Edebiyatın önemli şairlerinden bahar konulu şiirler

Öncelikle Divan şiiri ile başlayalım. Divan şiirinde bahar en çok rağbet edilen mevsimdir. Baharı konu edinen şairler, sadece baharın getirdiği coşkunluğu, canlılığı anlatmakla kalmaz; gelenek ve göreneklerden, askeri yapıya kadar pek çok alana ayna tutar. Farsça bir kelime olan 'behâr' ın, sözlükte dokuz manası yer alır: 1. Mevsim-i ma'rûftur ki fasl-ı rebi'dir. Şuhûr-ı şemsiyeden Mart, Nisan ve Eyâr aylarına şâmildür ki Âfitâb'ın Hamel, Sevr ve Cevzâ burçlarında zamân-ı seyerânıdır. 2. Çin ikliminde bir puthâne adıdır. 3. Türkistan'da bir âteş-kede ismidir. 4. Hâne-i zer-endûd-ı pür nakş ü nigârdır. 5. Put ve sanem manasınadır. 6. Şükûfeye derler umûmen; turunç ve nârenc şükûfesine derler husûsen. 7. Gûl-i gav-çeşm'dir. Türkî'de sığır gözü, sığır papatyası ve sarı papatya tabir olunan nebatın çiçeğidir. Bu manada Arabî olduğu dahi menkûldür. 8. Bir cezîre ismidir. Âb ü hevâsı gâyette mutedildir. 9. Harem-serâ-yı selâtin manasınadır.1 Sözlükte bu kadar çok manası olmakla birlikte 'behâr' ya da yaygın imlâsıyla 'bahar' divan edebiyatında genellikle mevsim adı olarak yani birinci manasıyla kullanılagelmiştir. BAHAR YORGUNLUĞU SEBEPSİZ DEĞİL Bahar geldiğinde yaşanan bitkinliğin 'bahar yorgunluğu' diye tanımlanması, ya da 'bahar başıma vurdu' şeklinde izah edilmesi sebepsiz değil. Mevsim değişikliklerinde insanların mizacında birtakım değişiklikler meydana gelir. Havalara göre, kişiler bazen kendilerini zinde ve mutlu hissederken; bazen huzursuz, yorgun bir halde olur. Bu değişiklikleri tıbben açıklayan uzmanlar, mevsim değişikliklerinin insan vücudunda hem fizikî hem de ruhî birtakım değişikliklere sebep olduğuna dikkat çeker. Şâirin dillerde dolaşan, 'Beni bu güzel havalar mahvetti.' mısraı da bu durumu en güzel biçimde özetler.[1] Divan şairlerinden bahara atfedilen mısralar: Bahâr eyyâmıdur servün yine sevdâsı depreşmiş 'Aceb mi pâyine bend itseler zencîr-i enhârı Râmî ---- Ko çogalsun ruhun üstinde perîşân zülfün Çün kim eyyâm-ı bahâr olıcak artar sevdâ Necâtî Beg --- Muanber sünbülünden almadan bû olmadum rüsvâ Bu rüsvâlık bana senden degül bâd-ı sabâdandur Fuzûlî Yürit mey zevrakın sâkî yine fasl-ı bahâr oldı Yem-i ahzer gibi sahn-ı çemen pür-rûzgâr oldı Hevâ-yı 'ışk ile itdi temevvüc bahr-ı eşvâkum Dil-i şûride cûlâr gibi daşdı bî-kârâr oldı Râmî Hep bu fasl içre imiş mes'ele-i 'ışk u cünûn Gûş kıl nüsha-i gülden okusun anı hezâr Nev'î --- Nevbahâr-ı hat-ı rûyun idüp ilkâ-yı cünûn 'Âşıkı eyledi âşüfte-i sevdâ-yı cünûn Kâtib-zâde Sâkıb --- Nihâlin agzı köpürdü şükûfe zannetme Cihânı eyledi dîvâne cûybâr-ı bahâr Esürdi cûş-ı mahabbetle ehl-i sevdâ hep Dimâga bûy-ı cünûn verdi rûzgâr-ı bahâr Şeyh Gâlib Nev-bâhâr oldı yine geldi cünûn eyyâmı Takdı zencîrlerin bâd-ı bahâr enhârun Bâkî --- Görse yüzün Behiştî geçer kendüden hemân 'Âşık cünûna düşmese olmaz bahârda Behiştî --- Ancak seni mi eyledi dîvâne ol perî 'Âlem bahâr-ı hüsninün ey dil delüsidür Zâtî Müjde ey dârü'ş-şifâ dîvâneyüz nevrûzdur Â şinâ-yı 'akldan bîgâneyüz nevrûzdur Fehîm --- ' Ey tımarhane! Müjde, divâneyiz, aklın bildiğinden uzaklaşmışız, çünkü nevruz gelmiştir.' 