Madde madde Kafka'nın iç diyalektiğine yolculuk

KAFKA KİMDİR? Franz Kafka, Almanca konuşan Yahudi bir ailenin çocuğudur. 3 Temmuz 1883'te Prag'da Hermann ve Julie Kafka'nın altı çocuğunun ilki olarak dünyaya gelmiştir. İki erkek kardeşi daha bebekken ölmüştür. Üç kız kardeşinin de Nazi zulmü altında toplama kamplarında öldüğü bilinmektedir. Lise eğitimini 1901 yılında başarıyla tamamladı. 1901'den 1906'ya kadar Prag'daki Karl-Ferdinand Üniversitesi'nde öğrenim gördü. Sonra hukuk okumaya karar verdi. Beş yıllık hukuk eğitiminden sonra Albert Weber'in yanında ücretsiz hukuk stajı yapma şansını buldu ve ceza hukuku alanında ilerleme kararı aldı… İŞLEDİĞİ KONULAR Çek asıllı Avusturyalı yazar Franz Kafka (1883-1924), eserlerinde çağımız insanının korkuları, kararsızlıkları, yalnızlığı, kendisini işyerinde değersiz hissetmesi, kendi kendine yabancılaşması, aşırı itaatkârlığı ve çevresiyle iletişimsizliği konularını işlemiştir. Kafka'nın eserleri üzerine çok değişik yorumlar yapılmış, her bir edebiyat veya felsefe okulu, Kafka'da kendi görüşlerini yansıtan güçlü özellikler yakalamışlardır. Kafka, soyut bir yazar değildir; hiçbir yerden 'gelmiyor'a, hiçbir yere 'bağlanmıyor'a, hatta belki hiçbir yere 'götürmüyor'a benzeyen bu insan, delicesine, insanların dünyasına kök salmak istemektedir. Bu büyük istekle ilgili olmayan her şey önemsizdir onun gözünde. Yahudi olması, Almanca konuşması ve Avusturya - Macaristan imparatorluğu boyunduruğundaki Çekoslovakya'da yaşaması, ondaki yalnızlık ve köksüzlük duygusunu artırmıştır. Aynı zamanda tinsel (ruhanî) topluluğun da dışında ve ona yabancıdır. KÖTÜ BİR ÇOCUKLUK DÖNEMİ Kötü bir çocukluk dönemi geçiren Kafka, özellikle de babasıyla hiç anlaşamadı. Kafka üzerindeki baba baskısı çocukluk yıllarından başlayıp uzun bir süre devam etti. Babasına karşı beslediği tek duygu -eserlerinden de anlaşılacağı üzere- nefretti. Almanca konuştuğu için Çekler tarafından, Yahudi olduğu için de Almanlar tarafından sevilmedi. 'Durumum, dayanılmaz bir şey benim için; çünkü, tek isteğim ve tek eğilimim olan edebiyatla çatışıyor. Bir edebiyatçıdan başka bir şey olmadığım, olamayacağım ve zaten olmak da istemediğim için durumum beni hiçbir zaman kandıramayacak, tersine beni tümden yıkıma götürecektir. Bu da pek uzak değil (21 Ağustos 1913)' Kafka'nın babasıyla olan ilişkisi tüm yaşamında ve eserlerinde doğrudan etkilidir. Kafka bunu şöyle anlatır: 'Asker selamı vermeyi ve asker gibi yürümeyi becerdiğim zaman desteklerdin beni, ama ben geleceğin askeri değildim ya da iştahla yemek yiyebildiğim, hatta yanı sıra bir bira da içebildiğim zaman desteklerdin ya da anlamadığım şarkıları tekrar edebildiğim veya senin en sevdiğin lafları senin peşinden geveleyebildiğim zaman, ama bunların hiçbiri benim geleceğimin bir parçası değildi. Ve aslında bugün bile, herhangi bir konuda, ucu