'Dünyanın yarısı' İsfahan

İsfahan için 'Nısfh-ı cihan' yani dünyanın yarısı denir. İran'ın üçüncü büyük şehri olan İsfahan'da köprü ve camileri ile meşhur pek çok sayıda tarihi eser bulunuyor. Bulvarı, köprüleri, sarayları, camileri ile İslam kültür ve medeniyetinin izlerini yansıtıyor. İsfahan, Türk ve İran tarihi için en önemli merkezdir. 'İsfahan'ı görmeden İran'ın kadim kültürü öğrenilmez.' Şah I. Abbas, 1598'de Safevi Hanedanı'nın tahtını İsfahan'a, 'Hayatın Kaynağı' Zayende Nehri'nin yanı başına taşımaya karar vererek ticaretin ve tacın gücünü birleştirecek görkemli bir yapı oluşturdu. 560 metre uzunluğunda, 160 metre genişliğindeki pazar meydanının kıyısına kendi sarayını, iki katlı kapalıçarşıyı inşa ettirdi. Görkemli camiler yaptırdı. Çin'den 300 usta getirtip, şehir halkına seramikçiliği öğretti. Nakş-ı Cihan'ı (Dünyanın Sureti) çevreleyen camilerdeki büyüleyici çini ve seramikler bu ustaların elinden çıktı. İpekyolu'nun önemli duraklarından İsfahan Pazarı'nın kurulduğu meydanda Osmanlı, Gürcü, Ermeni, Çinli, Hintliler bir araya gelirdi. Pazar meydanı özel günlerde sultanın şölen alanına dönüştü, yarışmalar düzenlendi. Geleneksel İran mimarisine ait birçok esere ev sahipliği yapmakta. İsfahan'ın tarihi, Yontma Taş Devri'ne kadar uzanıyor. M.S. 642'de Arapların eline geçen İsfahan, 11. yüzyılın ortalarında Selçuklu Devleti'nin kurucusu Tuğrul Bey zamanında başkent yapıldı. Torunu Melikşah yönetiminde, İsfahan büyüyüp zenginleşir. Selçuklu Devleti'nin yıkılışından sonra İsfahan gerilemeye başlar, 13. yüzyılda önce Moğollar ardından da Timur tarafından yağmalanır. Sonrasında İsfahan, Safevîler zamanında tekrar gelişmeye başlar ve Şah I. Abbas, İsfahan'ı başkent yapar. 16. yüzyılın en büyük ve güzel şehirlerinden biri olan İsfahan'da birçok camii ve kütüphane yaptırılır. Zaman içerisinde tahrip olan bu eserler, Rıza Şah Pehlevi döneminde onarılır, günümüzde bu eserlerin çoğunu görmek mümkün. 17. yüzyılda yapılan ve dünyanın en büyük meydanlarından sayılan Nakş-ı Cihan Meydanı (İmam Humeyni Meydanı), Dünya Miras Listesi'ne alınıp UNESCO tarafından korunuyor. Etrafında iç ve dış yapısı baştan aşağıya çinilerle süslenmiş iki büyük camii ile bir saray bulunuyor. Bir şaheser olan Firuze renkli kubbeleri ile camilerin yanında Siosepol adı verilen ve otuz üç kemerden oluşan köprü, şehrin en popüler eserlerinden biri. Selçuklu devrinin en önemli yapısı İsfahan Cuma Cami'dir. Daha önce Vezir Sâhib b. Abbâd'ın yaptırmış olduğu küçük bir caminin yerinde 1080 yılında Vezir Nizâmülmülk tarafından yaptırılan tuğla yapı güzel ve büyük bir kubbeyle örtüldü. Burada görülen mihrap önünde geniş çaplı kubbe uygulaması, erken İslâm mimarisinin klasik, basit ve çok destekli camiler mimarisinde önemli bir aşama olduğu gibi Türklerin dinî yapı sanatında bir kubbe hâkimiyetine önem vermelerinin de ilk örneklerinin başında gelir. Bunun kuzeyinde yer alan Tâcülmülk'ün inşa ettirdiği kubbeli yapı Hâkî Kümbeti adıyla da tanınır. Yapı kısa bir süre sonra dört eyvanlı avlulu hale getirildi. Meydân-ı Köhne'de bulunduğu bilinen saray