'Arz-ı dîdâr eylesen kûyun tolar 'uşşâk ile Kim olur hengâme-i dârü'ş-şifâ nevrûzda Cinânî Âlemi dîvâne itdün sanki eyyâm-ı bahâr Kimseye sakın hilâl ebrûnı gösterme meded Yahya Bey --- Güller açıldı sahn-ı çemen sebzezârdur Devrân-ı lâle mevsim-i zülf-i nigârdur Hengâm-ı şevk u zevk u kenâr-ı bahârdur Vakt-i cünûn u şevk-i mey-i hoş-güvârdur Bülbül terâne başladı evvel bahârdur Şeydâlugum benüm yine bî-ihtiyârdur Fevrî Fasl-ı nisanda fasd u liynet Oldu müstevcib-i hıfz-ı sıhhat Nâbi --- Bûstânda görinen lâle degül nu'mân ile Bâgdan kan aldı şimşek neşter-i bârân ile 'Ârif isen hoş geçürgil bu demi yârân ile 'Ayş u nûş it kim geçer kalmaz bu eyyâm-ı bahâr Mesihî Yeter bu bâgda ey dil bu denlü seyr ü sülûk Nihâyetin bulamaz pûyâ âferîn-zekâ Teferrüc itmege bu bâgı gûşe gûşe temâm Meger kim olasın ey dil Ebû 'Alî Sînâ Velî ma'ârif ile müttehim olan âdem Gerekdür ide teferrüc bu bâgı ser-tâ-pâ ' İnân-ı tevsen-i idrâki dest-i 'akla alup Semend-i fikri idüp pûye-bahş-ı râh-ı hüdâ Gerekdür eyleye dikkatle nev-bahâra nazar İdüp nikâb-ı ruh-i heft-bend-i çeşmi güşâ Virüp karâr ile temkîn tâ'ir-i 'akla Olup hümâ-yı sipihr-i zekâ ile hem-pâ Terâne-sâz ola şâh-ı dıraht-ı 'akl üzre Olup terânesi hem-şâh-ı sidre vü tûbâ Tehî degül diye bu kâr-hâne-i eyyâm Tehî degül diye bu devr-i günbed-i vâlâ Vücûd-ı Hâlik'a şâhid degül midür mahlûk Vücûd-ı sâni'a lâzım degül midür eşyâ Râmî [1] Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/3 Summer 2007, DİVAN ŞİİRİNDE 'CÜNÛN EYYÂMI' OLARAK BAHAR, Zehra GÖRE Günümüz şairlerinin bahara atfettiği şiirleri ise şöyle sıralayabiliriz: BAHAR VE BİZ Bedri Rahmi Eyüboğlu Yılda bir kere çıldırır ağaçlar sevincinden Rabbim ne güzel çıldırır. Yılda bir kere uzatır avuçlarını yaprak; Sevincinden titreyerek. Yılda bir kere kendini verir toprak Yılda bir kere yarılır bahçeler hazdan Rabbim ne güzel yarılır. Biz de bir kere sevinebilseydik. Çiçek açmış ağaçlar gibi çıldırasıya. Kim bilir belki bir gün sulh olunca Biz de deliler gibi seviniriz, Ağaçları ve baharı taklit ederiz Renkli bez parçalarıyla donatırız şehri Renkli ampuller asarız pencerelerden Kim bilir belki bir gün sulh olunca Biz de çatır çatır çatlarız bin bir yerimizden Ağaçlar gibi… CANIM İSTANBUL Necip Fazıl Kısakürek Yedi tepe üstünde zaman bir gergef işler! Yedi renk, yedi sesten sayısız belirişler… Eyüp öksüz, Kadıköy süslü, Moda kurumlu. Adada rüzgar, uçan eteklerden sorumlu. Her şafak Hisarlarda oklar çıkar yayından Hâlâ çığlıklar gelir Topkapı sarayından. Ana gibi yâr olmaz İstanbul gibi