İstanbul'u mizahın mizanında tartan 5 karikatürist

İlk Türk karikatüristidir. Türk mizah hayatında ve karikatüründe çok önemli bir yere sahip olmasına karşın hayatıyla ilgili net bilgiler mevcut değildir. Reşat Ekrem Koçu ünlü İstanbul Ansiklopedisi'nde daha çok Karagöz dergisinden söz ederek, ''Hayatı hakkında maalesef bilgi edinilemedi'' şeklinde not düşmüştür. Ahmet Rasim'İn aktardığına göre, Ali Fuad Bey 1869'da çıkan Basiret gazetesinde muhabir, II. Abdülhamid döneminde Bahriye Matbaası müdürü olarak görev yapmıştır. Döneminin en üretken karikatüristlerindendir. İlk çizgisi 1874'te Mehmed Tevfik'in Letaif'i Asar'ında yayımlanmıştır. Bu dergide ''Ressamı Fuad Bey'' ibaresi vardır. Ali Fuat Bey imzalı çizimleri 1875'te Kahkaha ve 1876'da Çaylak dergisinde de yer almıştır. Çaylak'taki karikatürlerini ''Fuad'' diye imzalayan Ali Fuad Bey, Letaif-i Asar ve Kahkaha'da çizdiği karikatürlerin birçoğuna imza atmamıştır. Çaylak dergisinin yaygınlaşmasında Ali Fuat Bey'in payı büyüktür. Dergiye ismini veren çaylak adlı uçan yaratık farklı biçimlerde, farklı kimliklerle resmedilmiştir. Derginin başyazarı Mehmed Tevfik yazılarında Çaylak'ın mesajlarına yer vermektedir. Çaylak, gerçekleri acımasız bir şekilde eleştirir. Mehmed Tevfik'in dergideki yazıları Ali Fuad Bey'in çizgileriyle beslenmiştir. Ali Fuad Bey'in esas çıkışı 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından hemen sonra yayınlamaya başladığı Karagöz dergisidir. Ali Fuat Bey'in bu derginin uzun yıllar boyunca hayalini kurduğunu Ahmed Rasim şöyle anlatmaktadır: ''Her ne zaman buluşsak bana gizlice, 'ah bir matbuat hürriyeti olsa da Karagöz adı ile bir mizah gazetesi çıkarsak' derdi.'' Ali Fuat Bey'İn çizgileri dönemin şartlarına göre iyi sayılsa bile yeterince olgunlaşamamıştır. Çizgilerinde nitelik bakımından bir tutarlılık olmadığı söylenebilir. Ancak yaşadığı dönemde Türk mizahına ve hiciv sanatına büyük emek vermiştir. 15 Şubat 1880'de İstanbul'da doğdu. Heybeliada'da bulunan Mekteb-i Bahriye'den 1889'da teğmen rütbesiyle mezun oldu. ardından Bahriye İnşaiye Resimhanesi'nde göreve başladı. Bu görevini sürdürürken bir yandan da Sanayi-i Nefise Mektebi'ne bitirdi. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra birçok gazete ve dergide çizgileri yayımlandı. 1910-1914 yıllarında Paris Güzel Sanatlar Akademisi'nde öğrenim gördü. Burada Ressam Corman'ın atölyesinde çeşitli çalışmalarda bulundu. Ülkesine döndüğünde ise yüzbaşılık rütbesinde emekliye ayrıldı ve Beşiktaş Deniz Müzesi Müdürlüğü'ne getirldi. 1921- 1922 yılları arasında bu görevi yerine getiren Ali Sami Bey, 1922-1923 yılları arasında ise İslam Eserleri Müzesi ve Ayasofya Müzesi'nde müdür olarak görev yaptı. Ressam Pertev Boyar, Ali Sami Bey'le ilgili şunları söylemektedir. ''Hoca Ali Rıza gibi tahlili güç bir sanatkardır. O başlı başına bir ekoldür. Üstadın eseri yaşadığı iklimin yerel renklerini içinde mümtaz şahsiyetini derhal gözlere gözlere söyler. Marmara'nın derin ve mavi seması altında erguvani ufuklarında eriyen ılık ve engin suları gösteren manzaraları onun fırçası ile ifşa ettiği, bir meslek ve sanat maşukasıdır. Meşhur Rus ressamlarından Ayvazovski'nin ruhlara dehşet ve huşunet (yabanilik) telkin eden o korkunç deniz fırtınalarının Sami Boyar'ın fırçası ile nasıl sükunet ve mülayemet