ve öteki binalardan günümüze hiçbir iz kalmamıştır. Diğer Selçuklu yapılarından olan 1107 tarihli tuğla süsleme ve kûfî kitâbeleriyle dikkat çeken Çihilduhterân Minaresi, XVI ve XVII. yüzyıllarda son şeklini alan Mescid-i Ali yanındaki tuğla süslemeli ve kûfî kitâbeli minare (Minâre-i Ali), tuğla süslemeleriyle temâyüz eden Ziyâr Minaresi, sülüs ve kûfî kitâbeleri, tuğla ve çini süslemeleriyle dikkat çeken Sârbân Minaresi, şehrin kuzeydoğusundaki Bersiyân Mescidi, İmamzâde İsmâil Mescidi ve İmamzâde Ahmed Türbesi ile Şehristan köyündeki Râşid-Billâh Türbesi gibi eserler ilk mimari örneklerdir. Eski adı Mescid-i Şah olan bu yapı, İmam Meydanı'nın güney ucunda bulunuyor. İmam Camii, Şah Abbas tarafından on sekiz yıllık bir çalışma sonucunda 1629'da tamamlandı. Mescidin içi, dışı İsfahan'ın sembolü haline gelen mavi çinilerle kaplı… Gecenin karanlığında yansıyan ışıklar ile estetik güzelliği doruğa ulaşıyor camiinin. İç yapıda muhteşem bir akustik var. Küçük bir ses dahi büyük bir yankı bulmakta… Bilimsel araştırmalar sonucunda, kırk dokuz çeşit yankının olduğu hesaplandı, bunlardan ancak on iki tanesi insan kulağı ile algılanabiliyor. Kelime anlamı 'Ali'nin Kapısı' olan bu saray, 1597 yılında Şah Abbas'ın emriyle yapıldı. Özel motifli süslemelerden oluşan saray, altı katlı yapısıyla meydanın tam ortasında yer alır. 'Mübarek Nakş-ı Cihan Devlethanesi' ve 'Kasr-ı Devlethane' şeklinde isimlendirilen bu saray, Safevî Dönemi'ne ait kendine özgü saray mimarisi barındırıyor. Buranın en ilgi çeken yeri ise on sekiz ince ve zarif sütun üzerinde yükselen terasıdır.Nakş-ı Cihan, 1979'dan bu yana UNESCO'nun Dünya Kültür Mirası Listesi'nde. Ali Gapu Sarayı'nın arkasındaki park içerisinde Kırk Sütun Sarayı yer alıyor. II. Abbas'ın yaptırdığı saray, geniş bir korunun içinde, iki uzun havuzun ortasında. Su ayna etkisiyle yapıyı yüceltirken, fıskiyelerle terapik özellik kazanıyor. Aslında yirmi sütun olmasına rağmen yirmisinin gölgesi havuza yansıdığından 'Kırk Sütun' dendi. Müze olarak tasarlanan iç yapıda, tarih boyunca o bölgede yapılan savaşların figürleri yer alıyor. Çaldıran Savaşı ve Şah İsmail'in I. Selim'e mağlup oluşu gösteriliyor. Mağlubiyet sebebi olarak, Safevî Devleti'nin ateşli silah kullanmayışı gösteriliyor. Her ne kadar mağlup olsa da Şah İsmail, büyük bir kahraman olarak resmedilir. En zarif camilerden olan Şeyh Lütfullah Cami, Nakş-ı Cihan'daki en küçük, en eski ibadethanedir. Sadece şah ailesine yapıldı. Duvarlarına gökyüzü, tavanına yeryüzü işlendi. Nakş-ı Cihan'ın dikdörtgen şeklindeki Kapalıçarşı'sında, güney kanat nitelikli hediyelik eşya satan mağazalara, atölyelere ayrılır. Güneybatı köşesinde nadide ürünler sergileyen halıcılar, batı koridorunda metal, seramik, ahşap objeler, geleneksel giysiler satan mağazalar bulunuyor. Minyatür, kuyumcu, demirci atölyeleri güneydoğu köşesinde. En etkileyici unsurlardan biri de yeryüzüyle gökyüzünü birbirine bağlayan masmavi seramik burgular. Bu figür kapılarda, kemerlerde, yerden kubbeye yükselip sonra yine zemine dönüyor ve bu da hayatın sürekliliğini simgeliyor.