diyâr; Güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar… Gecesi sümbül kokan, Türkçesi bülbül kokan, İstanbul, İstanbul… BAHAR AYLARI Mahzuni Şerif Aha geldi geçti bahar ayları Kuş mu konar gayrı selvi dalına Gel otur yanıma ağlama bari Türküler yaz, duyalım dediler vay Biterm'ola yüreğimin yarası Merhemimdir kaşlarının karası Elbistan ile Akçadağ'ın arası Gönlüm düştü böyle tatlı geline vay Ömür pençesini takip gidiyor Geçtiği yerleri yakıp gidiyor Biçare gözlerim akıp gidiyor Bin dokuz yüz altmış yedi yılına vay vay Der Mahzuni yüreğime can gelir Dermansız doktorlar her zaman gelir Azrail çökse de gene can gelir Yeter ki al yatır beni koluna vay. BAHAR SARHOŞLUĞU Cahit Sıtkı Tarancı İki sevgilinin gülüşüne benzer Bir nisan havası değil mi esen? Zincirlere, kelepçelere inat, Kanatlarımı açmak zamanıdır; Allahaısmarladık kaldırımlar. Giyenler düşünsün dar elbiseyi; Ölçülü sözü, hesaplı adımı Ben kurtuldum kafeste kuş olmaktan; Saltanat sürer gibi uçuyorum, Erik ağacı gelin olduğu gün. Hayranım bu şehrin bacalarına. İrili ufaklı hep bir ağızdan, Nasıl derinden gökyüzüne doğru Bir türkü söylüyorlar öyle sessiz! Dumanın daim olsun güzel baca! Yuvası saçakta kalan kırlangıç, Yavrusu dallara emanet serçe. Derken camiler üstünde güvercin, Minareler katından geçiyorum, Gökyüzü mahallesi İstanbul'un. Süt beyaz bir martıyım açıklarda, Gemilere ben yol gösteriyorum, Buğday ve ilaç yüklü gemilere. Bir kanat vuruşta bulutlardayım; Bir süzülüşte vatanım dalgalar! BAHARI BEKLERKEN YAZILMIŞ ŞİİR Ziya Osman Saba O günü görmek için sade bekleyeceğiz, Göreceğiz bir sabah yeşil tomurcukları. Hazırlanıyor gibi, gökyüzü, ufuk, deniz, Bir sabah dökülecek baharların baharı. Bu bahar yalnız mesut günler taşımaktadır, Baş başa kalacağız kenarında bir suyun, Göz alabildiğine yeşil uzanan çayır, Bir saadet içinde sessiz otlayan koyun. Bu bahar güleceğiz en içten bir sevinçle, Bir melek ordan bize uzatacak elini. Beni bırakma kalbim, kalbim sen bana söyle. Ümitlerin en güzelini!.. UYUYAN GÜZEL ANNEYE Ceyhun Atuf Kansu Anne, bahar geliyor uyansana Çık altın eşikte bekle beni, En güzel tılsımları buldum sana Koklayabilmek için nefesini. Yeni açmış şu erik hatırlatır Bana ağaçları çok sevdiğimi, Sevginle mi ıslanmış şu sonsuz kır, O kara bırakmışsın gözlerini. Gül güzel annem benim, benim rüyam İçimden çiçekli bir yol var sana, Senin yerine biraz ben uyusam Anne bahar geliyor uyansana. BİR CEZAEVİNDE, TECRİTTEKİ ADAMIN MEKTUPLARI Nazım Hikmet Dışarda bahar geldi karıcığım, bahar. Dışarda, bozkırın üstünde birdenbire taze toprak kokusu, kuş sesleri ve saire... Dışarda bahar geldi karıcığım, bahar, dışarda bozkırın üstünde pırıltılar... Ve içerde artık böcekleriyle canlanan kerevet, suyu donmayan testi ve sabahları çimentonun üstünde güneş... Güneş, artık o her gün öğle vaktine kadar, bana yakın, benden