ancak sana da dokunuyorsa, zedelediğim veya benim şahsında zedelenen (Örneğin Pepa beni azarladığı zaman) senin onurunsa destekliyorsun beni. O zaman destekleniyorum, bana değerim hatırlatılıyor, yapmaya hakkım olan hamlelere dikkatim çekiliyor ve Pepa mutlak bir biçimde mahkûm ediliyor. Ama şimdiki yaşımda artık desteğine neredeyse hiç ihtiyaç duymadığımı bir kenara bıraksak bile, ancak öncelikle söz konusu olan ben değilsem, gelen desteğin bana ne faydası olacak?' (Babaya Mektup) SOYUT BİR YAZARLIK Kafka, soyut bir yazar değildir; hiçbir yerden 'gelmiyor'a, hiçbir yere 'bağlanmıyor'a, hatta belki hiçbir yere 'götürmüyor'a benzeyen bu insan, delicesine, insanların dünyasına kök salmak istemektedir. Bu büyük istekle ilgili olmayan her şey önemsizdir onun gözünde. Kafka, Yahudi topluluğundan kopmuş bir Yahudi'dir. Kıyasıya eleştirir Yahudi dinini. 'Sinagogumuzda' adlı hikâyesinde Yahudi topluluğunu, anlamını bir türlü anlamadığı dini inançları ve akideleri körü körüne yerine getiren bir topluluk olarak çizmektedir. Kafka, 'kara' bir yazar değildir. Kaç kereler, umutsuz ve yalnız bir kişi olarak anlatılmış olan bu insan, normal olanı, sıhhatli olanı ve insanlar arasında mutlu bir kaynaşmayı bütün gücüyle dilemektedir. HAYATINA DÂHİL OLANLAR Kafka'nın hayatına birkaç kadın girmiştir. İlki iki kez nişanlanıp bir türlü evlenemediği Felice Bauer'dir. (Sevgili Felice'ye Mektuplar) 1920 yılında ise Kafka, Milena Jesenka ile mektuplaşmaya başladı. Evli olan Milena ile mektuplaşmaları -birlikteliklerinin imkânsızlığına rağmen- yıllar sürmüştür. (Milena'ya Mektuplar) Son olarak da bir bebek bakıcısı olan Dora Diamant. Kafka'nın ölmeden önce adını andığı bir kadındır. KAFKA'NIN ÖLÜMÜ 1917 yılının Ağustos ayında bir gece Kafka'nın ağzından kan gelir. Akciğer kanseri teşhisi konulur Kafka'ya. 1918'de gribe yakalanır. Gırtlağına kadar ilerleyen kanser yüzünden artık konuşma yetisini de kaybetmiştir Kafka. Hastalık çok ilerlediği için cerrahi müdahale de yapılamaz ve 3 Haziran 1924 tarihinde hayata gözlerini yumar. Kendisinden sonra ölen annesini ve babasını da Kafka'nın gömüldüğü mezara defnederler... Sonuç itibariyle Kafka anlatıları bir kimlik değişimi, düşsel de olsa fiziksel bir dönüşüm, küçülerek öç alma, dışlanma, sona yaklaşırken varlık savaşı verme, sürekli insancıl olanı çağırma algısını anlatıcıyla birlikte hissetmeyi gerektirir. Diğer bir deyişle; olumsuz davranış ve ruhsal özelliklerin nesnel yabancılaşmaya neden oluşu, karamsarlık yerine dışlanmanın yarattığı başkalaşımı önceleme, insanı önce kendi ben'ini sorgulamaya götürür. KAFKA MÜZESİ Kafka'nın Prag'daki evi müze haline getirilmiştir. SİNEMADA KAFKA ETKİSİ Kafka'nın sinemaya uyarlanan romanları da var. Bunlardan birisi Inaka Isha / A Country Doctor… FRANZ KAFKA'NIN 42 KATMANLI KİNETİK HEYKELİ Prag'da, insanların uğrak yerlerinden