksız ya da uygunsuz bir şeyle karşılaştığımızda meydana gelir. Beklediğimiz şeyin aksini ya da daha önemsizi ile karşılaştığımız zaman güleriz. Burada zihinsel bir tepki söz konusudur. Çağdaş psikiyatrinin kurucularından Frued'un psikanalist eksenli görüşleri ise gülmeye bambaşka bir boyut kazandırmış: Rahatlama… Bu kuram gülmeye ilişkin psikofizyolojik bir görüş ileri sürerek gülme ile birlikte duygusal bir boşalmanın, rahatlamanın söz konusu olduğunu savunmuş. Freud'a göre gülme insanın kendisine oluşturduğu bariyerlerin yıkılmasına yardımcı olur dolayısıyla insanın rahatlatmasına ve özgürleşmesine neden olur. Bir bakıma göre Freud'a göre gülmek; özgür olmakla eş değer! Son olarak Bergson'a gelecek olursak, gülme onun için ne rahatlama kuramında olduğu gibi psikofizyolojik bir yaklaşımla açıklanacak bir olgu, bununla beraber, ne üstünlük kuramında olduğu gibi üstünlük duygusunun bir ifadesi ne de gergin bir bekleyişin ansızın boşa çıkmasıdır… Diğer filozofların aksine gülme, Bergson için 'ciddiye alınacak' bir eylem, bu sebeple gülmeye ilişkin ileri sürülen kuramlar, ona göre gülmenin ne anlama geldiğini açıklamakta yetersiz bir işleve sahip. Bergson, komiğe, gülmeye yaşama karşı duyulması gereken bir saygı ile, ciddiyetle yaklaşmak gerektiğini düşünür. 'Üstünlük', 'uyuşmazlık' ve 'rahatlama' kuramlarının aksine gülmenin toplumsal boyutuna dikkat çeker. Bergson'a göre, gülme ancak bir grup halinde bulunan insanların duygularını bir kenara bırakarak gerçekleşebilir. Örneğin bir kişi düştüğünde ona gülmek; 'benim başıma gelmedi, ben o konumda değilim' düşüncesindeki 'üstünlük'ten ziyade 'istem dışı' bir şekilde gerçekleşmiş olmasından ötürüdür. Bunun da birtakım duygulardan arınmakla gerçekleşebileceğine inanır. Bergson'un düşüncelerinden hareketle görüyoruz ki birey sıkıca tutunduğu duygularından ve benliğinden sıyrıldığında gülmek eylemindeki farklı sırrı bile keşfedebilir! 'Nereden gelirse gelsin; dağlardan, kuşlardan, denizden, insandan, hayvandan, ottan, böcekten, çiçekten… Gelsin de nereden gelirse gelsin!... Bir «hişt hişt» sesi gelmedi mi fena.' diyor Sait Faik 'Hişt Hişt' isimli öyküsünde… Filozoflar çağlar boyunca insanın neden güldüğünü araştıradursan, gülmek; insana en çok yakışan eylem olarak her daim yaşamın bir köşesini aydınlatacaktır.

Neden güleriz?

"Mutlu olduğumuz için" yeterli bir cevap mıdır?