Medeniyetleri buluşturan kadim şehir

Şehir merkezi yani Sur İçi denilen bölge hem de Ergani- Çayönü ve Bismil-Üçtepe Höyük, arkeolojik çalışmalarda 12 bin yıllık yerleşik yaşam izlerine rastlanmış önemli yerlerden. M.Ö 3000'li yıllardan başlayarak Huriler, Asurlular, Urartular, Medler, Persler, Romalılar, Abbasiler, Selçuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular, ve Osmanlı gibi onlarca medeniyete ev sahipliği yapan Diyarbakır, İpekyolu üzerinde oluşu ve coğrafi konumu nedeniyle tarih boyunca ticaret ve kültür başkenti oldu. Diyarbakır Surları, dünyanın en yüksek kalelerinden biridir. İlk olarak M.Ö 3000 yıllarında Huriler tarafından inşa edildiği düşünülen 82 burç (Kale) ile şehri içine aldı, onlarca medeniyetin elinden yükseldi. Medeniyet dinlerini, dillerini, kültürlerini, anılarını bu surlar üzerindeki kitabelere, silah, hayvan (çift başlı kartal, kaplan, boğa) ve güneş motif ve kabartmalarıyla işledi. Şehri çepeçevre kuşatan ve yukarından bakıldığında kalkan balığı görünümüne sahip olan bu surlar, İç ve Dış Kale olarak iki ayrı yapı olarak ayrılır. Hz. Ömer döneminde, Diyarbakır'a hâkim olan Müslüman Araplar tarafından 639 yılında inşa edilerek camiye dönüştürülen Ulu Cami, Anadolu'nun en eski camilerinden. Zamanında şehir merkezindeki en büyük mabet olan Martoma Kilisesi'nin bulunduğu yere inşa edilen cami, Mekke, Medine, Kudüs ve Şam'da bulunan camilerden sonra İslam âleminin 5'inci Haremi Şerif'i olarak kabul edilir. Benzerliğinden dolayı ünlü Şam Emeviye Cami'nin Anadolu'daki yansıması olarak kabul edilir. Farklı dönemlerde eklenen çeşitli yapılar ve onarımlarla bugünkü şeklini aldı Ulu Cami, Hanefiler ve Şafiler Bölümü, Doğu ve Batı Maksuresi büyük avlusu, 3 ayrı giriş kapısı, Mesudiye ve Zinciriye medresesi, yaklaşık 900 yıllı güneş saati ile eşi benzeri bulunmaz bir yapıdır. Ulu Cami Külliyesi'ni ünlü seyyah Evliya Çelebi 'Seyahatname' adlı eserinde 'Cami-i Kebir' olarak tanımladığı Diyarbakır Ulu Cami'yi övgüyle anlatır: 'Şehrin ortasında eski mabed, Büyük cami, Diyarbekir'in yüzsuyu. Müverrihler birliktirler ki bu eski ibadet yeri, ta Hazret-i Musa zamanında yapılmıştır. Bahçe sütunlarının sağ tarafında bir sütun üzerinde İbranice tarihi vardır. Kale her kimin eline geçmiş ise, yine bu mabed, mabed olarak kalmıştır.' 12'nci yüzyılda Artuklular tarafından yapılan Malabadi Köprüsü, Batman Çay'ını geçmek için kullanılırdı. Mimari yapısıyla şehirdeki diğer köprülerden ayrılan Malabadi Köprüsü ayrıca köprü üzerinden geçen yolcular için dinlenip, konaklayabilecekleri yerler barındırması ile önemini hala korur. Kervanların uğrak noktası Deliller Hanı, şehrin en büyük hanıdır. Hana, Deliller adı verilmesinin sebebi Hicaz'a gidecek hacı adaylarını götürecek delillerin (rehberlerin) bu handa kalmış olmaları. 1527 yılında, dönemin Diyarbakır Valisi Hüsrev Paşa tarafından arkasındaki cami ve medrese ile birlikte inşa edildi. Yüzlerce yol kervanlarını ve sefere çıkan Osmanlı hükümdarlarını ağırlamış olan han, günümüzde restoran olarak hizmet veriyor. Neolitik Devrim'in yaşandığı ilk yerleşim yerlerinden Çayönü ve onun hemen yanındaki Hilar Mağaraları insanlık tarihine ışık tutar. Anadolu'nun en eski mağara yerleşimlerinden biri olan Hilar Mağaraları, Akropolü, kalesi, M.S.100-325 tarihleri arasında kaya mezarları olarak kullanıldı. Hastalıklara şifa aranan Sülüklü Han, ortasındaki kuyudan hekimler tarafından sülük çıkarılıp tedavilerde kullanıldığından adı Sülüklü Han olarak kaldı. Ayrıca Kurtuluş Savaşı sırasında süvari birliklerinin karargâhı olarak kullanıldı. Şehirdeki benzer hanlar gibi Sülüklü Han da şimdi restore edilip kafe gibi işletiliyor. Diyarbakır'ın güney batısında Dicle Vadisi içinde yer alan 700 hektarlık Hevsel Bahçeleri, Diyarbakır'ın simgesi. UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'nde yer alan Hevsel Bahçeleri, Dicle Nehri'nin debisinin azalmasıyla oluşan delta zamanla verimli bahçe ve bostanlara dönüştü. 1960'lı yıllarda adına 'Hoser' denen bu ağaçlıklı alan süreç nedeniyle Hevsel olarak anılmaya başlandı. Nehir kıyılarındaki bahçelerde güvercin gübresinden yararlanılarak ünlü Diyarbakır karpuzları yetiştirildi. Uzun yıllar, şehrin sebze meyve ihtiyacı buradan karşılandı; hala da bu ihtiyacın bir kısmı karşılanmaya devam ediyor. Nasiriyye Camii, Meşhed Camii, Murtaza Paşa Camii ve Kale Camii olmak üzere birçok isimle anılan cami, halk tarafından en çok ziyaret edilen mekânlar arasındadır. Caminin minaresindeki kitabeden edinilen bilgiye göre Nisanoğlu Ebul Kasım tarafından, 1155-1160 yılları arasında yaptırıldı. Caminin en önemli özelliği Hz. Ömer Dönemi'nde Diyarbakır'ın fethinin buradan başlaması. Hicretten 17 yıl sonra 639 yılında Hz. Ömer Dönemi'nde İyaz bin Ganem'in komutasındaki 8 bin kişilik orduyla Diyarbakır fethedildi ve Müslümanların oldu. Caminin bitişiğinde Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman ile Diyarbakır'ın Araplar tarafından alınışı sırasında şehit düşen diğer sahabelerin yattığı Meşhed bulunuyor. 27 sahabenin yattığı bu mekâna yılın her günü ziyaretçi akınına uğramasının yanında esas olarak 'cuma akşamı' olarak nitelendirilen perşembe günleri binlerce kişi camiye dua etmeye gelir. Kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen plan şemasında inşa edilen cami, oldukça sadedir. Kara bazalt taş camiye tamamen hâkim olmuş ve camiye kalevari bir görünüm kazandırır.

Medeniyetleri buluşturan kadim şehir

Medeniyetler köprüsü kadim şehir