biri olan kalabalık bir alışveriş merkezinin girişine yerleştirilen Franz Kafka büstü, her biri bağımsız olarak hareket edebilen paslanmaz çelikten ve aynalı 42 katmandan oluşuyor. Çalışmaları sanat camiasında tartışmalara sebep olan Çek sanatçı David Cerny tarafından 2014 yılında inşa edilen kinetik heykel tam 45 ton ağırlığında. CEMAL SÜREYA'DAN KAFKA'YA Cemal Süreya, Göçebe adlı şiirinde Kafka'yı anmış ve hafızalardan çıkmayacak şekilde işlemiştir: … Bir mezarın doğurduğu iştahlı bir çocuktur Anadolu şiiri Ey şiir arayıcısı ey esrik kişi Şu son dönemecini de aşınca gecenin Doğacak gün artık gündüze ilişkin değil Bu ağartı ancak yürekle karşılanabilir Bütün iş orda işte, ordan usturuplu geçmesini bil Tutsaksan ellerin sıvışır gider zincirlerinden Ve balyozla vursalar mısralarına Soylu bir demir sesi yükselir Soylu büyük ve mavi bir demir sesi Ellerim gece yatısına çağrılmış Ve Telaşsız görünmeye çalışan bir Kafka gibi Yüzüm giyotine abone ESERLERİ BABAYA MEKTUP Kafka'nın baskın karakterli babasıyla ilişkisi tüm beraberliklerine ve eserlerine bir temel oluşturur. Babasına yazdığı 100 sayfalık Babaya Mektup hiçbir zaman adresine ulaşamayacaktır. Bu mektup, Kafka'nın babasını hem küçümsediğinin hem de ona hayranlık duyduğunun belgesidir. Franz Kafka'nın bütün eserlerinin özünü içinde taşıyan bir başyapıttır. Mektubun sayfaları, psikiyatristlere, pedagoglara, edebiyatçılara ve okurlara daha yıllarca üzerinde tartışılacak ve yeni altbaşlıklar açılmasını sağlayacak betimlemelerle doludur. Bir babaya ya da bir çocuğa sahip olmuş herkesi ilgilendiren bir perspektifle donanmıştır. 'Senin karşında bir parça da olsa direnebilmek için, kısmen de bir tür intikam olarak, çok geçmeden sende farkettiğim küçük, gülünç şeyleri gözlemlemeye, biriktirmeye abartmaya başladım. Sözgelimi senin çoğu zaman yalnızca görünüşte senden üstün olan kişilere kolayca hayran kalmanı ve bunları, diyelim bir imparatorluk müşavirini ya da bunun gibi bir şeyleri durmadan anlatabilmeni diğer taraftan senin, babamın kendi değeri için, böyle değersiz onaylara ihtiyaç duyması ve bunlarla böbürlenmesi üzerdi de beni.' TveK'dan satın almak için tıklayın… DAVA 1925 yılında kaleme aldığı Dava'da otuz yaşlarında çalışkan ve bekar bir bankacı olan Joseph K.'nin kişisel serüvenini, yaşadıklarını anlatır. Romanın ilk cümlesi oldukça çarpıcıdır. 'Biri Joseph K.'ya iftira etmiş olmalıydı; çünkü kötü bir şey yapmamış olmasına karşın bir sabah tutuklandı.' 