uzak, sönerek, ışıldayarak yürür... Ve gün ikindiye döner, gölgeler düşer duvarlara, başlar tutuşmaya demirli pencerenin camı : dışarda akşam olur, bulutsuz bir bahar akşamı... İşte içerde baharın en kötü saatı budur asıl. Velhasıl o pul pul ışıltılı derisi, ateşten gözleriyle bilhassa baharda ram eder kendine içerdeki adamı hürriyet denen ifrit... Bu bittecrübe sabit, karıcığım, bittecrübe sabit... ERENKÖYÜ'NDE BAHAR Yahya Kemal Beyatlı Cânan aramızda bir adındı, Şîrin gibi hüsn ü âna unvan, Bir sahile hem şerefti hem şan, Çok kerre hayâlimizde cânan Bir şi'ri hatırlatan kadındı. Doğmuştu içimde tâ derinden Yıldızları mâvi bir semânın; Hazzıyla harâb idim edânın, Hâlâ mütehayyilim sadânın Gönlümde kalan akislerinden. Mevsim iyi, kâinât iyiydi; Yıldızlar o yanda, biz bu yanda, Hulyâ gibi hoş geçen zamanda Sandım ki güzelliğin cihanda Bir saltanatın güzelliğiydi. İstanbul'un öyledir bahârı; Bir aşk oluverdi âşinâlık... Aylarca hayâl içinde kaldık; Zannımca Erenköyü'nde artık Görmez felek öyle bir bahârı. BAHAR GÖKLERİ Ahmet Muhip Dıranas Meltem mi ki bu esen, renk mi ki, şarkı mı ki? Şu dağdan aşağı ak bir bulut salkımı ki İçime bir buruksu sarhoşluk akıtmada. Düşler mi ki şu burcu burcu kokan havada, Renk mi ki üzerimden akaduran bu nehir? Kork! Bahar seni bir al güle döndürebilir Bir daha göstermemek üzere gökyüzünü. Ah, bu gökyüzünden bir gün ayrılmanın hüznü. Yattım coşkun çimenler üstünde uzun zaman. Kuşlar değil başımın üstünde hızla uçan; Kardeşlerin yüzyıllar önce kopmuş ahları Ta sonsuza dek bu bengi gökyüzünden ayrı. Havada kavuşmanın bayıltan kokusu var; Durma, durma, gözünün alabildiği kadar Sar bu şarkı söyleyen, bu danseden evreni Ve ayırma güzel gökyüzünden gözlerini; Yaşamak kadar güzel, saf, mavi gökyüzünden, Bağışlayan gökyüzünden, ebedi gökyüzünden BİR İLKBAHAR ŞİİRİNE BAŞLANGIÇ Melih Cevdet Anday Hava ne kadar güzel öğretmenim Yollar ağaçlar kuşlar ne kadar güzel Yeryüzü pırıl pırıl öğretmenim Gizlisi saklısı kalmamış dünyanın Nesi var nesi yoksa dökmüş ortaya Bütün bitkiler, bütün hayvanlar, bütün taşlar Sürüngenler, konglomeralar, serhaslar Hepsi hepsi ortada öğretmenim. Ne olur biz de gidelim Burda kalsın kitaplar Burda kalsın iğneli karafatmalar Kollarından bacaklarından gerilmiş kurbağalar Burda kalsın hepsi Bomboş kalsın hepsi Bomboş kalsın evler okullar Hapishaneler, hastaneler... Öğretmenim, sevgili öğretmenim Sırtımıza alırız hastaları Kim bilir ne özlemişlerdir kırları... Ya mahpuslar. Ne sevinirler kimbilir Sarılıp sarılıp öperler adamı. İKİNDİ ÜSTÜ Edip Cansever İnsan her şeye alışıyor. Sıcak bahar ikindilerine Harbe, sevda çekmeye. Küçük gazetecim her gün böyle mağrur. Benim vanilya kokulu dondurmacım Gene kapı önlerinde. İşte taze ikindi güneşim. Pencerelerde küçük sarışınlar, Her şey iyi, her şey sade Anlayamıyorum şu iç sıkıntımı. Yaşamak dersen