kesbederek (yumuşaklık kazanarak) inşirah (rahatlık) verici olduğunu yine de bu eserlerinde görebiliriz.'' Ali Sami Boyar karikatürlerini Davul ve Dalkavuk, resimlerini ise Musavver Muhit'te yayımladı. Karikatürlerinde suluboya tekniği uzun süre egemen oldu. Sonraları ise yalın bir üsluba yöneldi. Toplumsal sorunları ve siyasi olayları tüm çizgileriyle yorumladı. İttihat ve Terakki'nin hürriyete ihanet ettiğini öne süren karikatürler çizdi. Dalkavuk dergisinde Ekim 1908'te çizdiği bir karikatürde Galata Köprüsü'nden sağ salim geçmek için sadaka veren bir İstanbul sakini çizerek köprünün sağlamlığı konusundaki kuşkularını dile getirdi. Ali Sami Boyar'ın yayımlanmış iki kitabı bulunmaktadır. Bahriye Müzesi Kataloğu 1917'de, Ayasofya adlı kitabı ise 1943'te yayımlanmıştır. Boyar, 23 Eylül 1967 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. 1886 yılında İstanbul'da doğan Cevad Şakir, çok yönlü ilgileri olan bir sanat adamıdır. Babası devlet adamı ve tarihçi Şakir Paşa'dır. Cevad Şakir, ortaöğrenimini 1904 yılında Robert Koleji'nde bitirdikten sonra İngiltere'ye giderek Oxford Üniversitesi'nde Yakın Çağlar Bölümü'nde eğitim gördü. Bu eğitimi yaklaşık üç yıl sürdü. Sanatçı, 1924'te yurda döndü ve asker kaçaklarının anlattığı bir öyküsünde halkı askerlikten soğuttuğu gerekçesiyle sürgün cezasına mahkum oldu. Bu nedenle üç yıl boyunca Bodrum'da yaşadı. Bir buçuk yıl sonra cezası affedildiyse de bu yöreyi çok sevdiği için İstanbul'a dönmedi. Bodrum'un antikçağdaki ismi Halikarnas'ı kendine isim olarak seçti ve ''Halikarnas Balıkçısı'' ismiyle ünlendi. Cevad Şakir, tur rehberliği ve yazarlık yaparak hayatını kazandı. 1947'de İzmir'e taşındı ve hayatının sonuna kadar burada yaşadı. Bodrum'un antik değerlerinin ortaya çıkması ve doğal güzelliklerinin korunması için yoğun çaba sarf etti. Adı adeta bu kasabayla bütünleşti. 1971 yılında Kültür Bakanlığı'nın Devlet Kültür Armağanı'nın aldı. Karikatüre Güleryüz dergisinde başlayan Cevad Şakir'in Ayine, Akbaba ve Zümrüdüanka'da da çizgilerini yayımlandı. Bu sırada çeşitli grafik ve tasarım işleriyle de meşgul oldu. Cevad Şakir, dergi kapağında yaldızı uygulayan ilk kişiydi. Cevad Şakir, çizimlerindeki titiz tutumuyla dikkat çekti. Yaptığı güçlü gözlemler sayesinde bireysel ve toplumsal sorunları çizgileriyle yorumladı. Çizerlik deneyimlerinden sonra edebiyat alanına yönelen Cevad Şakir, öykü, roman ve denemeler kaleme aldı. Ege Kıyılarında, Merhaba Akdeniz, Deniz Gurbetçileri önemli eserleri arasındadır. Mavi Sürgün adlı bir anı kitabı da mevcuttur. Sanatçı 1973'de yılında Bodrum'da hayata veda etmiştir. 1875 yılında İstanbul'un Eyüp Semti'nde dünyaya gelmiştir. Babası fabrikatör Osman Bey'dir. İlkokul sıralarında resme olan yeteneği ailesi ve öğretmenleri tarafından fark edilince bu alana yönlendirilmiştir. Daha sonra Bahriye Mektebi'nde öğrenim görmeye başlayan Halit Naci, burada çizdiği portreleriyle dikkat çekmiştir. Karakalem tekniğiyle çizdiği Hüseyin Avni Paşa portresinin ardından padişah II. Abdülhamid'in de portresini yaparak kendisine takdim etmiştir. II. Abdülhamid bu portreyi çok beğenmiş ve Naci'nin özel askeri öğrenci statüsünde Sanayi-i Nefise Mektebi'ne (Devlet Güzel Sanatlar Akademisi) kayıt yaptırmasını sağlamıştır. Burada resim eğitimi gören Halit Naci, aynı