'Yasa önünde nöbet tutan bir bekçi vardır. Taşralı bir adam bir gün ona gelip yasaya girme izni ister. Ancak bekçi, o anda izin veremeyeceğini söyler. Adam düşünür ve daha sonra girip giremeyeceğini sorar. Belki der bekçi, ama şimdi olmaz. Bekçi her zamanki gibi açık duran kapının önünden çekilir ve adam içeri bakmak için eğilir. Bunu gören bekçi güler ve şöyle der: 'Madem ki girmeyi bu kadar çok istiyorsun, beni aşarak içeri girmeyi bir dene bakalım. Ama bil ki ben güçlüyüm. Üstelik bekçilerin en küçüğüyüm. Her bir salonun girişinde gitgide daha güçlü bekçilere rastlayacaksın. Üçüncüsünden itibaren onların görüntüsüne ben bile katlanamıyorum.' Taşralı adam bunca zorluk çıkacağını beklememiştir. Yasanın herkese her zaman açık olduğunu sanmıştır.' TveK'dan satın almak için tıklayın… ŞATO Eserlerin çoğundaki K. isimli kahramanların Kafka'yı temsil ettikleri düşünülebilir. Şato romanında K. yabancısı olduğu bir köyde bulunmakta, yine yabancısı olduğu Şato'ya ulaşmak için yabancı kişilerle mücadele etmek durumunda kalmaktadır. 'Gözleri şatoda, yürüdü. Başka bir şeye aldırdığı yoktu. Ama yakınına geldikçe şato kendisini düş kırıklığına uğrattı; çünkü pek yoksul küçük bir kentten başka bir yer değildi burası; köy evleri bir araya gelmiş ve böyle bir kent doğup çıkmıştı. Kentin tek üstünlüğü, belki tüm binaların taştan olmasıydı; ama üzerlerindeki sıva çoktan dökülmüş ve taşlar, görüldüğü gibi, ufalanmaya başlamıştı. Bir an aklı kendi doğup büyüdüğü kente gider gibi oldu K.'nın; bu sözüm ona şatodan pek aşağı kalır yanı yoktu. Başka bir şey için değil de yalnız burasını görmek için geleydi, o uzun yolculuğa yazık etmiş, hanidir ayak atmadığı eski baba ocağını gidip dolaşmakla daha akıllıca bir iş yapmış sayılırdı.' TveK'dan satın almak için tıklayın… DÖNÜŞÜM Teması yabancılaşma olan Dönüşüm isimli hikayede Kafka'nın öz yaşamıyla paralel pek çok unsurun bulunduğu göze çarpar. Dönüşüm, Kafka'nın kendi kendisinin anlatımıdır, kuşkusuz alabildiğine iddialı bir anlatımdır. Gregor Samsa'nın babasıyla arasındaki ilişki de Kafka'nın babasıyla ilişkisini anlatan pek çok benzerlik bulunmaktadır. 'Gregor'u gören kiracılar evden ayrılma kararı alırlar. Bu olay üzerine Grete artık Gregor'dan kurtulmaları gerektiğini ailesine söyler. Anne ve baba da aynı fikirdedirler, ancak bir çözüm yolu bulamamaktadırlar. Gregor odasına döner. Kımıldayacak hali kalmamıştır. Sırtında çürüyen elma canını acıtmaktadır. Sabahın üçünde ölür. Sabah odayı temizlemeye gelen gündelikçi kadın Gregor'un ölüm haberini aileye müjdeler. Aile rahat bir nefes almıştır. Gündelikçi kadın Gregor'un cesedini ortadan kaldırıp çöpe atarken, anne, baba ve kız kardeş oturup amirlerine işten ayrılmak istediklerini belirten birer mektup yazarlar. Bütün bir günü dinlenerek geçirmeye karar verirler. Dışarı çıktıklarında anne ve baba, son aylarda iyice güzelleşen Grete'ye iyi bir koca bulmak zamanının geldiğini düşünmektedirler.' TveK'dan satın almak için tıklayın… AFORİZMALAR Aforizmalar'ı Kafka, Ekim 1917 ile Şubat 1920 arasında yazmıştır. O tarihlerde Kafka'nın iç dünyası alt üst olmuştu. Vereme yakalandığını daha yeni öğrenmiş; uzatmalı nişanlısı Felice Bauer'den ayrılmış; 1908'den 1922'ye kadar çalıştığı İşçi Kaza Sigortası Şirketi'nden hastalandığından ötürü uzun süreli bir izin almış ve ailesine ne evliliğini ne de ünlü bir yazar olarak kabul edildiğini görme mutluluğunu tattıramayacağını artık kabullenmişti. 