yaşamak, Sarhoşluğum sarhoşluk. Ah! hatırlamak olmasa eski günleri. İÇERDE Ahmed Arif Haberin var mı taş duvar? Demir kapı, kör pencere, Yastığım, ranzam, zincirim, Uğruna ölümlere gidip geldiğim, Zulamdaki mahzun resim, Haberin var mi? Görüşmecim, yeşil soğan göndermiş, Karanfil kokuyor cıgaram Dağlarına bahar gelmiş memleketimin... DOĞUM Sezai Karakoç Bir bahar günü doğdun sen Baharın ta kendisi oldun sen Şimdi her baharda doğan çocuklarla Sen en aşılmaz boya tenlerinde saçlarında Sen görünür görünmez ufuklarda Karlar erir erir kaçar kaçar da Gökler yağmur biçiminde güler ağlar ağlar da Güneş öğünerek yansır yansır da sularda Gelirsin her baharda Bir diriliş gibi ölü dünyaya Ölüler gölgenden ateş ala ala Ekilip biçilip yankı yapa yapa Yaz sıcaklığından arta arta Birer birer çıktılar gönlümüzün aynasına tarlasına Ki bir bahar günü doğdun sen Güller dönüştüler yatak çarşaflarına Leylaklar yaklaştılar korka korka Nergisler benliğimizin ortasından baka Gelip fon oldular insanın Bir kere daha Sende yeniden yaratılışına Bir bahar hali yaratışına Bir bahar günü doğdun sen Baharın ta kendisi oldun sen… SEVDA ÜSTÜNE Turgut Uyar Küçücük pencerem bahçeye bakar Bademler, erikler geceye bakar Bir ışık dökülür yapraklardan şıkır şıkır Filizler susmuş, tohumlar uyumuş; Bir an durmuş, genişlemiş büyümüş Bir eski şarkı, bir eski bahar, bir bildik deniz Vakit nisan ortasında bir akşam… Bu şiirde sevda sevda üstüne Senelerdir veda veda üstüne Yareli yüreğimde dağ dağ üstüne Vakit nisan ortasında bir akşam. Mehtap ettiğinden bihaber Kuşlarla, çiçeklerle, balıklarla beraber İki tel kumral saç olsa avucumda şimdi Ağlayıp ağlayıp avunsam… DERDİM BAŞKA Orhan Veli Kanık Sanma ki derdim güneşten ötürü; Ne çıkar bahar geldiyse? Bademler çiçek açtıysa? Ucunda ölüm yok ya. Hoş, olsa da korkacak mıyım zaten Güneşle gelecek ölümden? Ben ki her nisan bir yaş daha genç, Her bahar biraz daha âşığım; Korkar mıyım? Ah, dostum, derdim başka.. BAHAR VE BİZ Bedri Rahmi Eyüboğlu Yılda bir kere çıldırır ağaçlar sevincinden Rabbim ne güzel çıldırır. Yılda bir kere uzatır avuçlarını yaprak; Sevincinden titreyerek. Yılda bir kere kendini verir toprak Yılda bir kere yarılır bahçeler hazdan Rabbim ne güzel yarılır. Biz de bir kere sevinebilseydik. Çiçek açmış ağaçlar gibi çıldırasıya. Kimbilir belki bir gün sulh olunca Biz de deliler gibi seviniriz, Ağaçları ve baharı taklit ederiz Renkli bez parçalarıyla donatırız şehri Renkli ampuller asarız pencerelerden Kim bilir belki bir gün sulh olunca Biz de çatır çatır çatlarız binbir yerimizden Ağaçlar gibi. BAHAR GELİYOR Cahit Sıtkı Tarancı Damlardaki kar, saçaklardaki buz, Kanı kaynayan suya dar geliyor. Haberin var mı? Oluklardan Akan su sesinde bahar geliyor. Duy güneyden estiğini rüzgârın; Göreceksin neler olacak yarın. Yuvada çırpınan yavru kuşların Uçmak hevesinde bahar geliyor.