yıllarda ince ve nükteli buluşlarıyla dikkat çeken karikatürler de çizmeye başlamıştır. Halit Naci, halk mizahının önemli ustalarında biri sayılmaktadır. İlk karikatürü 1909 yılında Karagöz'de yayımlanmıştır. Çizgileri Karagöz, Çoşkun Kalender, Yeni Geveze, Arzuhal, Yeni Cedid, Falaka, Köylü gibi yayınlarda görülmektedir. Tasvirci karikatür anlayışıyla oldukça başarılı İstanbul portreleri çizmiştir. İstanbul karikatürlerinin arka fonunda ayrıntıları ile görülebilmektedir. Karikatürleri ve resimleri Topkapı Sarayı ve şehir müzelerindeki, özel ve karma koleksiyonlarda bulunmaktadır. Dinlenmek için gitar çalmayı tercih eden Halit Naci, yine böyle bir dinlenme sırasında geçirdiği kalp krizi neticesinde 1972 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. 1955'te Balıkesir'in Aslıhantepecik köyünde doğdu. İlkokulu köyünde, ortaokulu ve liseyi ise Balıkesir İmam Hatip Okulu'nda okudu. 1980 yılında Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi'nden mezun oldu. bu tarihten itibaren özel sektörde çalışmaya başladı. Bursa'da bir halı fabrikasında grafiker olarak yedi yıl çalıştıktan sonra askerlik vazifesini yerine getirmek için Menemen'e gitti. Kısa dönem askerliğinin ardından İstanbul'a geldi ve özel atölyesinde çalışmaya başladı. İlk çizgisi 1977'de Yeni Devir'de yayımlanan Aycın'ın daha sonra Milli Gazete, Zaman, Yeni Şafak, Mavera, Yönelişler, Aylık Dergi, Yedi İklim, İslam, Kadın ve Aile, Gül Çocuk, Hece ve Birdirbir gibi gazete ve dergilerde çizgileri yayımlandı. Aycın, İstanbul'da yaşayan insanların yalnızlığını, menfaate dayalı ilişkiler kurmalarını, teknolojiye farkında olmadan teslim olmalarını ve kentin güzelliklerini yok etmelerini evrensel bir üslupla anlatır. Ömer Lekesiz, Hasan Aycın'ın çizgileri hakkında bir kitap yazmıştır. Lekesiz, Aycın'ın çizgileriyle ilgili şunları söyler: '' Kullandığı teknik imkanlar açısından baktığımızda Hasan Aycın bir karikatürist, mevcut ürünleri de karikatür. Ama onun ürünleri abartma/komikleştirme ve eleştiri/mücadele anlayışının dışında kalmaktadır. Kimi çizgiler hariç doğrudan abartı/komiklik sayılabilecek ürünlerine pek rastlanmaz. Kaldı ki, bu bağlamda değerlendirilebilecek ürünler de zaten biçim ve üslup açısından karikatüre en çok yaklaşan ürünler olarak komiğe değil, kara mizaha daha yakın dururlar.'' Aycın, kendi çizgiileriyle ilgili Murat Menteş'e verdiği bir mülakatta yaptığı işi şöyle anlatmıştır: ''Karikatür adlandırmasını reddetmiyorum, fakat sımsıkı sahiplenmiyorum da. Çizgi kelimesi ise 'çizik' anlamına gelebileceği gibi, yol, üslup, tarz anlamına da gelen güzel bir kelime.'' Çizer, ülkemizdeki karikatür ile dışarıdakileri kıyaslayarak karikatüre yaklaşımını da şöyle ifade etmiştir: ''Doğu Avrupalı Çek, Bulgar, Rus, Polonyalı karikatüristler arasında, bizdekinden farklı bir karikatür yaklaşımı da ağırlık kazanıyor. Fakat yine de ben insanın eşref-i mahlukat olduğuna inanıyorum. Dolayısıyla bu inanışa gölge düşürecek bir sakıncayı üstlenmiyorum.'' Çok sayıda albüm ve kitap yayımlayan Aycın'ın eserlerinden bazıları şunlardır: Bocurgat (albüm), Gece Yürüyüşü (albüm), Kudüs ey (albüm), Müşahedat (anı), Güneşin Altında (söyleşiler). Hasan Aycın, halen kendi atölyesinde çalışmalarını sürdürmektedir.

İstanbul'u mizahın mizanında tartan 5 karikatürist

ALİ FUAD BEY