'İnsanın belli başlı iki günahı vardır, öbürleri bunlardan çıkar: sabırsızlık ve tembellik. Sabırsız oldukları için Cennet'ten kovuldular, tembelliklerinden geri dönemiyorlar. Ama belki de belli başlı sadece bir günahları var: Sabırsızlık. Sabırsızlıklarından ötürü kovulmuşlardı, sabırsızlıklarından ötürü geri dönemiyorlar. Dünyayla arandaki savaşımda, dünyanın yanında ol.' TveK'dan satın almak için tıklayın… MİLENA'YA MEKTUPLAR Çek gazeteci ve çevirmen Milena Jesenska-Polak'ın Kafka'nın tümünü Alman dilinde yazmış olduğu eserlerini Çekçe'ye çevirme isteğiyle başlayan tanışmalarının ardından ikili, 1920 ve 1923 yılları arasında sürekli mektuplaşmışlardır. Milena, bir edebiyatçı ile evlidir. Kafka beraberliklerinin umutsuz olduğunu bildiği halde yıllarca mektuplaşır. 'Bak, Milena, Robinson bir gemiye tayfa yazılı o tehlikeli yolculuğa çıkmış, gemi batmış ve daha bir sürü şey geçmişti başından. Oysa yalnızca seni kaybetmem yeter, Robinson'un durumuna düşerdim ben de. Hatta onunkinden de kötü olurdu durumum. Onun bir adası, çalışmayıp dinlendiği bir cuması ve daha pek çok şeyi vardı, sonunda da bir gemi adadan yine alıp götürdü kendisini ve başından geçenleri bir düşe dönüştürdü. Ama seni yitirdim mi hiçbir şey kalmaz benim elimde, adım bile kalmaz, onu da sana verdim çünkü.' TveK'dan satın almak için tıklayın… AMERİKA Kafka, Amerika adlı eserinde ailesinden 16 yaşında ayrılarak Amerika'ya, zengin amcasının yanına giden Praglı delikanlı Karl'ın yaşantısını kendi ağzından anlatan bu roman, iyimser tutumuyla, Kafka'nın diğer iki romanı Dava ve Şato'dan belirgin ölçüde ayrılır. 'Şimdi hatırladığı kadarıyla, bavulda bir parça Verona salamı da vardı; annesi onu fazladan koymuş, kendisiyse yalnızca küçük bir parçasını yiyebilmişti, çünkü yolculuk boyunca iştahı kapanmış, ara güvertede dağıtılan çorba da haydi haydi yetmişti. Ama şimdi, ateşçiye ikram etmek için salamın elinin altında olmasını isterdi. Çünkü böyle insanları küçük bir şey vererek kazanmak kolaydı, Karl bunu babasından biliyordu; babası iş ilişkisi içinde olduğu, düşük mevkideki memurların hepsini puro dağıtarak kazanırdı. Şimdiyse Karl'ın hediye edebileceği bir tek parası kalmıştı; buna da, belki bavulu kaybetmiştir diye şimdilik dokunmak istemiyordu. Kafası yeniden bavula takıldı; madem bavulun peşini bu kadar kolay bırakacaktı, neden yolculuk sırasında pürdikkat başında nöbet beklemiş, bu nöbet yüzünden neredeyse uykusunu feda etmişti, şimdi bunu gerçekten anlayamıyordu.' (Kaynak: Franz Kafka'nın Eserleri ve Hayatı, leblebitozu; Yüzü Hiç Gülmeyen Bir 'Yalnız' Adam: 29 Maddede Franz Kafka, listelist) TveK'dan satın almak için tıklayın...